1-ші Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS)
Қаржы Есептілігін Ұсыну
1. Осы Стандарттың мақсаты ұйымның алдыңғы кезеңдердегі өз қаржы есептілігімен, сондай-ақ басқа ұйымдардың қаржы есептілігімен салыстырмалы болуына қол жеткізу үшін жалпы мақсаттағы қаржы есептілігін ұсынуға негіз қалау болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшін осы Стандартта қаржы есептілігін ұсынуға жалпы талаптар, оның құрылымы бойынша ұсынымдар және қаржы есептілігінің мазмұнына ең төменгі талаптар қойылады.
2. Осы Стандарт Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарттарына (IFRS) сәйкес дайындалынатын және ұсынылатын жалпы сипаттағы қаржы есептілігінің барлығына міндетті түрде қолданылуы тиіс.
3. Басқа ХҚЕС-тарында нақты операциялар және басқа оқиғаларға арналған тану, бағалау және ақпаратты ашып көрсету талаптары жайлы баяндалады.
4. Осы Стандарт 34 Аралық қаржы есептілігі ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес даярланған қысқартылған аралық қаржы есептілігінің құрылымы мен мазмұнына қолданылмайды. Дегенмен, осындай қаржы есептілігіне 15-35-тармақтар қолданылады. Осы Стандарт, 10 Шогырландырылган Қаржы Есептілігі ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес шоғырландырылған қаржы есептілігін және 27 Жеке Қаржы есептілігі ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес жеке қаржы есептілігін ұсынатын мекемелермен қоса, барлық ұйымдарға бірдей дәрежеде қолданылады.
5. Осы Стандартта пайда табуға бағытталған ұйымдармен қоса мемлекеттік сектордағы бизнес ұйымдарына сай келетін терминология пайдаланды. Егер ұйым қызметі пайдаға бағытталмаған жеке сектордағы немесе мемлекеттік сектордағы ұйымдар қатарына жататын болса, осы Стандартты қолданатын болса, онда олар қаржы есептілігіндегі нақты баптарға және қаржы есептілігінің өзіне қолданылған түсініктемелерге өзгеріс енгізулері тиіс.
6. Сол сияқты, 32 Қаржы құралдары: Ақпаратты ұсыну ХҚЕС (IAS) Стандартында анықталғандай меншікті капиталы жоқ ұйымдар (мысалы, кейбір өзара қорлар) және акционерлік капиталы меншікті капиталы болып табылмайтын ұйымдар (мысалы, кейбір кооперативтік ұйымдар) қатысушылар мен жарнашылардың үлестері туралы қаржы есептілігін ұсынуда оны икемдеулеріне тура келуі мүмкін.
7. Осы Стандартта келесі терминдер төмендегідей мағынада қолданылады:
Жалпы мақсаттағы қаржылық есептіліктер (қаржылық есептіліктер деп аталады) - ұйымнан есепті өздерінің ақпараттық мұқтаждықтарына қарай дайындауды талап ете алмайтын қолданушылардың мұқтаждықтарын қанағаттандыру үшін бағытталған қаржылық есептіліктері болып табылады.
Жүзеге асырудың мүмкін еместігі - қандай да болсын нақты талапты қолдану үшін ұйым ақылға қонымды күш-жігердің барлығын пайдалана отырып, қалай болғанда да оны қолдана алмаған жағдай - жүзеге асыруың мүмкін еместігі.
Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары (ХҚЕС (IFRS)) - бұл халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары жөніндегі Комитеті (ХҚЕСК) жариялаған Стандарттар мен Түсіндірмелер. Олар төмендегілерді қамтиды:
(a) Халықаралық Қаржылық Есептіліктің стандарттары (IFRS);
(b) Халықаралық Қаржылық Есептіліктің стандарттары (IAS);
(c) Халықаралық Қаржылық Есептіліктің стандарты бойынша түсіндірме комитетінің Түсіндірмесі (ХҚЕСТК (IFRIC)); және
(d) Түсіндірмелер бойынша тұрақты комитет (ТТК (SIC)).[1][2]
Мәнділік - баптарды қалдырып кетілуі немесе бұрмалауы, егер олардың әрқайсысы жеке-жеке немесе жиынтықты түрде қаржы есептілігінің негізінде қабылданатын пайдаланушылардың экономикалық шешімдеріне ықпал жасауы мүмкін болса, онда ол мәнділік болып табылады. Мәнділік туындап отырған жағдайларға байланысты бағаланатын қалдырып кетудің немесе бұрмалаудың мөлшері мен сипатына байланысты болады. Тиісті баптың мөлшері не сипаты немесе екеуінің бірге ұштасуы анықтаушы фактор болуы мүмкін.
Баптарды қалдырып кету немесе бұрмалау қолданушылардың экономикалық шешімдеріне әсер етуі мүмкін бе, осылайша маңызды саналады ма, осы мәселені анықтау сол пайдаланушылардың сипаттарын қарастыруды талап етеді. Қаржылық есептіліктерді дайындау және ұсынуға арналған негізгі ережелердің 25-ші тармағында2 «пайдаланушылардың бизнес және экономикалық қызметтер және бухгалтерлік есеп бойынша жеткілікті білімі және ақпаратты лайықты тиянақтылықпен зерттеу ниеті бар деп саналатындығы» баяндалған. Сондықтан, анықтау осындай көзқарасы бар қолданушыларға, олар экономикалық шешім қабылдағанда, іс жүзінде қандай әсерін тигізуі мүмкін екендігін ескеруді қажет етеді.
Ескертулер қаржылық жағдай туралы есепке, пайда мен шығын туралы есепке, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепке және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепке қосымша ұсынылатын ақпаратты қамтиды. Ескертулерде қаржы есептілігінде ашып көрсетілген баптардың баяндалған сипаттамалары немесе оларды неғұрлым толығырақ талдау, сондай-ақ қаржы есептілігінде тану өлшемдеріне сай келмейтін баптар туралы ақпарат келтіріледі.
Басқа жиынтық табыс басқа ХҚЕС-тарында талап етілгендей немесе рұқсат етілгендей, пайда және шығын бойынша танылмаған (қайта жіктеу бойынша түзетулермен қоса) кіріс және шығыс баптарынан тұрады.
Басқа жиынтық табыстің құрамдас бөліктеріне мыналар жатады:
(а) қайта бағалау нәтижесіндегі кірістегі өзгерістер (Жылжымайтын мүлік, гимараттар мен жабдықтар 16-шы ХҚЕС-ны (IAS 16) және Материалдық емес активтер 38-ші ХҚЕС-ны (IAS 38) қараңыз);
(b) Қызметкерлерге берілетін сыйақылар жоспарларын қайта қарау (Қызметкерлерге берілетін сыйақылар 19-шы ХҚЕС-ны қараңыз (IAS 19));
(c) шетелдік операциялардың қаржылық есептіліктерін аударудан пайда болатын табыстар мен шығындар (Валюталық багам өзгерісінің әсері 21-ші ХҚЕС-ты (IAS 21) қараңыз);
(d) 9-шы Қаржы құралдары ХҚЕС-тың (IFRS 9) 5.7.5-тармағына сәйкес өзге де жиынтық табыс арқылы әділ бағамен бағаланған үлестік құралдарға салған салымдардан түсетін кездейсоқ табыс пен шығыс;
(e) ақша қозғалысын хедждирлеудегі хедждеу құралдары бойынша табыстар мен шығындардың нәтижелі бөлігі және хеджерлеу инвестицияларының ХҚЕС-тың (IFRS) 5.7.5 тарауына сәйкес басқа жиынтық табыс арқылы әділ құнда капитал құралын бағалаған хеджерлеу құралдарының пайдалары мен шығындары (9-шы ХҚЕС-тың (IFRS) 6 Тарауын қараңыз);
(f) пайда мен залал арқылы әділ құнның белгіленген нақты жауапкершіліктеріне қатысты, жауапкершіліктің несиелік тәуекеліндегі өзгерістерге енгізуге болатын әділ құндағы өзгерістердің көлемі (9-шы ХҚЕС-тың (IFRS) 5.7.7 - параграфын қараңыз).
(g) опцион келісімшартының ішкі бағасы мен уақыт құнын бөлу кезінде және тек қана ішкі бағадағы өзгерістерді хеджирлеу құралы ретінде белгілеу кезіндегі опционның уақыт құнының құндағы өзгерістері (9-шы ХҚЕС-тың (IFRS) 6 Тарауын қараңыз).
(h) форвардтық келісімшартының форвардтық элементері мен споттық элементтерін бөлу кезінде және тек қана споттық элементтердегі өзгерістерді хеджирлеу құралы ретінде белгілеу кезіндегі форвардтық келісімшартының форвардтық элементтерінің құндағы өзгерістері, және хеджирлеу құралы ретінде қаржы құралдарының белгілеуінен шығарту кезіндегі шетел валюта негізінде қаржы құралдарын таратудың құндағы өзгерістері (9-шы ХҚЕС-тың (IFRS) 6 Тарауын қараңыз).
Иелік етушілер - меншік ретінде жіктелетін құралдарға иелік етушілер.
Пайда немесе шығын — басқа жиынтық табыстың құрамдас бөліктерін алып тастағандағы шығындар мен шегерілген кірістің жалпы көлемі.
Қайта сыныптаудан кейінгі өзгерістер — ағымдағы немесе алдыңғы кезеңдерде басқа жиынтық табыс бойынша танылған, ағымдағы кезеңде пайда немесе шығынға қайта жіктелген сомалар.
Жалпы жиынтық табыс — иелермен, иелер ретінде жасалған операциялар нәтижесінде болатын өзгерістерден басқа, кезең ішінде операциялар және басқа оқиғалар нәтижесінде болатын үлестегі өзгеріс.
Жалпы жиынтық табыс «пайда немесе залалдың» және «басқа жиынтық табыс» барлық құрамдас бөліктерінен тұрады.
8. Осы Стандартта «басқа жиынтық табыс», «пайда немесе залал» және «жалпы жиынтық табыс» атауларын қолданғанымен, ұйым жиынтық сомаларды сипаттау үшін мағынасы түсінікті болатын басқа атауларды қолдануына болады. Мысалы, ұйым пайда немесе залалды сипаттау үшін «таза кіріс» атауын қолдануына болады.
8А Келесі атаулар Қаржы құралдары: ақпаратты ұсыну 32-ші ХҚЕС-ында (IAS 32) сипатталған және осы Стандартта 32-ші ХҚЕС-ында (IAS 32) көрсетілген мағынасында қолданылады:
(a) үлестік құрал ретінде жіктелген мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар құрал (32 ХҚЕС-тың (IAS 32) 16А және 16В тармақтарында сипатталған)
(b) ұйымға басқа тарапқа ұйымның активтер таза құны пропорциялық үлесін жоюдан соң үлестіруге міндеттеме жүктейтін және үлестік құрал ретінде жіктелетін құрал (32 ХҚЕС-тың (IAS 32) 16С және 16D тармақтарында сипатталған).
Қаржы есептілігінің мақсаты
9. Қаржы есептілігі - ұйым қызметінің қаржы жағдайы мен қаржы нәтижелерін құрылымдалған түрде ұсынылуы болып табылады. Жалпы мақсаттағы қаржы есептілігінің мақсаты экономикалық шешімдер қабылдау кезінде пайдаланушылардың кең тобы үшін пайдалы ұйымның қаржы жағдайы, қызмет нәтижелері мен ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпарат беру болып табылады. Қаржы есептілігі сондай-ақ ұйым басшылығына сеніп тапсырылған ресурстарды басқару нәтижелерін де көрсетеді. Мақсатқа жету үшін қаржы есептілігі ұйымның мынадай көрсеткіштері туралы ақпарат береді:
(а) активтер;
(b) міндеттемелер;
(c) меншікті капитал;
(d) кіріс пен шығысты қоса, табыс пен шығындар;
(e) иегерлерге арналған аударымдар және дивидендтердің төленуі; және
(f) ақша қаражатының қозғалысы.
Бұл ақпарат, қаржы есептілігіне ескертпелерге басқа ақпаратпен қатар, пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражатының болашақтағы қозғалысын және, атап айтқанда, олардың уақытқа бөлінуі айқындығына болжам жасауға көмектеседі.
Қаржы есептілігінің толық жинағы
10. Қаржы есептілігінің толық жиынтығы мыналарды қамтиды:
(а) кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай жөніндегі есептілік;
(b) кезең ішіндегі жиынтық табыс жөніндегі есептілік;
(c) кезең ішіндегі үлес өзгерістері жөніндегі есептілік;
(d) кезең ішіндегі ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі есептілік;
(e) есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын және басқа да түсіндірме ескертпелерді қоса, ескертулер;
(ea) 38 and 38A тармақтарында анықталған алдыңғы кезең туралы салыстырмалы ақпарат; және
(f) ұйым есеп саясатын ретроспективті түрде қолданатын немесе өз қаржылық есептілігіндегі баптар жөнінде ретроспективті түрде қайта есеп беретін немесе ұйым өз қаржылық есептілігіндегі баптарды 40A-40D тармақтарына сәйкес қайта жіктейтін алдыңғы кезеңнің басындағыдай қаржылық жағдай жөніндегі есептілік.
Ұйымның есептіліктерге осы Стандартта қолданылған тақырыптардан басқа тақырыптарды қолдануына болады.Мысалы, ұйым «пайда,шығыс және жиынтық табыс есебі» емес, «жиынтық табысты» қолдана алады.
10А Ұйым пайда,шығыс және жиынтық табысқа бір есеп берулерді дайындаса болады және пайда,шығыс және жиынтық табыс екі бөлімде көрсетілген. Бөлімдер пайда мен шығы арқылы бірге көрсетілуі тиіс және ұйымның кіріс, сонымен қатар шығысын пайда, шығыс есеп беру бөлімінде көрсете алады.
11. Ұйым барлық қаржылық есептіліктерді тең түрде қаржылық есептіліктердің толық жиынтығы ретінде ұсынуы тиіс.
13. Көптеген ұйымдар, қаржы есептілігінен басқа, ұйым басшылығының қаржылық шолуын ұсынады, онда ұйым қызметінің қаржы нәтижелерінің, оның қаржы жағдайының негізгі сипаттамалары және олар кездесіп отыратын негізгі келеңсіздіктер сипатталады және түсіндіріледі. Мұндай есепте мынадай шолулар болуы мүмкін:
(a) ұйым іс-әрекет ететін конъюнктураның өзгеруін, ұйымның осы өзгерістерге және олардың ықпалына әсерімен бірге, қаржы нәтижелерін айқындайтын негізгі факторлар мен ықпалдарды, сондай-ақ дивидендтер саласындағы оның саясатын қоса, қаржы нәтижелерін қолдауға және жақсартуға бағытталған ұйымның инвестициялық саясатын;
(b) ұйымды қаржыландыру көздерін, және оның міндеттеме мен меншікті капитал арақатынасының жоспарлы көрсеткіштерін; және
(c) ұйымның ХҚЕС-ына сәйкес қаржылық жағдай туралы есепте танылмаған ресурстарына шолу.
14. Көптеген ұйымдар қаржы есептілігінен басқа да қоршаған ортаны қорғау мәселелері жайлы есептер және әсіресе қоршаған ортаны қорғау факторының зор маңызы мен олардың қызметкерлері пайдалануға маңызды тобы болып есептелетін салалардағы қосылған құн салығы туралы есептер сияқты ресми бюллетендер ұсынады. Қаржы есептілігінің шегінен тыс ұсынылатын есептер мен ресми бюллетендер Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарының (ХҚЕС) қолдану аясына кірмейді.
Қаржы есептілігін әділ ұсыну және Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкестігі
15. Қаржы есептілігі ұйымның қаржы жағдайын, оның қызметінің қаржылық нәтижелерін және ақша қаражаттарының қозғалысын айқын көрсетуі тиіс. Айқын есептілік бекітілген Концептуалды негізде3 активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстарға берілген анықтамалар мен оларды тану критерийлеріне сай бизнестік операциялардың нәтижелері, басқа да жағдайлар жөнінде шынайы есептілікті талап етеді. Халықаралық Қаржылық Есептіліктің стандарттарын (IFRS) қажет болған жағдайда -ақпаратты қосымша ашып көрсету арқылы қолдану айқын есеп беру міндетін шешетін қаржы есептілігін қалыптастыруға әкеледі деп көзделеді.
16. Қаржы есептілігі Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарттарына (IFRS) сәйкес келетін ұйым, ондай сәйкестік туралы қаржы есептілігіне ескертулерде тікелей айтуға және сөзсіз мәлімдеуге міндетті. Егер ол Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарттарының талаптарына сай келмейтін болса, қаржы есептілігін Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарттарына сай келетіндей етіп сипаттауға жол берілмейді.
17. Іс жүзінде кез келген жағдайларда қолданылып жүрген Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына сәйкестік әділ ұсынуға жеткізеді. Әділ ұсыну сондай-ақ ұйымнан мыналарды талап етеді:
(а) Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларындагы болатын өзгерістер мен қателер 8-ші ХҚЕС-ында (IAS) сәйкес есеп саясатын таңдау және қолдану. ХҚЕС (IFRS) жоқ болған жағдайда басқару барысы тиісті бапқа мақсатты түрде ХҚЕС-ында (IAS) берілген құзыреттілік иерархиясының басшылығын қарастырады.
(b) ақпаратта есеп саясатымен қоса алғанда мәнді, сенімді, салыстырмалы және түсінікті түрде ақпарат беріледі.
(c) Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарының тиісті талаптарын сақтау нақты операциялардың, басқа оқиғалар мен жағдайлардың ұйымның қаржы жағдайы мен қызмет нәтижелеріне ықпалын пайдаланушылардың түсіне алуы үшін жеткіліксіз болған жағдайларда ақпараттың қосымша ашып көрсетілуін қамтамасыз ету.
18. Сәйкес келмейтін есеп саясаты қолданылатын есеп саясатын ашып көрсетумен де, ескертулермен немесе басқа түсіндірме материалдармен де өтелмейді.
19. Ұйым басшылығы тиісті ХҚЕС-тың (IFRS) қандай да болсын талаптары жаңылысқа әкеп соқтыратыны соншалық, Концептуалды негізде айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болады деген қорытындыға келетін өте сирек жағдайларда, егер ұйымнан тиісті нормативтік актілер бойынша осылайша бас тарту талап етілсе немесе оған тыйым салынбаса, онда ұйым 20-тармақта сипатталған тәсілді пайдаланып, берілген талапты пайдаланудан бас таруға міндетті.
20. Ұйым 19-тармаққа сәйкес ХҚЕС (IFRS) талаптарынан ауытқыса, ол мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:
(a) ұйымның басшылығы қаржы есептілігі ұйымның қаржы жағдайын, оның қызметінің қаржы нәтижелерін және ақша қаражаттарының қозғалысын әділ ұсынды деген қорытындыға келгенде;
(b) әділ ұсынуға жету мақсаттарында нақты талаптардан ауытқуды қоспағанда, ол қолданылатын ХҚЕС (IFRS) сақтаған жағдайда;
(c) ұйым ауытқыған ХҚЕС-тың (IFRS) атауы, осы ХҚЕС-қа (IFRS) талап етілуі мүмкін есептеу тәртібін қоса, ауытқу сипаты, осы мән-жайларда есептеу тәртібінің жаңылысуға әкеп соқтыратыны соншалық, Концептуалды негізде айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болатын себеп; және
(d) әрбір есепті кезең бойынша - ауытқу болмаған кезде қолданылатын талапқа сәйкес қаржы есептілігінде көрсетілетін қаржы есептілігінің әрбір бабына ауытқудың қаржылық ықпалы.
21. Егер ұйым алдыңғы кезеңдердің бірінде ХҚЕС-тың (IFRS) талаптарынан ауытқыса, және де бұл ауытқу ағымдағы кезеңдегі қаржы есептілігінде танылған сомаларға ықпал етсе, ол 20-тармақтың (c) және (d) тармақтарында айтылған ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.
22. 21-тармақ, мысалы, ұйым алдыңғы кезеңнің бірінде активтерді немесе мән-жайларды бағалау үшін ХҚЕС-тың (IFRS) талабынан ауытқыса, және бұл ауытқу ағымдағы кезеңдегі қаржы есептілігінде танылған активтер мен мән-жайлардағы өзгерістерді бағалауға ықпал етсе қолданылады.
23. Ұйым басшылығы тиісті ХҚЕС-тың (IFRS) қандай да болсын талаптарын сақтау жаңылысқа әкеп соқтыратыны соншалық, кейде Концептуалды негізде айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болады, бірақ бұл жағдайда тиісті нормативтік база осы талаптан ауытқуға тиым салады деген қорытындыға келетін өте-мөте сирек жағдайларда, ұйым осы талапты сақтаудың ауытқуға әкеп соқтырады-ау деген жақтарын бар мүмкіндігінше азайтуға міндетті, және бұл үшін ол мына ақпаратты ашып көрсетеді:
(a) тиісті ХҚЕС (IFRS) атауын, тиісті талаптың сипатын және ұйым басшылығы аталған жағдайларда осы талапқа сәйкес болу жаңылысқа әкеп соқтыратыны соншалық, Концептуалды негізде айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болады; және
(b) әрбір есепті кезең бойынша - ұйым басшылығы баптарды әділ ұсынуға қол жеткізу мақсаттарында түзету қажет деген қорытындыға келген қаржы есептілігінің баптарын түзету.
24. 19-23-тармақтардың мақсаттары үшін ақпарат объектісі, егер ол көрсетуге арналған тиісті операцияларды, басқа оқиғалар мен жағдайларды шынайы көрсетпесе, немесе, негізді түрде күтуге болатындай, ол ұсынатын, және осының нәтижесінде қаржы есептілігін пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық шешімдерге ықпал етуі мүмкін болса, қаржы есептілігінің мақсаттарына қайшы келеді. Тиісті ХҚЕС-тың (IFRS) қандай да болсын талаптарын сақтау жаңылысқа әкеп соқтыратыны соншалық, Концептуалды негізде айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарымен қайшылық пайда болатынын бағалаған кезде, ұйым басшылығы мынадай мәселелерді қарайды:
(a) осы нақты мән-жайларда қаржы есептілігінің мақсаттары неліктен орындалмайды; және
(b) ұйымның жағдайы қалайша осы талапты орындайтын ұйымдардың жағдайларынан өзгеше болады. Егер басқа ұйымдар осыған ұқсас жағдайларда берілген талапты сақтайтын болса, ұйымның осы талапты сақтауы Концептуалды негізде айтылған қаржы есептілігінің мақсаттарында қайшылық пайда болатындай деңгейде жаңылысқа әкеп соқтырмайтыны туралы теріске шығаратын болжам бар.
25. Қаржы есептілігін даярлаған кезде ұйым басшылығы ұйымның өз қызметін жалғастыру қабілетін бағалауға міндетті. Қаржы есептілігі, егер ұйымның басшылығы не ұйымды таратуға, немесе оның қызметін тоқтатуға өзі ниет еткен, не бұлай жасаудан басқа нақты баламасы болмағандықтан, осындай іс- әрекет тәсілін таңдауға мәжбүр болған жағдайды қоспағанда, міндетті түрде қызметтің үздіксіздігі негізінде жасалуға тиіс. Егер ұйымның басшылығына бағалау барысында бұдан былай ұйымның қызметті үздіксіз жалғастыру қабілетіне едәуір күмән туғызуы мүмкін оқиғаларға немесе жағдайларға байланысты елеулі жөнсіздіктері туралы мәлім болса, бұл жөнсіздіктер қаржы есептілігінде міндетті түрде ашық көрсетілуі тиіс. Егер қаржы есептілігі қызметтің үздіксіздігіне жол беру негізінде жасалмаса, бұл факт есептілік жасалған негізбен және ұйым үздіксіз іс-әрекет етеді деп есептелмегендіктен, міндетті түрде ашық көрсетілуі тиіс.
26. Қызметтің үздіксіздігі туралы жол берудің қолданылуын бағалау кезде басшылық, ең болмағанда, қаржылық жағдай туралы есеп күнінен бастап он екі айды қамтитын, бiрақ онымен шектелмейтін болашағы туралы қолда бар ақпараттың барлығын ескереді. Осы ақпарат назарға алынатын деңгей әрбір жеке жағдайда нақты фактілерге байланысты болады. Ұйым белгілі бір кезең ішінде пайдалы болса және қаржы ресурстарына қол жеткізсе, онда қызметтің үздіксіздігі туралы, жол беру қолайлығы туралы қорытынды толық талдау жасалмай жатып қабылдануы мүмкін. Басқа жағдайларда басшылыққа, қызметтің үздіксіздігі туралы жол берудің қолайлылығы жөніндегі пікір бекітілмес бұрын, бәлкім, ағымдағы және күтілетін пайдаға, борыштық міндеттемелерді өтеу кестелеріне және баламалы қаржыландырудың әлеуетті көздеріне байланысты факторлардың кең ауқымын қарауын талап етуі мүмкін.
Есептеу әдісі бойынша есепке алу
27. Ұйым ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпаратты қоспағанда, есептеу әдісі бойынша есепке алу ережелерін қолданып, қаржы есептілігін жасауға міндетті.
28. Егер олар Концептуалды негізде4 айтылған осы элементтерге арналған анықтамалар мен өлшемдерді қанағаттандыратын болса, есептеу әдісі бойынша есепке алу ережелерін қолданған кезде, баптар, активтер, міндеттемелер, капитал, пайда және шығыстар (қаржы есептілігінің элементтері) ретінде танылады.
29. Ұқсас баптардың әрбір елеулі сыныбы қаржы есептілігінде міндетті түрде жеке ұсынылуы тиіс. Егер олар елеулі болып табылмайтын ретте ғана ұқсас емес сипаттағы немесе мақсаттағы баптар болса, онда міндетті түрде жеке ұсынылуы тиіс.
30. Қаржы есептілігі операциялардың көп санын сипатына, немесе мақсатына сәйкес құрылымы жағынан топтарға біріктірілген өзге де оқиғаларды өңдеу нәтижесі болып табылады. Біріктіру және сыныптау барысының соңғы кезеңі жеке баптарды не тікелей қаржылық жағдай туралы есепте, пайдалар мен шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте, не ескертулерде қалыптастыратын ықшамды және сыныпталған деректерді ұсынудан тұрады. Егер қандай да болсын жеке баптың өзі елеулі болып табылмаса, ол тікелей қаржы есептілігінде, не ескертулерде басқа баптармен біріктіріледі. Қаржы есептілігінің өзінде оны жеке ұсынуды талап ету үшін бап жеткілікті түрде елеулі болмайтын бап, қайткенде де, оны ескертулерде жеке-дара ұсыну үшін жеткілікті түрде елеулі болуы мүмкін.
31. Егер нәтижесінде алынған ақпарат елеулі болмаса, елеулілік принципін қолдану қандай да болсын ХҚЕС-тың (IFRS) ақпаратын ашып көрсетуге нақты талаптарды орындауда қажет емес екендігін білдіреді.
32. ХҚЕС-та (IFRS) талап етпейінше немесе рұқсат бермейінше ұйым активтер мен міндеттемелер және кірістер мен шығыстардың орнын өз бетінше толтыруына болмайды.
33. Ұйым активтер мен міндеттемелерді, сондай-ақ кірістер мен шығыстарды жеке-жеке ұсынады. Пайдалар (егер олар ұсынылса) мен шығындар және басқалар туралы есепте, сондай-ақ, операцияның немесе өзге оқиғаның мәнін көрсететін реттерді қоспағанда, жүргізілген өзара есепке алу жүргізілген операцияларды, басталған өзге оқиғалар мен жағдайларды түсіну бөлігінде де, болашақта ұйымның ақша қаражаттарының қозғалысын бағалау бөлігінде де пайдаланушылардың мүмкіндіктерін төмендетеді.Бағалау резервтер, мысалы, ескірген босалқыларды жоюға арналған резерв және дебиторлық берешек бойынша күмәнді борыштарға арналған резерв шегерілген активтерді бағалау - өзара есепке алу болып табылмайды.
34. Табыс 18-ші ХҚЕС-ы (IAS 18) табысқа анықтама береді және ол ұйым беретін барлық сауда саттық және көтерме сауда жеңілдіктері ескеріліп, алынған немесе кері алынуға тиісті әділ құн бойынша бағалауды талап етеді. Өзінің әдеттегі қызметінің барысында ұйым түсім әкелмейтін, бірақ түсім әкелетін негізгі қызметімен қатар жүретін басқа операцияларды да жүзеге асырады. Осындай операциялардың нәтижелері тиісті операцияның немесе оқиғаның мәнін көрсететін реттерде, ондай операциялардың нәтижелері бір операцияның нәтижесінде туындайтын барлық кірістерді және тиісті шығыстарды өзара есепке алу арқылы ұсынылады. Мысалы:
(a) ұзақ мерзімді активтердің, оның ішінде инвестициялар мен операциялық активтердің шығып қалуынан болған пайдалар мен шығындар есептерде активтің шығып қалуынан алынған активтен активтің қаржылық жағдайы туралы есептік құнының және оны сату жөніндегі тиісті шығыстар сомасын шегеру жолымен ұсынылады; және
(b) Міндеттемелер, шартты міндеттемелер және шартты активтер 37-ші ХҚЕС-ына (IAS 37) сәйкес танылатын және үшінші тұлғамен шарттық келісімнің талаптары бойынша (мысалы, жеткізушінің кепілдік міндеттемелері туралы келісім) өтелетін бағалау жағдайларымен байланысты шығындар тиісті өтеуге қарсы есепке алынуы мүмкін.
35. Осыған қоса, аталған операциялар тобы бойынша туындайтын пайдалар мен шығындар, мысалы, оң және теріс бағамдық айырмалар және саудаға арналған қаржы құралдары бойынша туындайтын пайдалар немесе шығындар есептерде нетто-негіз бойынша ұсынылады. Солай бола тұрса да, ондай пайдалар мен шығындар, егер олар мәнді болса, бөлек көрсетіледі.
36. Ұйым (салыстырмалы ақпаратпен қоса) қаржылық есептіліктердің толық жинағын ең кемінде жылына бір рет ұсынуы тиіс. Есеп беру кезеңінің соңын өзгерткенде және қаржылық есептіліктерін бір жылдан ұзақ немесе қысқа кезең ішінде ұсынғанда, ұйым қаржылық есептілікте қамтылған кезеңге қосымша мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
(a) бір жылдан ұзақ немесе қысқа кезеңді қолдану себебін, және
(b) қаржылық есептіліктерде ұсынылған сомалар толығымен салыстырмалы емес екендігін.
37. Әдетте, ұйым қаржылық есептіліктерді тұрақты түрде бір жылдық кезеңдер үшін дайындайды. Дегенмен, тәжірибелік себептермен, кейбір ұйымдар, мысалы 52 апталық кезеңде есеп беруді қалайды. Берілген Стандарт осы тәжірибеге кедергі
жасамайды.
Ең аз салыстырмалы ақпарат
38. Қандай да болсын ХҚЕС (IFRS) қаржы есептілігінде көрсетілген барлық сомалар бойынша басқаға жол беретін немесе талап ететін реттерді қоспағанда, алдыңғы кезеңдегі салыстырмалы ақпарат міндетті түрде ұсынылуы тиіс. Салыстырмалы ақпарат, егер ол ағымдағы кезең ішіндегі қаржы есептілігін түсіну үшін орынды болса, міндетті түрде баяндау және сипаттау ақпараты қосылуы тиіс.
38A Ұйым, ең кемінде, қаржылық жағдай жөніндегі екі пайда мен залал туралы есептілік және басқа жиынтық табыс туралы есептіліктердің, пайда мен залал туралы әрқайсысының екеуін(егер ұсынылса), ақша қаражаттары ағымының екі есептілігін, капитал өзгерісінің екі есептілігін және осыған қатысты ескертпелерді ұсынуы тиіс.
38B Кейбір жағдайларда алдыңғы кезеңдегі (кезеңдердегі) қаржы есептiлiгiнде ұсынылған баяндаушы ақпарат ағымдағы кезеңде де мәнділігін сақтайды. Мысалы, қаржылық жағдай туралы есептің соңғы күнінде болған және әлі шешiлуге тиісті құқықтық даудың егжей-тегжейi ағымдағы кезеңде ашып көрсетіледі. Пайдаланушылар қаржылық жағдай туралы есептің соңғы күні тұрлаусыздық болғаны туралы және кезең ішінде тұрлаусыздықты жою үшін қандай шаралар қолданылғаны туралы ақпаратты ашып көрсетуден пайда алады.
Қосымша салыстырмалы ақпарат
38C Егер ақпарат ХҚЕС сәйкес дайындалса, кәсіпорын қаржы есептілігінің ең аз салыстырмалы ақпаратқа қосымша ретінде салыстырмалы ақпарат ұсынуы мүмкін. Бұл салыстырмалы ақпарат 10-шы тармақта көрсетілген бір не одан да көп есептіліктен құралады, бірақ қаржылық есептіліктің толық жиынтығын қоспауы қажет. Осыған ұқсас жағдай туындағанда, кәсіпорын қосымша есептілікке байланысты нұсқаулық ақпарат ұсынады.
38D Мысалы, кәсіпорын пайда мен залалдың және басқа да жиынтық табыстың шінші есептілігін ұсынуы мүмкін (сәйкесінше, ағымдағы кезеңді, алдыңғы және қосымша салыстырмалы кезеңді көрсетеді). Дегенмен, қаржылық жағдай туралы үшінші есептілікті, ақша қаражаттары ағымы туралы үшінші есептілік, капитал өзгерісі туралы үшінші есептілікті ұсыну(яғни, қосымша салыстырмалы қаржы есептілігі) талап етілмейді. Кәсіпорыннан пайда мен залал және басқа да жиынтық табыс туралы қосымша есептілікке қатысты қаржы есептілігіне нұсқау ретінде салыстырмалы ақпарат ұсынуға талап қойылған.
39 .−
Есеп саясатындағы, ретроспективті қайта есептеу және қайта сыныптаудағы өзгерістер
40А 38A тармақта талап етілетін ең аз салыстырмалы ақпаратқа қосымша ретінде, кәсіпорын алдыңғы кезеңнің бастапқы мерзіміндегі сияқты қаржы жағдайы туралы үшінші есептілік ұсынуы тиіс, егер:
(a) есеп саясатын ретроспективті түрде қолданса, қаржы есептілігіндегі баптардың қайта есептелуін ретроспективті түрде жүргізсе және оны қаржы есептілігінде қайта сыныптаса; және
(b) ретроспективті қолдану, ретроспективті қайта есептеу және қайта сыныптау алдыңғы кезеңнің қаржы жағдайы туралы есептілігіндегі ақпаратқа маңызды әсер етеді.
40B 40A тармағында көрсетілген жағдай орын алса, кәсіпорын қаржы жағдайы туралы үш есептілік ұсынуы тиіс:
(a) ағымдағы кезеңнің соңында;
(b) алдыңғы кезеңнің соңында; және
(c) алдыңғы кезеңнің басында.
40C Кәсіпорыннан 40A тармаққа сәйкес қаржы жағдайы туралы қосымша есептілік ұсыну талап етілген уақытта, 8-ші ХҚЕС(IAS) 41-44 тармақтарына сәйкес қажетті ақпаратты ашып көрсетуі қажет. Дегенмен, бұл алдыңғы кезеңің бастапқы мерзіміндегі сынды қаржы жадайының кіріспе бөлімімен байланысты нұсқауларды ұсынбауы қажет.
40D Кәсіпорын бұрынғы кезеңнің қаржы есептілігінде салыстырмалы ақпаратты ұсыну-ұсынбауына қарамастан, қаржы есептілігінің кіріспе бөлімінің мерзімі алдыңғы кезеңнің басындағы мерзіммен бірдей болуы қажет(38C тармақта рұқсат етілгендей).
41. Егер қайта сыныптауды жүргізу іс жүзінде жүзеге асырылмайтын болса ғана қаржы есептілігінде баптарды ұсыну немесе сыныптау өзгерсе салыстырма сома міндетті түрде қайта сыныпталуға тиіс. Салыстырма сомалар қайта сыныпталған кезде, ұйым мыналарды ашып көрсетуі тиіс(алдыңғы кезеңнің басындағы сияқты ақпаратты қосқанда):
(a) қайта сыныптау сипаты;
(b) әрбір баптың сомасы немесе қайта сыныпталған баптардың сыныбы; және
(c) қайта сыныптауды жүргізу себебі.
42. Салыстырмалы сомаларға қайта сыныптау жасау іс жүзінде мүмкін болмайтын жағдайда, ұйым мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(a) тиісті сомаларға қайта сыныптау жүргізілмеудің себебі; және
(b) егер тиісті сомалар қайта сыныпталған болса, жасалатын түзетулердің сипаты.
43. Ақпаратты кезеңдер бойынша салыстыруды жақсарту, әсіресе болжамдық мақсаттарда қаржы ақпаратының үрдісін бағалауға мүмкіндік беру есебінен, пайдаланушылардың экономикалық шешімдер қабылдауына көмектеседі. Кейбір жағдайлар кезінде, ағымдағы кезеңмен салыстыруға қол жеткізу үшін нақты алдыңғы кезең бойынша салыстырма ақпаратты кері сыныптау іс жүзінде мүмкін емес. Мысалы, алдыңғы кезеңде (кезеңдерде) деректер кері сыныптауды өткізуге мүмкіндік бермейтін, ал ақпарат мүмкін болмайтын әдіспен қайта жинақталуы мүмкін.
44. Ұйым есеп саясатын ауыстыратын немесе жіберілген қателікті түзейтін кезде салыстырма ақпаратқа түзетулер 8 ХҚЕС-та (IAS) қаралады.
Ұсынудың бірізділігі
45. Қаржы есептілігінде баптарды ұсыну және сыныптау міндетті түрде бір кезеңнен келесі кезеңге сақталуы тиіс, оған мынадай реттер кірмейді:
(a) ұйым қызметі сипатының едәуір өзгеруі немесе оның қаржы есептілігін қайта қарау нәтижесінде 8 ХҚЕС-тың (IAS 8) есеп саясатын іріктеу және қолдану өлшемдерін ескере отырып, басқа ақпаратты ұсыну немесе басқа сыныптау неғұрлым қолайлы екендігі анықталса; немесе
(b) қандай да болсын ХҚЕС (IFRS) ұсынуда өзгерістерді талап етеді.
46. Мысалы, қаржы есептемелерін маңызды түрде сатып алу, оның істен шығып қалуы, немесе оның ұсынысына шолу қаржы есептілігін ұсынуға өзгерістер енгізу қажеттігін туғызуы мүмкін. Егер ұйым ұсынудың өзгерген нысаны қаржы есептілігін пайдаланушылар үшін сенімді және неғұрлым мәнді болатындай ақпарат берсе және қайта қаралған құрылым, бәлкім, сақталатын ретте, әрі ақпараттың салыстырмалылығына зиян келмеген жағдайда ғана, ұсынылған қаржы есептілігін ұсынуға өзгерістер енгізеді. Ұсынуға ондай өзгерістер енгізген кезде ұйым 41- және 42-тармақтарға сәйкес өзінің салыстырма ақпаратын қайта сыныптайды.
Кіріспе
47. Осы стандарт қаржылық жағдай туралы есептің өзінде, пайдалар мен шығындар және басқа да жиынтық табыс туралы есепте және меншікті капитал туралы есепте ақпаратты дәл айқындап ашып көрсетуді талап етеді, сондай-ақ басқа желілік баптар туралы ақпаратты не тікелей осы есептілікте, не ескертулерде ашып көрсетуді талап етеді. Ақша қаражатының қозгалысы туралы есептілікті ұсыну жөніндегі талаптар 7 ХҚЕС-та (IAS 7) баяндалады.
48. Осы стандартта «ақпаратты ашып көрсету» деген термин кейде қаржылық жағдай туралы есептің өзінде, пайдалар мен шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте де, сондай-ақ ескертулерде де ұсынылатын баптарды қамтуға кеңінен пайдаланылады. Басқа ХҚЕС-та (IFRS) ақпаратты ашып көрсету жөніндегі талаптар бар. Егер осы Стандартта немесе қалған ХҚЕС-тың (IFRS) бірінде өзгешелік байқалмаса, ондай ашып көрсетулер не қаржылық жағдай туралы есептің өзінде, пайдалар мен шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте немесе ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте (бұл ашып көрсетулердің қандай есепке қатысы бар екендігіне байланысты), не қаржы есептілігіне ескертулерде орындалады.
Қаржы есептілігін идентификациялау
49. Қаржы есептілігін міндетті түрде бөлек идентификациялап және бір құжат шеңберіндегі берілген басқа ақпараттан бөлек көрсетіліп берілуі тиіс.
50. Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары жылдық есепте немесе басқа құжатта ұсынылған басқа ақпаратқа емес, қаржы есептілігіне ғана қолданылады. Сондықтан Халықаралық қаржы есептілігі стандарттары қолданылып әзірленген ақпаратты пайдаланушылар үшін құнды, бірақ оны пайдаланушылардың ХҚЕС-тарда (IFRS) талаптарының мәні болып табылмайтын ақпараттан айыра алуы маңызды.
51. Қаржы есептілігінің әрбір компоненті міндетті түрде дәлме-дәл анықталуы тиіс. Бұған қоса, келесі ақпарат дәлме-дәл бөлініп көрсетілуі және, егер бұл ұсынылған ақпаратты дұрыс түсіну үшін қажет болса, қайталануы тиіс:
(a) есеп беретін ұйымның атауы немесе өзге де сәйкестік белгілері, сондай-ақ алдыңғы есепті кезеңнен бастап осы ақпараттағы кез келген өзгерістер;
(b) қаржы есептілігі жеке ұйымды немесе ұйымдар тобын қамтитыны;
(c) қаржы есептілігінің тиісті компоненті үшін ненің көбірек жарайтынына қарай, есепті күн немесе қаржы есептілігін қамтитын кезең;
(d) Валюталық бағам өзгерісінің әсері 21-ші ХҚЕС-ында (IAS 21) анықталғандай, ұсыну валютасы; және
(e) қаржы есептілігінде соманы ұсынған кезде пайдаланылған дәлдік деңгейі.
52. 51-тармақта келтірілген талаптар, әдетте, қаржы есептілігінің әрбір бетінде бет сайынғы тақырыптарды және қысқартылған бағандар тақырыптарын ұсыну жолымен орындалады. Осындай ақпаратты ұсынудың ең жақсы тәсілін анықтау үшін пайымды шешім қабылдау талап етіледі. Мысалы, егер қаржы есептілігі электронды түрде ұсынылатын болса, жекелеген беттерге бөліп қарау әрдайым пайдаланыла бермейді; онда жоғарыда келтірілген тақырыптар қаржы есептілігіне енгізілген ақпаратты дұрыс түсінуді қамтамасыз ету үшін жеткілікті жиілікте пайда болуға тиіс.
53. Қаржы есептілігі көбінесе ақпарат ұсынған кезде валютаның мыңдаған немесе миллиондаған бірліктерінде берілсе неғұрлым түсінікті болады. Бұған қаржы есептілігіне сомалар ұсынған кезде пайдаланылатын дәлдік деңгейі ашып көрсетілгенде және елеулі ақпарат жоғалмағанда ғана жол беріледі.
Қаржылық жағдай туралы есеп
Қаржылық жағдай туралы есепте ұсынылуға тиісті ақпарат
54. Қаржылық жағдай туралы есеп міндетті түрде кем дегенде мыналарды көрсететін жекелеген баптарды қамтуы тиіс:
(a) жеке меншік, ғимарат пен жабдықтар;
(b) инвестициялық жылжымайтын мүліктер;
(c) материалдық емес активтер;
(d) қаржы активтері ((e), (h) және (i) тармақтарында көрсетілген сомаларды қоспағанда);
(e) қатысу әдісі бойынша ескерілген инвестициялар;
(f) биологиялық активтер;
(g) босалқылар;
(h) сауда және басқа дебиторлық берешек;
(i) ақша қаражаты және ақша қаражатының эквиваленттері;
(j) 5 ХҚЕС-ына (IFRS ) Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылган қызмет сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген барлық активтер және сатуға арналған деп жүйеленген қолданылмайтын топтағы активтерді қоса;
(k) сауда және басқа төлемдер;
(l) азық-түлік тауарлары;
(m) қаржы міндеттемелері ((k) және (к) тармақтарында көрсетілген сомаларды қоспағанда);
(n) Пайдаға салынатын салықтар 12-ші ХҚЕС-ында (IAS) белгіленгендей ағымдағы салық бойынша міндеттемелер мен активтер;
(o) 12-ші ХҚЕС-ында (IAS) белгіленгендей, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтері;
(p) 5-ші ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес сатуға арналған деп жүйеленген қолданылмайтын топтағы активтерде көрсетілген міндеттемелер;
(q) үлес ішінде ұсынылған, бақыланбайтын пайыздар, және
(r) бас ұйымның иелеріне тән шығарылған капитал және резервтер.
55. Осындай ұсыну ұйымның қаржы жағдайын түсіну үшін маңызды болған кезде, қаржылық жағдай туралы есептің өзінде міндетті түрде қосымша жеке баптар, тақырыптар және аралық сомалар ұсынылуы тиіс.
56. Ұйым қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер мен қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелерді қаржылық жағдай туралы есептің өзінде жеке бөлімдер ретінде ұсынатын болса, ол кейінге қалдырылған салық активтерін (міндеттемелерін) қысқа мерзімді салық активтері (міндеттемелері) ретінде сыныптауға құқылы емес.
57. Осы Стандарт баптар ұсынылуға тиісті тәртіпті немесе пішімді бекітпейді. 54-тармақта баптардың тізбесі беріліп қана қойды, олар қаржылық жағдай туралы есептің өзінде жеке ұсыну қажеттігін туғызу үшін сипаты немесе мақсаты жағынан жеткілікті дәрежеде әртүрлі. Бұған қоса:
(a) желілік баптар баптың мөлшерін, сипатын немесе мақсатын немесе осыған ұқсас баптардың жиынтығын қамтиды және ұйымның қаржы жағдайын түсіну үшін бұлар жөнінде бөлек есептілік беріледі; және
(b) ұйымның қаржы жағдайын түсіну мақсатында қажетті ақпарат алу үшін қолданылған түсіндірмелерді, баптардың реттік санын немесе ұқсас баптардың жиынтығын ұйымның қызмет және бизнестік операцияларының ерекшеліктеріне сай түзетулер енгізуге болады. Мысалы, қаржы мекемесі өзінің бизнестік операцияларына қатысты ақпарат беру үшін жоғарыда аталған түсіндірмелерге түзету енгізуіне болады.
58. Қосымша баптарды жеке ұсыну керек пе деген пікір мыналарды:
(a) активтердің табиғаты мен өтімділігін;
(b) ұйымдардағы активтердің мақсатын; және
(c) міндеттемелердің мөлшерін, сипатын және уақытқа бөлінуін бағалауға негізделеді.
59. Активтердің әртүрлі сыныбы үшін бағалаудың түрлі негіздерін пайдаланудың өзі олардың сипаты мен мақсаты жағынан өзгеше екендігін болжайды, және сол арқылы, жеке желілік баптар ретінде ұсынылуы тиіс. Мысалы, жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтардың әртүрлі сыныптары 16 Жылжымайтын мүлік, гимараттар мен жабдықтар ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес өзіндік құн бойынша немесе қайта бағаланған сомалар бойынша ескерілуі мүмкін.
Қысқа мерзімді / ұзақ мерзімді бөлу
60. Ұйым 66-76-тармақтарға сәйкес тікелей қаржылық жағдай туралы есептегі жеке бөлімдер ретінде, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтерді және қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелерді ұсынуға міндетті, бұған өтімділік негізінде бөлу сенімді әрі неғұрлым мәнді болып табылатын аталған ақпарат беру реттері кірмейді. Көрсетілген ерекшелік қолданылған кезде барлық активтер мен міндеттемелер міндетті түрде тұтас алғанда олардың өтімділігіне қарай ұсынылуы тиіс.
61. Қабылданған ұсыну әдісіне қарамастан:
(a) өтелуі немесе орнын толтыру қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін он екі айдан аспайтын, және
(b) қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін он екі айдан асатын мерзімнің ішінде күтіліп отырған соманы біріктіретін активтер мен міндеттемелердің осындай әрбір желілік бабы бойынша ұйым, өтелуі немесе орнын толтыру он екі айдан астам мерзім өткеннен кейін күтіліп отырған соманы ашып көрсетуге міндетті.
62. Егер ұйым дәл анықталған операциялық кезеңнің барысында тауарлар мен қызмет көрсетулерді жеткізсе, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтер мен міндеттемелерді қаржылық жағдай туралы есептің өзінде бөлек сыныптау айналым капиталы ретінде тұрақты жұмыс істейтін таза активтерді ұйымның ұзақ мерзімді операцияларында пайдаланылатындардан бөлу жолымен пайдалы ақпаратты қамтамасыз етеді. Бұл сондай-ақ ағымдағы операциялық кезеңде іске асыру көзделіп отырған активтерді және тап осы кезең ішінде өтелуге тиісті міндеттемелерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
63. Қаржы ұйымдары сияқты кейбір ұйымдар үшін активтер мен міндеттемелерді өтімділікті арттыру немесе төмендету тәртібімен ұсыну қысқа мерзімді/ұзақ мерзімді активтерге бөліп ұсынуға қарағанда сенімді әрі неғұрлым маңызды осындай ақпаратты береді, өйткені бұл ұйым дәл анықталған операциялық кезеңнің шеңберінде тауарлар немесе қызмет көрсетумен айналыспайды.
64. 60-тармақты қолданған кезде ұйым активтер мен міндеттемелердің өзін қысқа мерзімді/ұзақ мерзімді активке бөліп ұсынуға, ал басқаларын өтімділік тәртібімен ұсынуға рұқсат береді. Егер бұл сенімді әрі мейлінше осындай маңызды ақпаратты ұсынуға мүмкіндік берсе. Ұйымның бизнестік операциялары түрлі болатын болса, онда есептілікті аралас негізде тапсырудың қажеттілігі туындайды.
65. Активтер мен міндеттемелерді өткізудің күтіліп отырған мерзімдері туралы ақпарат ұйымның өтімділігі мен төлем қабілетін іске асыруда маңызды болып табылады. 7 Қаржы құралдары: ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС-ы (IFRS) қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өтеу күндері туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді. Қаржы активтері сауда және басқа да дебиторлық берешекті, ал қаржы міндеттемелері сауда және басқа да кредиторлық берешекті қамтиды. Босалқылар мен бағалау міндеттемелері сияқты ақшалай емес активтер мен міндеттемелердің орнын толтырудың және өтеудің есептеу күндері туралы ақпарат та, активтер мен міндеттемелер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөліну-бөлінбеуіне қарамастан маңызды болып келеді. Мысалы, ұйым есеп беру күнінен бастап он екі айдан асатын мерзім ішінде орны толтырылады деп күтілетін босалқылар сомасы жөніндегі ақпаратты ашып көрсетеді.
66. Актив, егер мынадай өлшемдердің кез келгенін қанағаттандырса, міндетті
түрде айналымдық актив ретінде топтастырылуы тиіс:
(a) оны өткізу көзделсе, не ол кәсіпорынның қалыпты операциялық кезеңінің барысында сатуға немесе пайдалануға арналса;
(b) ол негізінен сауда мақсаттарына арналса;
(c) оны есепті күннен кейін он екі айдың ішінде сату ұйғарылса; не
(d) ол ақша қаражаты немесе ақша қаражатының баламалары нысанында болса (7 Ақша қаражатының қозғалысы туралы есептіліктер ХҚЕС-ында (IAS) анықталғандай), бұған есепті күннен кейін, ең болмағанда, он екі айдың ішінде қандай да болсын міндеттеменің орнын толтыру үшін оны айырбастауға немесе пайдалануға тыйым салынған реттер кірмейді.
Қалған активтердің барлығы міндетті түрде ұзақ мерзімді активтер ретінде топтастырылуы тиіс.
67. Осы Стандартта «ұзақ мерзімді» термині ұзақ мерзімді сипаттағы материалдық, материалдық емес және қаржы активтерін сипаттау үшін пайдаланылады. Олардың мағынасы айқын болған жағдайда, Стандарт басқа атауларды пайдалануға тыйым салмайды.
68. Ұйымның операциялық кезеңі активтерді өңдеу үшін сатып алу және оларды ақша қаражатына немесе ақша қаражатының баламаларына айналдыру арасындағы кезеңді білдіреді. Ұйымның қалыпты операциялық кезеңі дәл анықтауға келмесе, оның ұзақтығы он екі ай болады деп болжанады. Қысқа мерзімді активтер тіпті оларды есепті күннен кейін он екі айдың ішінде сату күтілмеген кездің өзінде, қалыпты операциялық кезеңнің бір бөлігі ретінде сатылатын, тұтынылатын және өткізілетін активтерді (сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің босалқылары мен дебиторлық берешегі сияқтылар) қамтиды. Қысқа мерзімді активтер сондай-ақ негізінен сату мақсаттарына арналған активтерді (мысалдарға 9 ХҚЕС-ғы (IFRS) саудаға арналған анықтамаға сәйкес келетін кейбір қаржы активтері жатады), сондай-ақ ұзақ мерзімді активтердің айналымдық бөлігін қамтиды.
69. Ұйым міндеттемені қысқа мерзімді міндеттеме ретінде жіктеуге тиіс жағдайлар:
(a) оны ұйымның қалыпты операциялық кезеңінің шеңберінде өтеу көзделсе;
(b) ол негізінен сату мақсаттарына арналса;
(c) ол есепті күннен кейін он екі айдың ішінде өтелуге тиіс болса; не
(d) есепті күннен кейін ең аз дегенде он екі айдың ішінде тиісті міндеттемені өтеуді кейінге қалдыруға ұйымның құқы болмаған жағдайда (73-тарауды қараңыз). Контрагенттің қалауынша міндеттеменің орындалуы мерзімінің оның үлестік құралдар шығаруына әкеп соқтыруы оның топтастырылуына әсерін тигізбейді.
Қалған міндеттемелердің барлығы ұзақ мерзімді міндеттемелер ретінде топтастырылуы тиіс.
70. Жеткізушілер мен мердігерлердің алдындағы кредиторлық берешек сияқты кейбір қысқа мерзімді міндеттемелер, қызметкерге кейбір есептеулер және басқа да операциялық шығындар ұйымның қалыпты операциялық кезеңінде пайдаланылатын айналымдық капиталдың бір бөлігін құрайды. Ондай операциялық баптар, тіпті олар қаржылық жағдай туралы есеп күнінен бастап он екі айдан астам уақыт өткен соң өтелуге тиіс болса да, қысқа мерзімді міндеттемелер ретінде топтастырылады. Ұйымның қалыпты операциялық кезеңі дәл анықтауға келмесе, оның ұзақтығы он екі айды құрайды деп көзделеді.
71. Басқа қысқа мерзімді міндеттемелер қалыпты операциялық кезеңнің бір бөлігі ретінде өтелмейді, бірақ қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін он екі айдың ішінде өтеуді талап етеді немесе негізінен сату мақсаттарына арналады. 9-шы ХҚЕС-ындағы (IFRS) сату ережелерінің талаптарына сай келетін қаржы міндеттемелерінің бірнеше мысалдары, банктік овердрафтары, ұзақ мерзімді қаржы міндеттемелерінің ағымдағы бөлігі, төлем дивидендтері, пайдаға салынатын салықтар және басқа сауда-саттық емес кредиторлық берешектер болып келеді. Ұзақ мерзімді негізде қаржыландыруды қамтамасыз ететін (яғни ұйымның қалыпты операциялық кезеңінде пайдаланылатын айналым капиталының бір бөлігі болып табылмайды) және қаржылық жағдай туралы есептен кейін он екі айдың ішінде өтелуге жатпайтын қаржы міндеттемелері ұзақ мерзімді міндеттемелер болып табылады, оларға 74- және 75-тармақтар қолданылады.
72. Өзінің қаржы міндеттемелерін, олар қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін он екі айдың ішінде өтелуге тиісті болса, онда ұйым міндеттемелерді қысқа мерзімді ретінде топтастырады, егер тіпті:
(a) олардың бастапқы мерзімі он екі айдан асатын мерзім болса; және
(b) қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін және қаржы есептілігі бекітілгенге дейін қайта қаржыландыруға немесе ұзақ мерзімді негізде төлем кестесін өзгертуге шарт жасалса.
73. Егер ұйым несие беру туралы қолда бар келісім бойынша қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін ең болмағанда он екі айға қандай да болсын міндеттемені қайта қаржыландыруға немесе кейінге қалдыруға өкілеттігі бар деп күтетін болса, тіпті олай болмағанның өзінде неғұрлым қысқа мерзімнің ішінде өтелуі тиіс болса да, бұл міндеттемені қысқа мерзімді міндеттеме ретінде жіктейді. Алайда міндеттемені қайта қаржыландыру немесе кейінге қалдыру ұйымның өзі қалайтын салаға жатпайды (мысалы, қайта қаржыландыру туралы қандай да болсын келісім жоқ), қайта қаржыландыру мүмкіндігі қаралмайды, және міндеттілік қысқа мерзімді ретінде топтастырылады.
74. Ұйым тікелей есепті күнге немесе есепті күнге дейін ұзақ мерзімді қарыз мәмілесі бойынша келісімді бұзса, соның нәтижесінде міндеттеме талап ету арқылы ақы төлеу санатына ауысса, бұл міндеттеме, тіпті егер қарыз беруші есепті күннен кейін және қаржы есептілігі жариялауға бекітілгенге дейін бұзушылыққа жол берілуі салдарынан төлемді талап етуге келіскен болса да, қысқа мерзімді міндеттеме ретінде сыныпталады. Бұл міндеттеме қысқа мерзімді міндеттеме ретінде сыныпталады, өйткені есепті күні осы күннен кейін ең аз дегенде он екі айдың ішінде оны өтеуді кейінге қалдыруға ұйымның еш құқығы жоқ.
75. Алайда, егер қарыз беруші қаржылық жағдай туралы есеп күні басталғанға дейін, кезең ішінде ұйым бұзушылықты жоя алатын және қарыз беруші дереу өтеуді талап ете алмайтын, ең аз дегенде он екі айдан кейін аяқталатын жеңілдікті кезең беруге келіссе, бұл міндеттеме ұзақ мерзімді міндеттеме ретінде топтастырылады.
76. Қысқа мерзімді міндеттемелер ретінде топтастырылған қарыздарға қатысты, егер төменде келтірілген оқиғалар есепті кезең мен қаржы есептілігін шығаруға бекітілген күннің арасында болса, бұл оқиғалар 10 Есепті күннен кейінгі оқиғалар ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес түзетілмейтін оқиғалар ретінде ашып көрсетілуі тиіс:
(a) ұзақ мерзімді негізде қайта қаржыландыру;
(b) қарыз беруге арналған ұзақ мерзімді шартты бұзуды бекіту; және
(c) есепті күннен кейін ең аз дегенде он екі айдан кейін аяқталатын қарыз беруге арналған ұзақ мерзімді шарттың бұзылуын бекіту үшін қарыз берушіден жеңілдікті кезең алу.
Қаржылық жағдай туралы есептің өзінде немесе ескертулерде ұсынылуға тиісті ақпарат
77. Ұйым қаржылық жағдай туралы есепте немесе оған ескертулерде ұйымның операцияларына сәйкес келетіндей етіп топтастырылып ұсынылған желілік баптардың әрқайсысының бұдан кейінгі шағын топтарын ашып көрсетуге міндетті.
78. Ішкі топтарды бөлшектеу деңгейі Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарының талаптарына және тиісті сомалардың мөлшеріне, сипатына және мақсатына байланысты болады. Ішкі топтарға бөлудің тиісті негізі туралы шешім қабылдаған кезде 58-тармақта келтірілген факторлар да ескеріледі. Әрбір бап үшін ашып көрсетулер бір-бірінен өзгеше болады, мысалы:
(a) жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар объектілері 16 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес топтарға бөлінеді;
(b) дебиторлық берешек сатып алушылар мен өнеркәсіп түлынушылары берешегіне, байланысты тараптардың берешегіне, алдын-ала төлемдерге және басқа сомаларға бөлінеді;
(c) босалқылар 2 Босалқылар ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес тауарлар, өндірістік жеткізулер, материалдар, аяқталмаған өндіріс және дайын өнім сияқты ішкі топтарға бөлінеді;
(d) бағалау міндеттемелері қызметкерлерге сыйақы төлеуге шығындар бойынша бағалау міндеттемелеріне және өзге де атауларға бөлінеді; және
(e) меншікті капитал мен резервтер төленген капитал, эмиссиялық кіріс және резервтер сияқты әртүрлі топтарға бөлінеді.
79. Ұйым не қаржылық жағдай туралы есептің өзінде, не ескертулерде мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:
(а) акционерлік капиталдың әрбір тобы үшін:
(i) шығаруға рұқсат етілген акциялардың саны;
(ii) шығарылған және толықтай ақы төленген, сондай-ақ шығарылған, бірақ ақысы толықтай төленбеген акциялардың саны;
(iii) акциялардың атаулы құны, немесе акциялардың атаулы құны жоқ екендігіне нұсқау;
(iv) жылдың басына және аяғына айналымдағы акциялардың санын тексеру;
(v) тиісті топқа байланысты құқықтар, жеңілдіктер мен шектеулер, соның ішінде дивидендтер бөлуге және капиталды төлеуге шектеулер;
(vi) ұйымның өзі немесе оның еншілес немесе қауымдас ұйымдары ұстап қалатын ұйымның акциялары; және
(vii) шарттары және соммаларымен қоса, опцион немесе сату шарттары бойынша шығару үшін резервте сақталатын акциялар; және
(b) меншікті капитал құрамындағы әрбір резервтің сипаты мен мақсатын сипаттау.
80. Серіктестік немесе сенімгерлік қор сияқты, акционерлік капиталы жоқ ұйым, 79 (а)-тармақта талап етілгенге баламалы ақпаратты ашып көрсетіп, меншікті капиталдағы әрбір үлес санаты бойынша кезең ішіндегі өзгерістерді, сондай-ақ меншікті капиталдағы әрбір үлес санатына байланысты құқықтарды, жеңілдіктер мен шектеулерді көрсетуі тиіс.
80А Егер ұйым қаржылық міндеттеме мен үлес арасында төмендегілерді қайта топтастырса:
(a) үлестік құрал ретінде жіктелетін мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар құралды, немесе
(b) басқа тарапқа ұйымның активтерінің таза құнының пропорциялық үлесін жоюдан соң ұйымға міндеттемені үлестіруді жүктейтін және үлестік құрал ретінде жіктелетін құралды ұйым әрбір категорияға жатқызылған немесе жатқызылмаған қайта жіктелген мөлшерді (қаржылық міндеттеме мен үлесті) және сол қайта жіктеу уақытын және себебін ашып көрсетуі тиіс.
Жиынтық табыс жөніндегі есептілік
81A Пайда,шығыс және жиынтық табыс есептемесінде келесідей:
(а) табыс және шығыс
(b) жалпы жиынтық табыс
(c) жиынтық табыстың бір мерзімдік мөлшері, шығыс, табыс және жиынтық табыстың барлық мөлшері.
Егер де ұйым пайда,шығыс және жиынтық табысты бөлек көрсетпесе,онда пайда,шығыс және жиынтық табыс бөлімінде көрсетілмейді.
81B Ұйым келесідей бөлімдерді көрсетуі тиіс:
(а) мерзімдегі табыс немесе шығын келесідей:
(і) бақыланбайтын акционерлер
(іі) бас ұйымның меңгерушілері
(b) жиынтық табыс келесідей:
(і) бақыланбайтын акционерлер
(іі) бас ұйымның меңгерушілері.
Егер де ұйым пайда, шығыс және жиынтық табыс есептемесі бөлімінде бөлек көрсетілсе,онда (а) көрсетілуі тиіс.
Жиынтық табыс жөніндегі есептілікте ұсынылуға тиісті ақпарат
82. Пайдалар мен шығындар туралы есептің өзінде міндетті түрде кезең ішінде төмендегідей сомаларды көрсететін кем дегенде мынадай желілік баптар болуы тиіс:
(a) табыс;
(aa) амортизациялы құнда өлшенген қаржылық жағдай туралы есептен шығарудан келіп туындайтын кіріс пен шығыс;
(b) қаржыландыру бойынша шығындар;
(c) қауымдасқан ұйымдар мен бірлескен ұйымдардың пайдалары мен залалдарына үлес қосып қатысу бойынша есептеу әдісіне сәйкес ескерілген ұйымның үлесі;
(ca) егер қаржылық акция әділ құнда өлшенгендей қайта жіктелген болса, алдыңғы сома мен қайта жіктеу мәліметіндегі әділ құн арасындағы айырмашылықтан туындайтын кез-келген табыс немесе залал (9 ХҚЕС-та (IFRS) анықталғандай);
(d) салық бойынша шығыстар;
(e) [жойылған]
(ea) жалпы дисконтталған операцияларға бір сома (5 ХҚЕС-ты (IFRS) қараңыз)
(fi) [жойылған]
82А Басқа жиынтық табыс бөлімі жиынтық табыс мезгіліндегі шарттар сомасын көрсетеді,өздігімен және басқа да ХҚЕС-на сәйкес топтастырылған
(а) табыс және шығындарды қайта топтастырмайды, және
(b) нақты шарттар табыс және шығындарды қайта топтастырады.
85. Ұйым үшін осындай ұсыныс ұйымның қаржылық қызметін білу үшін орынды болса, жиынтық табыс жөніндегі есептілікте және кіріс жөніндегі бөлек есептілікте (қажет болғанда) қосымша желілік баптарды, тақырыптарды және тақырыпшаларды ұсынуы тиіс.
86. Ұйымның түрлі қызметтерінің, операциялардың және басқа оқиғалардың әсері жиілігі жағынан, пайда немесе шығын мүмкіндігі және алдын ала болжамы әртүрлі болғандықтан, қаржылық қызметтің компоненттерін ашып көрсету қолданушыларға қол жеткен қаржылық қызметті білуге және болашақ қаржылық қызметтің жоспарларын құруға көмектеседі. Ұйым қосымша желілік баптарды жиынтық табыс жөніндегі есептілікке, табыс жөніндегі бөлек есептілікке (қажет болғанда) қосады, және қаржылық қызметтің элементтерін түсіндіруге қажет болғанда, ол қолданылған сипаттамаларына және баптардың ретіне түзету енгізеді. Ұйым кіріс және шығыстар баптарының елеулілігі мен сипаты және функциясы кіретін факторларды қарастырады. Мысалы, қаржылық мекеме өзінің қызметіне қатысты ақпаратпен қамтамасыз ету үшін сипаттамаларға түзету енгізуі мүмкін. Ұйым кіріс пен шығыстардың баптарын 32-тармақтағы талаптар орындалмайынша өтемейді.
87. Ұйым кіріс немесе шығыстардың баптарын жиынтық табыс жөніндегі есептілікте, кіріс жөніндегі бөлек есептілікте (қажет болғанда) немесе ескертпелерде ерекше баптар ретінде ұсынуға құқылы емес.
Кезең ішіндегі пайда немесе шығындар
88. ХҚЕС (IFRS) талап етпейінше немесе рұқсат бермейінше ұйым сол кезең ішінде танылған пайда мен залалдың барлық баптарындағы кіріс пен шығысты тануы тиіс.
89. Сол кезеңде ұйым пайда мен залалдан тыс нақты бір баптарды таныған кезде ХҚЕС (IFRS) кейбір жағдайларды нақтылайды. 8 ХҚЕС-ы (IAS) осындай жағдайлардың екі түрін нақтылайды: қателіктерді түзеткенде және есеп саясатына енгізген өзгерістердің салдарын нақтылағанда. Басқа ХҚЕС-тар (IFRS) пайда мен залалдан басқа Концептуалды негізде5 берілген кіріс пен шығыс түсініктемелеріне сай басқа жиынтық табыс компоненттерін талап етеді немесе қолдануға рұқсат береді (7-тармақты қараңыз).
Кезең ішіндегі басқа жиынтық табыс
90. Ұйым қайта жіктеуден кейінгі өзгерістермен қоса, басқа жиынтық табыстың әрбір компонентіне байланысты кірістік салықтың сомасын кіріс жөніндегі есептілікте немесе ескертпелерде ашып көрестуі тиіс.
91. Ұйым басқа жиынтық табыстың құрағыш бөлігін ұсынуына болады:
(a) қатысты салық нәтижесін шегеріп, немесе
(b) қатысты салық нәтижесін шегерудің алдында сол құрағыш бөліктерге байланысты, кірістік салықтың жиынтық сомасы ретінде көрсетілген бір сомамен бірге.
Егер кәсіпорын баламаны таңдаса (b), пайда мен залалға қайта сыныпталалтын және қайта сыныпталмайтын баптардың арасында салықты бөлуі тиіс.
92. Ұйым басқа жиынтық табыстың құрағыш бөліктеріне байланысты қайта жіктеу өзгерістерін ашып көрсетуі тиіс.
93. Басқа ХҚЕС-тар (IFRS) басқа жиынтық табыста алдын-ала танылған соманың пайда немесе залал ретінде жіктелген-жіктелмегендігін және қашан жіктелгендігін нақтылайды. Бұл Стандартқа қатысты мұндай қайта жіктеулер қайта жіктеу түзетулеріне жатады. Қайта жіктеу түзетулері пайда немесе залалға қайта жіктелген түзетулер жасаған кезеңдегі басқа жиынтық табыстың ұқсас компоненттерін қамтиды. Бұл сомалар ағымдағы және алдыңғы кезеңдердегі жүзеге асырылмаған табыс ретінде басқа жиынтық табыстарда танылуы мүмкін. Жалпы жиынтық табыстарға екі рет енгізіліп кетпес үшін бұл жүзеге асырылмаған табыстарды осы кезеңдегі пайда және залал ретінде жіктелген жүзеге асырылған табыстарды басқа жиынтық табыстар есебінен алып тастау қажет.
94. Ұйым қайта жіктеу өзгерістерін жиынтық табыс жөніндегі есептілікте немесе ескертпеде ұсынуына болады. Қайта жіктеу өзгерістерін ескертпеде ұсынушы ұйым басқа жиынтық табыс компоненттерін кез келген орынды қайта жіктеу өзгерістерінен кейін ұсынады.
95. Қайта жіктеу өзгерістері, мысалы, шетелдік операция жабылғанда (21 ХҚЕС-ын қараңыз (IAS)) және хеджделген болжанған операция пайдаға немесе шығынға әсер еткенде (ақша қозғалыстарын хедждеуге қатысты 9 ХҚЕС-тың (IFRS) 6.5.11(d)-тармағын қараңыз) туындайды.
96. Қайта жіктеу өзгерістері 16 ХҚЕС (IAS) немесе 38 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес танылған қайта бағалаудан кейінгі кіріс өзгерісінен немесе 19 ХҚЕС-тың (IAS) 93А тармағына сәйкес танылған белгіленген зейнетақы жоспарлары бойынша актуарлық кіріс пен шығыстан туындамайды. Бұл компоненттер басқа жиынтық табыс бойынша танылады және келесі кезеңдерде пайда немесе шығынға қайта жіктелмейді. Қайта бағалаудан кейінгі кіріс өзгерісі активті қолдану барысында немесе оны қайта танығанда келесі кезеңдерде таратылмаған кіріске айналдырылуы мүмкін (16 және 38 ХҚЕС-тарын (IAS) қараңыз). 9 ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес, егер, опционның уақыттық құнының есептілігі немесе ақша қозғалысы хеджі (немесе форвардтық келісімшарттың форвардтық элементі немесе қаржы құралының шетел валютаға негізделген спрэді) ақша қозғалысы хеджі резервінен немесе капиталдың жеке компонентінен жойылған сомаға нәтиже берсе, және бастапқы құнда тікелей қамтылса, немесе активтің не міндеттеменің басқа теңгерімдегі сомасында қамтылса, қайта сыныптау реттестірулері туындамайды. Бұл сомалар актив не міндеттемеге тікелей аударылады.
Жиынтық табыс туралы есептің өзінде, не ескертулерде ұсынылуы тиісті ақпарат
97. Егер кірістер мен шығыстардың баптары елеулі болып табылса, олардың сипаты мен шамасы міндетті түрде бөлек ашып көрсетілуі тиіс.
98. Кірістері мен шығыстарының баптары бөлек ашып көрсетілетін міндеттемелер мыналарды қамтиды:
(a) босалқылардың құнын мүмкін болатын таза сату құнының шамасына дейін немесе жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар құнын өтелетін сомаға дейін есептен шығару, сондай-ақ ондай есептен шығаруларды қайтару;
(b) ұйымның қызметін қайта құрылымдау және қайта құрылымдауға шыққан шығындар бойынша кез келген бағалау міндеттемелерін қайтару;
(c) жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар объектілерінің шығып қалуы;
(d) инвестициялардың шығып қалуы;
(e) тоқтатылған қызмет;
(f) сот дауларын реттеу; және
(g) бағалау міндеттемелерінің басқа да қайтарулары.
99. Ұйым қандай ұсынудың сенімді болып табылатынына және неғұрлым маңызды ақпарат беретініне байланысты не шығыстарының сипатына, не ұйым ішіндегі олардың мақсатына негізделген сыныптауды пайдалана отырып, шығыстарды талдауды ұсынуға міндетті.
100. Ұйымның 99-тармақта көрсетілген талдауды, пайдалар мен шығындар туралы есептің өзінде ұсынуы көтермеленеді.
101. Пайданың немесе шығынның жиілігі, үрдісі және болжамдылығы сияқты сипаттамалар бойынша айрықшалануы мүмкін қызметтің қаржы нәтижелерінің компоненттерін бөліп көрсету үшін шығыстар ішкі топтарға бөлінеді. Бұл талдау екі нысанның бірінде ұсынылады.
102. Талдаудың бірінші нысаны «шығыстар сипаты бойынша әдіс» деп аталады. Пайдалар мен шығындар туралы есепте шығыстар олардың сипатына қарай (мысалы, амортизация, материалдар сатып алу, көлік шығындары, қызметкерлерге сыйақы және жарнама шығындары) біріктіріледі және олардың әртүрлі мақсаттарға арналуына сәйкес ұйым ішінде қайта бөлінбейді. Бұл әдісті қолдану оңай, өйткені қызметтік сыныптауға сәйкес шығыстарды бөлу талап етілмейді. Шығыстардың сипаты бойынша әдістің көмегімен сыныптаудың мысалы былайша көрініс табады:
|
| Табыс |
| X |
|
| Басқа кіріс |
| X |
|
| Дайын өнім және аяқталмаған өндіріс босалқыларындағы өзгерістер | X |
|
|
| Пайдаланылған шикізат және шығыс материалдары | X |
|
|
| Қызметкерлерге сыйақы төлеуге арналған шығыстар | X |
|
|
| Амортизациялық шығыстар | X |
|
|
| Басқа шығыстар | X |
|
|
| Шығыстар жиынтығы |
| (X) |
|
| Салық мөлшері шегерілмеген пайда |
| X |
103. Талдаудың екінші нысаны «шығыстардың қызметі бойынша» немесе «сатудың өзіндік құны бойынша» деп аталады және сатудың өзіндік құнының бір бөлігі ретінде олардың мақсатына сәйкес шығыстарды, немесе, мысалы, өткізуге немесе әкімшілік қызметті жүргізуге арналған шығыстарды ажыратады. Ең аз дегенде, ұйым осы әдіс бойынша сатудың өзіндік құнын басқа шығыстардан бөлек ашып көрсетеді. Бұл әдіс шығыстарды сипатына қарай сыныптауға қарағанда пайдаланушыларға неғұрлым маңызды ақпарат беруі мүмкін, бірақ шығыстарды олардың мақсатына қарай бөлу бөлудің субъективтілігіне және тиісті пікірлер әзірлеу жөнінде едәуір күш жұмсауға әкеп соқтыруы мүмкін. Шығыстар тағайындау әдісінің көмегімен сыныптаудың мысалы мынадай болады:
|
| Табыс | X |
|
|
| Сатудың өзіндік құны | (X) |
|
|
| Жалпы пайда | X |
|
|
| Басқа кіріс | X |
|
|
| Өткізуге жұмсалған шығыстар | (X) |
|
|
| Әкімшілік шығыстары | (X) |
|
|
| Басқа шығыстар | (X) |
|
|
| Салық мөлшері шегерілмеген пайда | X |
|
104. Шығыстарды мақсаты бойынша сыныптайтын ұйымдар, амортизациялауға және қызметкерлерге сыйақы төлеуге жұмсалған шығыстарды қоса, шығыстардың сипаты туралы қосымша ақпаратты ашып көрсетуге тиіс.
105. Шығыстардың мақсаты бойынша әдіс пен шығыстардың сипаты бойынша әдістің арасынан таңдау тарихи және салалық факторларға, сондай-ақ ұйымның сипатына байланысты болады. Әдістердің екеуі де ұйымның сату немесе өндіру көлемінің өзгеруіне байланысты тікелей немесе жанама түрде өзгеруі мүмкін болатын шығыстарды көрсетеді. Ұсынудың әрбір әдісінің әртүрлі ұйымдар үшін өз артықшылықтары болғандықтан, бұл Стандарт ұйым басшылығынан неғұрлым маңызды және сенімді ұсынуды таңдауын талап етеді. Алайда шығыстардың нақты сипаты туралы ақпарат ақша қаражаттарының болашақ тасқынын болжау үшін пайдалы болғандықтан, шығыстардың мақсатына негізделген сыныптауды пайдаланған кезде қосымша ашып көрсету талап етіледі. 104-тармақтағы «қызметкерлерге сыйақы төлеу» деген термин Қызметкерлерге берілетін сыйақы сол 19-шы ХҚЕС-ындағының (IAS) өзін білдіреді.
Үлестік қатысу капиталындағы өзгерістер туралы есеп
Үлестік қатысу капиталындағы өзгерістер жөнінде ұсынылуға тиісті ақпарат
106. Ұйым үлестік қатысу капиталдағы өзгерістер туралы есепті 10-тармақ талабына сәйкес ұсынуға тиіс. Үлестік қатысу капиталындағы өзгерістер келесі ақпараттан тұрады:
(a) бас ұйымның иелеріне және бақыланбайтын пайыздарға тән жалпы сомаларын бөлектеп көрсететін кезең ішіндегі жалпы жиынтық табыс;
(b) үлестік қатысу капиталдың әрбір компоненті бойынша 8 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес танылған есеп саясатындағы өзгерістердің және қателерді түзетудің ықпалы; және
(c) [жойылған]
(d) үлестік қатысу капиталдың әрбір компоненті бойынша, төмендегілердің нәтижесі болатын өзгерістерді бөлектеп (минималды түрде) ашып көрсететін кезеңнің басындағы қаржылық жағдай туралы есептің құны мен соңындағының арасындағы салыстырулар:
(i) пайда немесе залал;
(ii) басқа жиынтық табыс; және
(iii) бөлектеп алынған иелердің жарналары мен оларға үлестірулерін және
бақылау құзыретін жоймайтын еншілес ұйымдардағы иелік мүдделерінің
өзгерісін көрсететін иелермен, ие ретіндегі операциялар.
Үлестік қатысу капиталындағы өзгерістерде немесе ескертулерде ұсынылуға тиісті ақпарат
106А Ұйым ұсынуға тиіс үлестік қатысу капиталының әрбір құрамдас бөлігіне, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте немесе ескертулерде, атау бойынша жиынтық табыстің сараптамасы (106(d) (ii)) тармақты қараңыз).
107. Ұйым үлестегі өзгерістер жөніндегі есептілікте немесе ескертпеде кезең ішіндегі иелерге үлестіру ретінде танылған дивидендтер мөлшерін және әрбір акцияға қатысты мөлшерін ұсынуы тиіс.
108. 106-тармақта, үлес құрағыш бөліктеріне, мысалы, акционерлік үлестің әрбір санаты, басқа жиынтық табыстың әрбір санатының және таратылмаған кірістің жинақталған теңдігі жатады.
109. Ұйымның меншікті капиталындағы екі есепті күн арасындағы өзгерістер кезең ішінде оның таза активтерінің артуын немесе кемуін көрсетеді. Меншікті капиталдың иелері ретінде әрекет ететін меншікті капиталдың иелерімен операциялар нәтижесінде болған өзгерістерді (капиталға жарналар, меншікті үлестік құралдар және ұйымның дивидендтері сияқты) және осындай операциялармен тікелей байланысты мәмілелер бойынша шығындарды қоспағанда, кезең ішіндегі меншікті капиталдағы жиынтық өзгеріс, ұйымның осы кезең ішіндегі қызметінің нәтижесінде туындаған басқа пайдалар мен шығындарды қоса (кірістер мен шығыстар туралы осы баптар кірістер мен шығыстар туралы есепте танылатынына немесе тікелей - меншікті капиталдағы өзгерістер ретінде танылатынына қарамастан), кірістер мен шығыстардың жалпы сомасын көрсетеді.
110. 8 ХҚЕС-ы (IAS) есеп саясатында өзгерістерді көрсету үшін іс жүзінде мүмкін болатын жерлерде ретроспективті түзетулер жасауды талап етеді, бұған басқа ХҚЕС-тың (IFRS) тиісті ауыспалы ережелері өзгеше талап ететін реттер кірмейді. 8 ХҚЕС-ы (IAS) сондай-ақ іс жүзінде орындалатын жерлерде қателерді түзету үшін қайта есептеу операцияларын ретроспективті жүргізуді де талап етеді. Қайта есептеу мен түзетулердің ретроспективті операциялары бөлінбеген пайда сальдосына қатысты жүргізіледі, бұған қандай да болсын ХҚЕС (IFRS) меншікті капиталдың өзге компонентіне ретроспективті түзетуді талап ететін реттер кірмейді. 106 (b)-тармақ меншікті капиталдың әрбір компонентін жиынтықты түзету бойынша меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепті - есеп саясатындағы өзгерістер салдарынан және қателерді түзету салдарынан бөлек ашып көрсетуді талап етеді. Бұл түзетулер әрбір алдыңғы кезең үшін және ағымдағы кезеңнің басында ашып көрсетіледі.
Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп
111. Ақша қаражатының қозғалысы туралы ақпарат қаржы есептілігін пайдаланушыларға ұйымның ақша қаражаттарды және ақша қаражатының баламаларын іздестіру және ұйымның ақша қаражатының осы тасқындарын пайдалану жөніндегі қабілетін бағалау үшін негіз береді. Ақша қаражатының қозғалысы туралы есептілік 7-ші ХҚЕС-ы (IAS) ақша қаражатының қозғалысы туралы есепті және осыған байланысты ақпаратты ашып көрсетулерді ұсынуға қойылатын талаптарды атап көрсетеді.
Ескертулер
Ескертулер құрылымы
112. Ескертулер міндетті түрде:
(a) қаржы есептілігін және 117-124-тармақтарға сәйкес таңдап алынған нақты есеп саясаты туралы ақпаратты ұсынуға;
(b) Қаржы есептілігінің халықаралық стандарттарының талаптарына сәйкес қаржылық жағдай туралы есептің өзінде, пайда мен шығын туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте немесе ақша қаражатының қозғалысы туралы есепте ұсынылмайтын ақпаратты ашып көрсетуге; және
(c) қаржылық жағдай туралы есептің өзінде, пайдалар мен шығындар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте немесе ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте ұсынылмайтын, бірақ есептіліктің осы түрлерінің кез келгенін түсіну үшін маңызды қосымша ақпарат беруі тиіс.
113. Ұйым ескертулерді міндетті түрде және осы іс жүзінде орындалатын дәрежеде реттелген түрінде ұсынылуы тиіс. Пайдалар мен шығындар және басқа да жиынтық табыс туралы есептің, қаржылық жағдай туралы есептің, меншікті каптиталдағы өзгерістер туралы есептің және ақша қаражаттар туралы есептің әрбір бабы бойынша осыған қатысты кез келген ақпаратқа алмасқан сілтеме ескертулерде жасалуы тиіс.
114. Ескертулер әдетте қаржы есептілігін түсінуде және оны басқа ұйымның қаржы есептілігімен салыстыруда пайдаланушыларға көмектесетін мынадай тәртіппен ұсынылады:
(a) Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкестік туралы өтініш (16-тармақты қараңыз);
(b) қолданылатын есеп саясатының елеулі аспектілерін қысқаша сипаттау (117-тармақты қараңыз);
(c) қаржылық жағдай туралы есептің өзінде, пайдалар мен шығындар туралы есепте, меншікті каптиталдағы өзгерістер туралы есепте және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепте ұсынылатын баптар бойынша қосымша ақпаратты тиісті есептер және осы есептердегі желілік баптар жасалатын түрінде ұсыну; және
(d) ақпаратты басқа қырынан ашып көрсетулер, оның ішінде:
(i) шартты міндеттемелер (37-ші ХҚЕС-ты (IAS) қараңыз) және танылмаған шарттық міндеттер; және
(ii) қаржылық емес ақпаратты ашып көрсету, мысалы, ұйымда тәуекелділіктерді басқару мақсаттары мен саясаты (7-ші Қаржы құралдары: ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС-ты (IFRS) қараңыз).
115. Кейбір жағдайларда ескертулерде жекелеген баптардың орналасу тәртібін өзгерту қажет немесе дұрыс болуы мүмкін. Мысалы, пайдада немесе шығында танылған әділ құндағы өзгерістер туралы ақпарат, ашып көрсетулердің бірінші түрі пайдалар мен шығындар туралы есепке, ал екіншісі - қаржылық жағдай туралы есепке жататын болса да, қаржы құралдарын өтеу туралы ақпаратпен біріктірілуі мүмкін. Солай бола тұрса да, ескертулер құрылымының реттілігі ол іс жүзінде қаншалықты орындалатын болса, соншалықты сақталуға тиіс.
116. Қаржы есептілігін әзірлеу негіздері және есеп саясатының нақты аспектілері туралы ақпарат беретін ескертулер қаржы есептілігінің жеке компоненті түрінде ұсынылуы мүмкін.
Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету
117. Ұйым маңызды есеп саясатының қысқаша мазмұнында ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:
(a) қаржы есептілігін әзірлеу кезінде бағалау негізін (немесе негіздерін); және
(b) қаржы есептілігін түсіну үшін қажетті қолданылған басқа есеп саясатын.
118. Қаржы есептілігінде пайдаланылған бағалау негізі немесе негіздері туралы (мысалы, тарихи құн, ағымдағы құн, өткізудің мүмкін болатын таза құны, әділ құн немесе өтелетін құн) пайдаланушылардың білуі маңызды, өйткені қаржы есептілігі жасалған негіз пайдаланушылар жүргізетін талдауға айтарлықтай ықпал етеді. Егер қаржы есептілігінде бірден артық бағалау негізі пайдаланылатын болса, мысалы, активтердің белгілі бір топтары ғана қайта бағалауға жататын болса, әрбір негізде қолданылатын активтер мен міндеттемелердің санаттарын көрсету жеткілікті болады.
119. Нақты есеп саясатын ашып көрсету туралы шешім қабылдаған кезде ұйымның басшылығы есеп саясатын ашып көрсету ұйым қызметінің есепті қаржы нәтижелері және қаржы жағдайы жөніндегі операцияларды, басқа да жағдаяттар мен жағдайлардың көрсетілуін пайдаланушылардың түсінуіне көмектесе ме деген мәселені қарастырады. Әсіресе осы саясат ХҚЕС-та (IFRS) берілген баламалы нұсқалардан алынған кезде нақты есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету пайдаланушылар үшін пайдалы болады. Бірлескен қызметке қатысушы тепе-тең шоғырландыру әдісін немесе үлес қосып қатысу есебінің әдісін қолдану арқылы бірлесіп бақыланатын ұйымдағы өзінің үлесін мойындай ма деген ақпаратты ашып көрсету осыған мысал бола алады (31 Бірлескен кәсіпкерлікке қатысу ХҚЕС-ын қараңыз (IAS)). Кейбір ХҚЕС-тар (IFRS) рұқсат еткен баламалардың шеңберінде ұйым басшылығы жасаған таңдауды қоса, нақты есеп саясатын ашып көрсетуді арнайы түрде талап етеді. Мысалы, 16 ХҚЕС-ы (IAS) жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар топтары үшін пайдаланылтын бағалау базалары туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді.
120. Әрбір ұйым қаржы есептілігін пайдаланушы осындай түрдегі ұйым ұсынылуын күтетін өз операцияларының сипаты мен саясатын есепке алады. Мысалы, пайдаға салық төлеуі тиісті ұйым, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен салық активтеріне жататын есеп саясатының аспектілерін қоса, пайдаға салынатын салық жөніндегі өз есеп саясатын ашып көрсетуге тиіс деп болжанады. Ұйымда шетелдік қызметтің немесе шетелдік валютамен жасалатын операциялардың едәуір көлемі болған кезде, оң және теріс бағамдық айырманы тану үшін есеп саясатын ашып көрсету көзделеді. Ұйымдар біріккен кезде іскерлік бедел мен азшылық үлесін бағалауға қатысты қолданылатын саясат ашып көрсетіледі.
121. Есеп саясатының жекелеген мәселесі, тіпті егер ағымдағы және оның алдындағы кезеңдер үшін көрсетілген сомалар елеулі болмаса да, ұйым қызметінің сипатымен белгіленгендей, зор маңызы болуы мүмкін. ХҚЕС-тарда (IFRS) халықаралық қаржы есептілігі стандарттарын нақты талап етпейтін, бірақ 8 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес таңдалатын және қолданылатын есеп саясатының аспектілерін ашып көрсеткен жөн.
122. Ұйым есеп саясатының елеулі элементтері жиынтығында немесе өзге ескертулерде, есептеу бағаларымен байланыстыларын қоспағанда (125-тармақты қараңыз), есеп саясатының аспектілерін қолдану барысында ұйым басшылығы әзірлеп жасаған, қаржы есептілігінде танылған сомаларға неғұрлым елеулі ықпал ететін пікірлерді ашып көрсетуге міндетті.
123. Ұйымның есеп саясатын қолдану барысында басшылық, есептеу бағаларымен байланыстыларын қоспағанда, қаржы есептілігінде танылған сомаларға елеулі түрде ықпал ете алатын әртүрлі пікірлерді әзірлеп жасайды. Мысалы, ұйым басшылығы мынадай мәселелерді шешкен кезде пікірлер әзірлейді:
(a) [жойылған]
(b) жекелеген тауарларды сату іс жүзінде қаржыландыру туралы уағдаластық болып табылса, және сол арқылы кірістің пайда болуына алып келсе; және
(c) қандай да болсын ұйымның және арнайы мақсаттағы ұйымның арасындағы қатынастардың мәні ұйым арнайы мақсаттағы осы ұйымды бақылайтынын көрсетсе.
124. 122-тармаққа сәйкес кейбір ақпаратты ашып көрсетулер басқа ХҚЕС-тарда (IFRS) талап етіледі. Мысалы, 12-ші ХҚЕС-ы (IAS) ұйымнан, оның дауыс беретін немесе әлеуетті түрде дауыс беретін акцияларының жартысынан астамы тікелей немесе еншілес құрылымдар арқылы меншікте болып отырғанда, неліктен оның қатысу пайызы еншілес ұйым болып табылмайтын инвестиция объектісіне қатысты бақылайтын объект болып табылмайтын себептерді ашып көрсетуді талап етеді. 40-шы ХҚЕС-ы (IAS) инвестициялық қозғалмайтын мүлікті және иелері тұратын жылжымайтын мүлікті, сондай-ақ қалыпты шаруашылық қызметі барысында сатуға арналған жылжымайтын мүлікті, тиісті жылжымайтын мүлікті сыныптау қиын болған кезде, шектеу мақсаттарында ұйым әзірлеп жасаған өлшемдер туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді.
Есептік бағалау белгісіздігінің шешуші көздері
125. Ұйым қаржы есептілігіне ескертулерде келесі қаржы жылының ішінде активтер мен міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептің құнын елеулі түрде түзетуге әкеп соқтырудың едәуір қаупі бар есепті күнге есеп айырысуды бағалау белгісіздігінің болашақтағы және басқа көздеріне қатысты негізгі жол берушіліктер туралы ақпаратты ашып көрсетуге міндетті болып табылады. Осы активтер мен міндеттемелерге қатысты ескертулер міндетті түрде мыналар туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтуы тиіс:
(a) олардың сипаты; және
(b) есепті кезеңіндегі олардың қаржылық жағдайы туралы есептік құны.
126. Кейбір активтер мен міндеттемелердің тиісті қаржылық жағдай туралы есептік құнын анықтау үшін тұрлаусыз болашақ оқиғалардың есепті күнгі осы активтер мен міндеттемелерге ықпалын бағалау қажет. Мысалы, төменде келтірілген активтер мен міндеттемелерді бағалау үшін қолданылатын нарықтық бағалар туралы жаңа деректер болмаған кезде болашаққа бағдарланған жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар топтарының өтелетін сомаларын, технологиялық тозудың босалқыларға ықпалын, жалғасып отырған сотта іс жүргізудің қорытындысына байланысты бағалау міндеттемелерін, сондай-ақ зейнеткерлік міндеттемелер сияқты, қызметкерлерге сыйақы төлеу жөніндегі ұзақ мерзімді міндеттемелерді бағалауға арналған есептерді жүргізу қажет. Бұл есептер ақша қаражаттар тасқыны немесе пайдаланылатын пайыздық мөлшерлемелер бойынша тәуекелде тиісті түзету, жалақыға тиісті өзгерістер және басқа шығындарға әсер ететін бағалардағы болашақ өзгерістер сияқты баптарға жол ашуды көздейді.
127. 125-тармаққа сәйкес ашып көрсетілетін есептік бағалау белгісіздігінің тиісті негізгі рұқсат етулері мен басқа көздері басшылықтан неғұрлым қиын, субъективті немесе күрделі пайымдаулар әзірлеуді талап ететін бағалауға жатады. Ауыспалы және болашақта шешу мүмкін болатын тұрлаусыздықтарға ықпал ететін рұқсат етулер санының өсуіне қарай бұл пайымдаулар бұрынғыдан да субъективті әрі күрделі бола түседі, және активтер мен міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептік құнын одан кейін елеулі түрде түзету үрдісі, әдетте, тиісінше өседі.
128. 125-тармақта келтірілген тиісті ашып көрсетулерді, егер есепті күнге олар нарықтық бағалар туралы жаңа деректерге негізделген әділ құн бойынша бағаланатын болса (олардың әділ құны келесі қаржы жылының ішінде елеулі өзгерістерге ұшырауы мүмкін, бірақ бұл өзгерістер есепті күнге есептік бағалаудың рұқсат етулері немесе өзге де тұрлаусыздықтары салдарынан туындамайды), келесі қаржы жылының ішінде олардың қаржылық жағдай туралы есептік құны елеулі түрде өзгеруі мүмкін болатын елеулі тәуекелі бар активтер мен міндеттемелерге қатысты талап етілмейді.
129. 125-тармаққа сәйкес ақпаратты ашып көрсету қаржы есептілігін пайдаланушыларға басшылықтың есептік бағалау белгісіздігінің болашақтағы және өзге көздерін әзірлеп жасайтын пайымдауды түсінуіне көмектеседі. Ұсынылатын ақпараттың сипаты мен көлемі тиісті рұқсат етулер мен басқа да жағдайлардың сипатына қарай түрленіп отырады. Ашып көрсетілетін ақпарат түрлерінің мысалдары мыналар болып табылады:
(a) тиісті рұқсат етудің немесе өзге бағалау белгісіздігінің сипаты;
(b) осы сезімталдықтың себептерімен бірге, оларды есептеуге негізделген әдістерге, рұқсат етулер мен бағалауларға қаржылық жағдай туралы есептік құндардың сезімталдығы;
(c) келтірілген активтер мен міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептік құнына қатысты келесі қаржы жылында ақылға қонымды нәтижелердің белгісіздігі мен диапазонының болжамды шешілуі; және
(d) егер рұқсат етудің шешілмей қалуы сақталса, осы активтер мен міндеттемелерге қатысты бұрынғы рұқсат етулер бойынша өзгерістерді түсіндіру.
130. 125-тармақта көзделген ақпаратты ашып көрсетулерді орындаған кезде, сметалық ақпаратты немесе болжамдарды ашып көрсету талап етілмейді.
131. Есептік бағалаудың қандай да болсын рұқсат етуінің немесе өзге де белгісіздігінің есепті күнге ықпал ету мүмкіндігінің мөлшерін ашып көрсету іс жүзінде мүмкін болмаған кезде, ұйым ақпаратты ашып көрсетуде қолда бар білімге сүйене отырып, рұқсат ету ретінде қабылданғаннан айырмашылығы бар келесі қаржы жылындағы жағдаятты нақты дамыту бағытында келтірілген активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құнын елеулі түрде түзетуді талап етуі мүмкін екендігін көрсетеді. Барлық жағдайларда ұйым тиісті рұқсат етуде келтірілген нақты активтің немесе міндеттеменің (немесе активтердің немесе міндеттемелер топтарының) сипаты мен қаржылық жағдай туралы есептік құнын ашып көрсетеді.
132. 122-тармақта көзделген ұйымның есеп саясатын қолдану барысында басшылық әзірлеген нақты пайымдаулар туралы ақпаратты ашып көрсету 125-тармақта көзделген есептік бағалау белгісіздігінің негізгі көздерін ашып көрсетулермен байланысты емес.
133. Солай болмаған күнде 125-тармаққа сәйкес ашып көрсету талап етілуі мүмкін тиісті негізгі рұқсат етулердің кейбірі туралы ақпаратты басқа Стандарттарға сәйкес ашып көрсету талап етіледі. Мысалы, 37 ХҚЕС-ы (IAS) белгілі бір жағдайларда бағалау міндеттемелеріне ықпал ететін болашақ оқиғаларға қатысты негізгі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді. 7 ХҚЕС-ы (IFRS) әділ құн бойынша ескерілетін қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерінің есептік әділ құнын анықтау кезінде қолданылған елеулі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді. 16 ХҚЕС-ы (IAS) қайта бағаланған жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектілерінің есептік әділ құнын анықтау кезінде қолданылған елеулі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді.
Капитал
134. Ұйым оның есептілігін пайдаланатын тұлғаларға капиталды басқару саласындағы мақсаттарды, саясатты және үрдістерді бағалалуға мүмкіндік беретін ақпаратты ашып көрсетуге міндетті.
135. 134-тармағының талаптарын орындау мақсатында ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:
(a) мына ақпараттарды қоса алғанда (бірақ олармен шектелмей), капиталды басқару мәселелерінде өзінің міндеттері, саясаты және процестері туралы сапалық сипаттағы ақпараттар:
(i) капитал ретінде басқарудың мәні не болатынын;
(ii) ұйымның капиталына қатысты сыртқы талаптар белгіленеді, мұндай талаптардың сипаты және олардың капиталды басқару кезінде қалай ескерілетіні; және
(iii) капиталды басқару кезінде өз міндеттерін қалай шешетіні.
(b) капитал ретінде басқару мәні болып табылатыны туралы сапалық сипаттар туралы жалпылама деректер. Кейбір ұйымдар белгілі бір қаржылық міндеттемелерді (мысалы, субординарлық қарыздың кейбір нысандары) капиталдың бөлігі деп санайды. Басқа ұйымдар капитал ұғымына меншікті капиталдың кейбір құрамдас бөліктерін қоспайды (мысалы, ақша ағымдарын хедждеуден туындайтын құрамдас бөліктер);
(c) алдыңғы кезеңмен салыстырғанда (а) және (b) бөліктерінде болған кез келген өзгерістер;
(d) кезеңнің ішінде осы ұйым үшін белгіленген капиталға сыртқы талаптар орындалғанына байланысты;
(e) егер ол оларды орындамаса, ұйымның капиталына сыртқы талаптарды орындамауының салдары негізінде.
Бұл ашып көрсетулер шешуші басқару ұжымына ішкі каналдар бойынша берілген ақпараттарға негізделуі тиіс.
136. Ұйым өз капиталдарын алуан түрлі тәсілдермен пайдалана алады, ал оның капиталына неше түрлі талаптар қойыла алады. Мысалы, сараланған ұйым өзінің құрамында сақтандыру және банк қызметтерімен айналысатын ұйымға ие бола алады, бұл ретте мұндай ұйымдар бірнеше заңдылықтарда жұмыс істей алады. Егер капиталға жалпылама талаптар мен басқару тәсілдері пайдаланушыларға пайдалы ақпарат бермесе немесе олардың ұйым капиталын түсінуін бұрмалайтын болса, осы ұйым үшін белгіленген әрбір капиталға талап бойынша жеке ақпаратты ашуы тиіс.
Үлес ретінде жіктелген мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар қаржылық құралдар
136А Үлестік құралдар ретінде жіктелген мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар қаржылық құралдар бойынша, ұйым (басқа құжаттарда ашып көрсетілмеген жағдайда) ашып көрсетуі тиіс нәрселер:
(a) үлес ретінде жіктелген сома туралы сандық жиындық деректерді
(b) құрал иелері талап еткенде құралдарды қайта сатып алуға немесе өтеуге өз міндеттемесін басқаруға арналған өз мақсаттарын, саясаттарын және процесстерін, сонымен бірге алдыңғы мерзімнен бері болған кез келген өзгерістерді;
(c) қаржылық құралдардың сондай түрлерін өтеуге немесе қайта сатып алуға шығатын күтілетін ақша шығынын, және
(d) өтеуге немесе қайта сатып алуға шығатын күтілетін ақша шығынын анықтау ақпараты
Басқа ақпаратты ашып көрсету
137. Ұйым ескертулерде мыналарды ашып көрсетуге міндетті:
(a) қаржы есептілігі жариялауға бекітілгенге дейін ұсынылған немесе жарияланған, бірақ есепті кезеңнің ішінде меншікті капитал иелеріне бөлу ретінде танылмаған дивидендтер сомасы, және акцияға шаққандағы тиісті соманы; және
(b) артықшылықты кумулятивтік акциялар бойынша кез келген танылмаған дивидендтер сомасын.
138. Егер басқа құжатта ашып көрсетілмеген болса, қаржылық есеппен бірге басып шығарылған ақпаратта ұйым келесілерді ашып көрсетуі тиіс:
(a) заңды мекен-жайын және ұйым түрін, оның тіркелген елін және тіркелген офисінің мекен жайын (немесе тіркелген офис мекен-жайына сәйкес келмейтін жағдайда, негізгі жұмыс орнын);
(b) ұйымның жұмыстарының және оның негізгі қызметінің өзгешелігінің сипаттамасы;
(c) бас ұйымның және топтың бас ұйымының атауы; және
(d) егер ол қызмет мерзімі шектеулі ұйым болса, мерзімінің ұзақтығы жөніндегі ақпаратты.
Өту кезеңі және күшіне ену күні
139. Ұйым осы Стандартты 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін басталатын жылдық кезеңдерге қатысты қолдануға міндетті. Мерзімінен бұрын қолдану құпталады. Егер ұйым осы Стандартты ертерек кезеңдерге қатысты қолданса, ұйым бұл фактіні ашып көрсетуге міндетті.
139А 27 ХҚЕС (IAS) (2008 жылы түзетілгендей ) бойынша 106-тармаққа түзету енгізілді. Ұйым сол түзетуді 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін басталатын жылдық кезеңдерге қатысты қолдануға міндетті. Егер ұйым 27 ХҚЕС (2008 түзетілгендей) (IAS) ертерек қолданса, сол түзетуді сол ертерек кезеңде қолданылуы тиіс. Түзету ретроспективті түрде қолданылуы тиіс.
139В 2008 жылдың ақпанында шығарылған Жоюдан соң туындайтын мерзімнен бұрын өтеу -құқығы бар қаржы құралдары және міндеттемелер (32 ХҚЕС-қа (IAS) және 1 ХҚЕС-қа (IAS) түзетулер) құжатында 138 тармаққа түзетулер енгізілді және 8А, 80 А және 136А тармақтары қосылды. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолдануға рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және қатысы бар түзетулерді 32 ХҚЕС-қа (IAS), 39 ХҚЕС-қа (IAS), 7 ХҚЕС-қа (IFRS) және Кооперативтік ұйымдардагы мүшелерлің үлесі және осыған ұқсас растау атты 2 ХҚЕСТК-ке (IFRIC) сол уақытта қолдануы тиіс.
139С 68- және 71-тармақтарына 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына жетілдірулер бойынша түзетулер енгізілді. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс.
139D 69-тармағына 2009 сәуірінде шығарылған ХҚЕС-тың Жетілдірулері (IFRS) бойынша түзетулер енгізілді. Осы түзетуді ұйым 2010 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс.
139E [Жойылған]
139F 2010 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС Жетілдірулері (IFRS) бойынша 106-және 107- тармақтарына өзгерістер енгізілді және 106А-тармағы қосылды. Ұйым осы өзгерістерді 2011 жылдың 1 қаңтарында немесе бұл уақыттан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Көрсетілген мерзімнен ертерек кезеңде қолданысқа рұқсат етіледі.
139G [Жойылған]
139Н 2011 жылғы мамыр айында шығарылған 10 және 12-ші ХҚЕС 4,119,123 және 124 тармақтарында өзгертулер енгізілген. 10 және 12 ХҚЕС-ын қолданғанда ұйым осы өзгертулерді қолдану керек.
139І 2011 жылғы мамыр айында шығарылған 13-ші ХҚЕС 128 және 133 тармақтарында өзгертулер енгізілген. 13 ХҚЕС-ын қолданғанда ұйым осы өзгертулерді қолдану керек.
139J 2011 жылы маусым айында өзгертулерімен шыққан (1 ХҚЕС өзгертулерінде) Жиынтық Табыс Шарттарының Көрсетілімдері 7, 10, 82, 85-87, 90, 91, 94, 100 және 115 тармақтарына түзету енгізген, 10A, 81A, 81B және 82A тармақтары қосылған, 12, 81, 83 және 84 тармақтары өшірілген. 2012 жылдың 1 шілдесінің басына және аяғына ұйым мына көрсетілген өзгертулерді қолдану керек. Ертерек қолдануға да болады. Егер де ұйым осы түзетулерді ертерек қолданса, онда ол фактілерді ашып қарауы тиіс.
139К 19 Қызметкерлерге Берілетін Сыйақылар ХҚЕС (IAS) (2011 жылдың 1 шілдесіндегі) 7 және 96 тармақтарындағы «басқа жиынтық табыс» анықтамасына өзгертулер енгізілген. Егер ұйым (2011 жылдың шілде айындағы) 19 ХҚЕС-ты (IAS) қолданса, онда ол өзгертулерді қолдануы тиіс.
139L 2012 жылы мамырда шыққан 2009-2011 кезеңіндегі ХҚЕС-тың Жылдық Жетілдірулері 10, 38 және 41 тармақтарына түзету енгізді, 39-40 тармақтарын жойды, 38A-38D және 40A-40D тармақтарын қосты. Ұйым 2013 жылдың 1 қаңтарында немесе одан кейінгі жылдық кезеңіндегі 8 Есепке Алу Есептілігіндегі Бағалау мен Қателер Өзерістері, Есептілік Саясаты ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес түзетулерді қолдануы тиіс.
139M 2013 жылдың қарашасында түзету енгізілген 9 ХҚЕС (IFRS) 7, 68, 71, 82, 93, 95, 96, 106 және 123 тармақтарына түзету енгізді, және 139E and 139G тармақтарын жойды. Ұйым 2013 жылдың қараша айында енгізілген 9 ХҚЕС-ты (IFRS) қолданса, онда сол түзетулерді қолдануы тиіс.
1 ХҚЕС (IAS) күшін жою (2003 жылғы редакция)
140. Осы Стандарт 2005 жылы түзетілген редакциямен 2003 жылғы Қаржы есептілігін ұсыну 1-ші ХҚЕС-ты (IAS) ауыстырады.
[1] 2010 жылғы ХҚЕСК Қорының негізгі құжатына сəйкестендіру тексерісі бойынша атауларға енгізілген өзгерістерден кейін ХҚЕСК анықтамаларына түзетулер жасалды.
2 2010 жылы қыркүйекте ХҚЕСК-да Негізгі ережелер деген сөз Қаржы Есебін даярлау мен ұсынудың концептуалды
негізі деген сөзбен ауыстырылды. 25-тармақ Концептуалды негізде берілген 3 бөлімімен алмастырылды.
3 15-24 тармақтарда Қаржы Есебін даярлау мен тапсыру үшін Концептуалды негізіне белгіленген қаржы есептілігінің мақсаттарына сілтемелер бар. 2010 жылы қыркүйекте ХҚЕСК-да Негізгі ережелер деген сөз Қаржы Есебін даярлау мен тапсырудың концептуалды негізі деген сөзбен ауыстырылды. Мұнда қаржылық есеп мақсаты қаржылық есеп тапсырудың жалпы мақсатына ауыстырылды: Концептуалды негіздің 1-ші бөлімін қараңыз.
4 2010 жылы қырүйекте Концептуалды негізбен ауыстырылды.