19-шы Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS)
Қызметкерлерге берілетін сыйақылар

1. Осы Стандарттың мақсаты есеп тәртібін орнату және қызметкерлерге берілетін сыйақы туралы ақпаратты ашу болып табылады. Стандарт ұйымнан мыналарды тануды талап етеді:

(а) міндеттемені - егер қызметкер болашақта төленуі тиіс сыйақы орнына қызмет көрсеткен жағдайда; және

(b) шығысты - қызметкердің сыйақы орнына қызмет көрсету нәтижесінен шығатын ұйымның экономикалық пайданы пайдаланған жағдайда.

2. Осы Стандарт оларға қатысты 2 Акция негіздегі төлемдер ХҚЕС-та (IFRS) қолданылатындарды қоспағанда, жұмыс беруші қызметкерлерге беретін барлық сыйақыларды есепке алу үшін қолданылуы тиіс.

3. Осы Стандарт қызметкерлерге сыйақы төлеу жоспарлары бойынша есептілікке қатысты емес (26 Зейнетақымен Қамсыздандыру Бағдарламалары және Зейнетақы Жоспарлары бойынша Есептілік ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз).

4. Оларға қатысты осы Стандарт қолданылатын қызметкерлерге сыйақылар мыналарды қамтиды:

(а) жасалған ресми жоспарларға немесе ұйым және жеке қызметкерлер, қызметкерлер тобы немесе олардың өкілдерінің арасындағы басқа да жасалған келісімдерге сәйкес;

(b) заңнамалық талаптарға сәйкес немесе ұйым ұлттық, мемлекеттік, салалық немесе басқа да жұмыс берушілер тобына жарналар төлеуді жүзеге асыруға тиісті сала ішіндегі шарттарға байланысты; немесе

(c) жүктелген міндеттеменің шығуына әкеліп соқтыратын ұйым тәжірибесінің қалыптасуына сәйкес. Егер ұйымның қызметкерлерге төлеулерді жүзеге асыруына нақты баламасы болмаса, қалыптасқан тәжірибе жүктелген міндеттемеге әкеліп соқтырады. Жүктелген міндеттеменің мысалы ұйымның қалыптасқан тәжірибесінің өзгеруі оның қызметкерлерімен қарым-қатынасында тиімсіз зиянға әкеліп соқтыратын жағдайы болуы мүмкін.

5. Қызметкерлерге берілетін сыйақы төмендегілерден тұрады:

(а) егер олар кезең аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде толығымен төленетін болса, қызметкерлерге келесідей қысқа мерзімді сыйақылар қарастырылады:

(і) жұмысшыларға және қызметкерлерге берілетін жалақы, еңбекақы және әлеуметтік қамтамасыз етуге арналған жарналар;

(іі) жыл сайынғы ақы төленетін демалыс және ауруына байланысты ақылы демалыс;

(ііі) пайда және сыйлықақыларға қатысу;

(іv) ақшалай емес нысандағы сыйақылар сияқты (медициналық қызмет, үймен және көлікпен қамтамасыз ету, ақысыз немесе күні белгіленген тауарлар немесе қызметтер сияқты) қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақылар;

(b) зейнетке шыққаннан кейін берілетін басқа сыйақылар:

(і) еңбек қызметінің аяқталуына байланысты берілетін сыйақы(зейнетақы мен бір жолғы төлем); және

(іі) еңбек қызметі аяқталған соң өмірді сақтандыру және медициналық қызмет көрсету сияқты еңбек қызметінің аяқталуына байланысты берілетін сыйақы;

(c) басқа да ұзақ мерзімді сыйақылар:

(і) жұмыс өтілі қызметкерлер үшін ақы төленетін демалыс немесе ақы төленетін шығармашылық демалыс;

(іі) мерейтойларға арналған немесе ұзақ жұмыс өтілі үшін берілетін сыйақылар; және

(ііі) еңбекке жарамсыздығы үшін ұзақ мерзімді жәрдемақылар; және сондай-ақ пайдаға және сыйлықақыға қатысуға, егер көрсетілген төлемдер кезең аяқталғаннан кейінгі 12 айдан астам кезеңде жүзеге асырылмаса, қызметкерлерге берілетін; және

(d) қызметті аяқтау жәрдемақылары.

6. Қызметкерлерге берілетін сыйақы қызметкерлерге берілетін, сол сияқты асырауындағы адамдарға берілетін сыйақы сияқты, және/не қызметкерлердің, олардың жұбайларының, балаларының немесе басқа асырауындағы адамдардың, не, мысалы, сақтандыру ұйымдары сияқты басқа тұлғалардың тікелей пайдасына іске асырылатын төлем жасау (немесе тауарлар немесе қызмет көрсету үшін) арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

7. Қызметкер ұйымға толық және толық емес жұмыс күні негізінде, тұрақты, біржолғы немесе уақытша негізде ішінара жұмыспен қамту қызметін көрсете алады. Осы Стандарттың мақсаты үшін қызметкерлер санына директорлар және басқа да басқару саласының қызметкерлері кіреді.

8. Төмендегідей терминдер осы Стандартта белгіленген мағынада қолданылады:

Қызметкерге берілетін сыйақылардың анықтамалары:

Қызметкерлерге берілетін сыйақы - ұйымның қызметкерлерге олар көрсеткен қызметтің орнына ұсынылатын сыйақылардың және төлемдердің барлық түрлері.

 Қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақылар - (шығу жәрдемақыларын қоспағанда) қызметкердің тиісті қызмет көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде төленуге тиісті, қызметкерлерге берілетін сыйақы.

 Еңбек қызметі аяқталған кезде төленетін сыйақылар - еңбек қызметі аяқталғанда төленетін қызметкерлерге берілетін сыйақылар (шығу жәрдемақыларын қоспағанда).

Қызметкерлерге берілетін басқа да ұзақ мерзімді сыйақылар - (еңбек қызметі аяқталуы бойынша төленетін сыйақылар, шығу жәрдемақыларды қоспағанда) қызметкердің тиісті қызмет көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде төленуге тиісті емес қызметкерлерге берілетін сыйақы.

Демалыс жәрдемақылары:

(а) қызметкерді зейнеткерлік жасқа толмағанға дейін ұйымның шешімімен жұмыстан шығарса; не

(b) қызметкердің өз еркімен осындай сыйақыға айырбастауға жұмыстан шығу салдары болып табылатын қызметкерлерге берілетін сыйақылар.

Жоспарларды сыныптаумен байланысты анықтамалар:

Еңбек қызметі аяқталған кездегі сыйақылар жоспары - ресми немесе бейресми түрде келетін жоспардың аясындағы кәсіпорынның бір немесе одан да көп қызметкерге төлейтін еңбек қызметі аяқталған кезедегі сыйақылар жопары.

Белгіленген жарналары бар сыйақы жоспарлары - егер ұйымның белгіленген жарнаны бөлек қорға төлеуді жүзеге асыруын және қосымша жарналар төлеу бойынша қандай да болмасын заңды және жүктелген міндеттемелері болмаса, белгіленген жарнасы бар сыйақы жоспарларынан ерекшеленетін сыйақы жоспарларын қамтамасыз етуді болжайтын сыйақымен қамсыздандыру жоспары.

Белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспарлары - белгіленген жарналары бар сыйақы жоспарларынан айырмашылығы бар сыйақымен қамсыздандыру жоспары.

Жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарлары - бұл:

(а) жалпы бақылауда тұрмайтын әртүрлі ұйымдар енгізген активтерді біріктіретін; және

(b) сыйақы жарнасы және көлемі сыйақыны алушы қызметкердің қандай ұйымда жұмыс істеуіне тәуелсіз анықталу шартымен бірнеше ұйымдардың қызметкерлерін сыйақымен қамсыздандыру үшін бұл активтер пайдаланылатын белгіленген жарналары бар сыйақы жоспарлары (мемлекеттік сыйақы жоспарларынан басқа) немесе белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспарлары (мемлекеттік сыйақы жоспарларынан басқа).

Белгіленген таза сыйақы міндеттемелерімен (актив) байланысты анықтамалар

Белгіленген төлемдердің таза міндеттемесі (актив) активтің жоғары деңгейінің белгіленген төлемінің шектеулі әсеріне келтірілген дефицит немесе артылу болып табылады.

Дефицит немесе артылу:

(а) белгіленген сыйақы міндеттемелерінің ағымдағы құны

(b) активтер жоспарының әділ құны (болған жағдайда).

Активтердің жоғары деңгейі жоспардың өтеу құны немесе жоспардағы болашақ салымдардың қысқартылуы түрінде кездесетін кез келген экономикалық пайданың келтірілегн құны болып табылады.

Белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспары бойынша міндеттемелердің ағымдағы құны - ағымдағы немесе өткен кезеңдерде көрсетілген қызметкерлердің қызметіне байланысты шығатын міндеттемені орындау үшін қажетті күтіліп отырған болашақ төлемдердің дисконтталған құны (жоспар активтерін есептеп шығарғанға дейін).

Активтер жоспарына:

(а) қызметкерлердің ұзақ мерзімді сыйақылары қорларының активтері; және

(b) белгілі бір талаптарды қамтамасыз ететін сақтандыру полистері жатады.

Қызметкерлерге берілетін ұзақ мерзімді сыйақы қорының активтері (есеп беруші ұйым шығарған жіберілуге тиісті емес қаржы құралдарынан басқа) - бұл активтер мыналар:

(а) есеп беретін ұйымнан заңды түрде оқшауланған, тікелей қызметкерлерді қаржыландыруды және сыйақы төлеуді жүзеге асыру мақсатында жұмыс істейтін ұйымға (қорға) жатады; және

(b) тек қана қызметкерлерді қаржыландыруды және сыйақы төлеуді жүзеге асыру үшін пайдаланылуы мүмкін, ұйым кредиторларының талаптарын қанағаттандыру үшін пайдаланылуы мүмкін емес (банкроттық жағдайда да) және мынадай жағдайларды қоспағанда, есеп беруші ұйымға қайтарылуы мүмкін емес:

(і) қорда қалатын активтер қызметкерлерге сыйақы беру бойынша барлық міндеттемелер жоспарымен немесе есеп беруші ұйымдар міндеттемелерімен байланысты қанағаттандыруы үшін жеткілікті; немесе

(іі) активтер есеп беруші ұйымдарға қызметкерлерге төленіп қойған сыйақыны өтеу ретінде қайтарылады.

Белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полисі^[1] - полистен келіп түсетін табыс есеп беруші ұйым тарабына (24 Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС-тағы (IAS) анықтамаға сәйкес) байланысты болып табылмайтын сақтандырушы шығарған сақтандыру полисі.

(а) белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспары бойынша тек қызметкерлерге берілетін сыйақыны қаржыландыру және төлеу үшін пайдалануы мүмкін; және

(b) ұйым кредиторларының (банкрот жағдайында да) талаптарын қанағаттандыру үшін қолданыла алмайды және есеп беруші ұйымға мынадай жағдайларды есептемегенде қайтарылмайды:

(і) түсімдер қызметкерлерге сыйақы беру бойынша барлық тиісті міндеттемелерді қанағаттандыру үшін қажет емес қосымша активтерді білдіреді; немесе

(іі) есеп беруші ұйымға қызметкерлерге төленіп қойған сыйақыны өтеу ретінде түсімдер қайтарылады.

 Әділ құн - қатысушылардың арасындағы активті сатудан немесе нарық қатысушыларының арасындағы қарапайым мәміледе міндеттемені ұсынудан түскен, бағалау күніне сәйкес құн(13 Әділ Құнды Бағалау ХҚЕС-ты қараңыз).

Белгіленген сыйақыларды қаматамасыз ету шығындарымен байланысты анықтамалар

Қызмет көрсету шығындары келесілерден тұрады:

(a) қызметкерге ағымдағы кезеңде көрсетілген қызметтен туындайтын белгіленген сыйақы міндеттемесінің келтірілген құнының өсімі түріндегі ағымдағы қызмет көрсету құны;

(b) өткен кезеңдегі қызмет көрсету құны - жоспарға енгізілген өзгерістерден(белгіленген сыйақы жоспарын ұсыну, өзгерту немесе жою) немесе секвестрден(жоспар бойынша кәсіпорынның қызметкерлерінің маызды бөлігін қысқарту) туындайтын бұрынғы көрсетілген қызметтің белгіленген сыйақы міндеттемесінің келтірілегн құнындағы өзгерістер; және

(c) реттелген кез келген пайда немесе залал.

Белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің таза пайызы уақыт ағымымен бірге өзгеретін кезең ішіндегі белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің(актив) өзгерісі.

Белгіленген таза сыйақы міндеттемелерін(актив) қайта бағалау келесілерден тұрады:

(a) актуарлық пайда мен залал;

(b) белгіленген таза сыйақы міндеттемелеріне (актив)қосылған таза пайыздың сомасын алғандағы активтер жоспарының қайтарылымы; және

(c) белгіленген таза сыйақы міндеттемелеріне (актив)қосылған таза пайыздың сомасын алғандағы активтердің жоғары деңгейінің әсеріндегі кез келген өзгерістер.

Актуарлық пайдалар және залалдар - актуарлық пайдаға және шығынға мыналар кіреді:

(а) тәжірибе негізіндегі түзету (алдыңғы жағдайларға қатысты алғашқы актуарлық жорамалдаржәне негізінде болған жағдайлар арасындағы айырма нәтижелері); және

(b) актуарлық жорамалдағы өзгеріс нәтижесі.

Актив жоспарының қайтарылымы актив жоспарының жүзеге асырылған және асырылмаған пайда мен залалынан қоса туындайтын пайыз, дивиденд және басқа табыстан:

(a) актив жоспарын басқаруға кететін шығындарды; және

(b) белгіленген сыйақы міндеттемесінің келтірілегн құнын есептеуге қолданылатын актуарлық болжамдардың құрамына кіретін салықтан басқа жоспар бойынша төленетін салықты шегергенге тең.

Реттеу дегеніміз - актуарлық болжамға кіретін, қызметкерге белгіленіп қойған жоспардың аясындағы төлемдерден басқа, белгіленген сыйақы жоспары аясындағы барлық алдыңғы заңнамалық және жүктелген міндеттемелерді жоятын транзакция.

9. Егер жылдық кезең аяқталғаннан кейін он екі ай ішінде төленетін болса, көрсетілген қызмет үшін қысқа мерзімді сыйақыларға мынадай баптар кіреді:

(a) жалақы, еңбекақы және әлеуметтік қамтамасыз ету жарналары;

(b) жыл сайынғы төленетін демалыс және ауруына байланысты демалыс;

(c) табыс және сыйлықақылар; және

(d) ағымдағы қызметкерлер үшін ақшалай емес сыйақылар (мысалы, медициналық қызмет көрсету, үймен, автокөлікпен және ақысыз немесе күні белгіленген тауарлармен немесе қызметтермен қамтамасыз ету).

10. Егер кәсіпорынның реттеу уақыты уақытша деп күтілсе, қызметкерлердің қысқа мерзімді сыйақыларын қайта сыныптаудың қажеті жоқ. Дегенмен, егер сыйақы жоспарының ерекшелігі өзгерсе(жинақталмайтын сыйақылардың жинақталатын сыйақыларға өзгерісі) немесе реттеу уақыты уақытша мерзімде болмаса, кәсіпорын сыйақылардың қысқа мерзімді сыйақылардың анықтамасына сәйкестігін тексеруі тиіс.

 Тану және бағалау

 Қызметкерлерге төленетін барлық қысқа мерзімді сыйақылар

11. Есеп беру кезең ішінде қызметкер ұйымға қызмет көрсеткен кезде ұйым осы:

(а) кез келген төленіп қойған соманы ұстап қалғаннан кейін міндеттемелер ретінде (есептелген шығыстың). Егер төленіп қойған сома төлеулердің дисконтталмаған шамасынан асып кетсе, ұйым осындай асып кету аванстық шығыстардың әкеліп соқтыратын шамасына қарай актив ретінде (аванс шығыстарының) тану керек, мысалы, болашақ төлемдерді қысқарту немесе қарызды қолданыстағы ақшамен қайтару.

(b) активтің өзіндік құнына қосуға талап ететін немесе рұқсат беретін басқа Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарты сол сыйақылар сомаларынесептемегенде шығыс ретінде (қараңыз: мысалы, 2 Босалқылар ХҚЕС (IAS) және 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар ХҚЕС (IAS) ) қызметтердің орнына төленуі тиісті қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақылардың дисконтталмаған шамасын тануға тиіс.

12. 13, 16 және 19-тармақтарда ұйымның бұл талаптардың төленетін демалыс нысанындағы қысқа мерзімді сыйақылар мен табыс және сыйлықақы жоспарларына қалай қолданылуы тиіс екені түсіндіріледі.

 Қысқа мерзiмдi төленетін рұқсатнамалар.

13. Ұйым 11-тармаққа сәйкес қызметкерлерге төленетін демалыс нысанындағы қысқа мерзімді сыйақыларды төленуі күтілетін шығындарды мынадай:

(а) жинақталатын ақы төленетін демалыс кезінде - болашақ ақы төленетін демалысты пайдалануға қатысты олардың құқықтарын күшейтетін қызметкерлердің қызмет көрсету кезінде;

(b) жинақталмайтын ақы төленетін демалыс кезінде - тікелей демалыс басталған кезде тануы тиіс.

14. Компания қызметкерлердің әртүрлі себептермен, соның ішінде жыл сайынғы демалыс жағдайын, ауруы және қысқа мерзімді жұмыс жасауға жарамсыздығын, бала бағу кезінде, ант берген отырыс төрағасы ретінде қызметке немесе әскер қызметін өтеу кезінде болмауын төлей алады. Ақы төленетін демалыс екі санатқа бөлінеді:

(а) жинақталатын; және

(b) жинақталмайтын.

15. Жинақталатын ақысы төленетін демалыстарды, егер ағымдағы кезең ішінде толықтай пайдаланылмаған болса, мерзімі кейінгіге жылжытылып, келесі кезеңдерде пайдалануға болады. Жинақталатын ақысы төленетін демалыстар не өтем жасалатын (басқаша айтқанда, қызметкерлердің пайдаланбаған демалыстардың орнына ақшалай төлем құқығына ие), не өтем жасалмайтын (қызметкердің пайдаланбаған демалыстардың орнына ақшалай төлеулерді алуға құқығына ие болмаса) болуы мүмкін. Міндеттеме қызметкерлердің қызметті қалай көрсеткені, болашақта олардың пайдалана алатын ақы төленетін демалыстардың ұзақтығы ненің нәтижесінен көбейетініне байланысты шығады. Қызметкерлер өтем жасалмайтын жинақталған демалыс алу құқығын пайдаланғанға дейін жұмыстан шығу мүмкіндігі осы міндеттемені бағалауға ықпал еткен жағдайда да міндеттеме ақы төленетін демалыс өтелетін болып табылатын жағдайдың өзінде де күшін жоймайды және танылады.

16. Ұйым жинақталатын ақысы төленетін демалыстарды төлеуге күтілетін шығындарды қызметкерге төлеу болжанатын қосымша сома және есеп беру күнгі жағдайға байланысты жинақталған пайдаланбаған демалыстар ретінде бағалауы тиіс.

17. Алдыңғы тармақта анықталған әдіске сәйкес міндеттеме тек қана ерекшелік ретінде төлемдердің жинақталуына байланысты пайда болатын қосымша төлем шамасы бойынша бағаланады. Көпшілік жағдайда ұйымда пайдаланбаған ақысы төленетін демалыстарға қатысты елеулі міндеттемелердің жоқ екендігі туралы қорытындыға келу үшін толық есептеу қажеттілігі жоқ. Мысалы, ауруына байланысты демалысқа қатысты міндеттеме ауруына байланысты пайдаланбаған демалыс ақысы төленетін демалыс ретінде алынуы мүмкін ресми немесе ресми емес болжауға негіз болған жағдайда ғана маңызды болады.

18. Жинақталмайтын ақысы төленетін демалыстар болашақ кезеңге ауыстырылмайды: ағымдағы жылы толық пайдаланылмаған жағдайда олар жойылады, және қызметкерлерге пайдаланбаған демалыс үшін ақшалай төлемдерді алуға құқық бермейді. Әдетте бұл ауруына байланысты демалысқа (өткен кезеңдердегі демалысты қаншалықты пайдаланбаса, болашақ кезеңдерде демалыстардың ұлғаймауы сондай дәрежеде болады), бала күтімі бойынша демалыс және ант берген отырыс төрағасы ретінде қызметке немесе әскери қызметін өтеу кезінде берілетін демалысқа қатысты. Ұйым қызметкер көрсеткен қызметіне сыйақы сомасының көбеюіне әкеліп соқтырмайтындықтан, демалыс кезеңі басталғанға дейін міндеттемелерді немесе шығыстарды танымайды.

Пайдаға және сыйлықақы жүйесіне қатысу жоспары

19. Ұйым 11-тармаққа сәйкес пайдаға қатысуға және сыйлықақыларды төлеуге жұмсалуы күтілетін шығындарды:

(а) ұйымның ағымдағы шартқа немесе заңнамаға сай туындайтын немесе өткен оқиғаларға байланысты осындай төлемдерді жүзеге асыруға міндеттемесі бар; және

(b) міндеттеме сенімді бағалануы мүмкін болған жағдайда ғана тануы тиіс.

Ағымдағы міндеттеме ұйымның төлемдерді жасамауға нақты мүмкіндігі болмаған жағдайда ғана болуы мүмкін.

20. Пайдаға қатысудың кейбір жоспарлары бойынша қызметкерлер белгіленген кезең ішінде ұйымда жұмыс істеуге қалған жағдайда ғана пайда үлесін алады. Осындай жоспарлар, егер қызметкерлер белгіленген кезең аяқталғанға дейін ұйымда жұмысын жалғастырып, олар төлеуге тиісті соманы ұлғайтатын қызметтерді көрсеткендіктен, жүктелген міндеттеменің пайда болуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты жүктелген міндеттемені бағалау кейбір қызметкерлердің тиісті пайда үлесінсіз жұмыстан кету мүмкіндігін ескереді.

21. Ұйым сыйлықақыларды төлеуге заңды міндеттемелерінің болмауы да мүмкін. Алайда, кей жағдайларда ұйымда сыйлықақыларды төлеу тәжірибесі болуы да мүмкін. Осындай жағдайларда ұйымның сыйлықақыларды төлемеуге нақты мүмкіндігі болмағандықтан, жүктелген міндеттемесі болады. Жүктелген міндеттемені бағалау бұл жағдайда кейбір қызметкерлердің ұйымнан сыйлықақы алмай кету мүмкіндігін есептейді.

22. Ұйым пайдаға және сыйлықақыға қатысу жоспарына сәйкес өзінің заңды түрдегі және жүктелген міндеттемелерін мынадай жағдайларда ғана сенімді бағалауы мүмкін:

(a) жоспардың белгіленген талаптарының ішіне сыйақы шамасының анықтама формулалары кіргенде;

(b) ұйым қаржы есептілігін шығаруға бекіткенге дейінгі төленуі тиіс сыйақы көлемін анықтағанда; не

(c) өткен жылдар тәжірибесі ұйымның жүктелген міндеттемесінің шамасын нақты анықтауға мүмкіндік бергенде.

23. Пайдаға және сыйлықақыларға қатысу жоспарлары бойынша міндеттемелер ұйым иеленушілермен мәміле нәтижесіне емес, қызметкерлердің көрсеткен қызметіне байланысты шығады. Сондықтан да ұйым пайдаға қатысу және сыйлықақыны төлеу жоспары бойынша жұмсалған шығындарды таза пайданы бөлу ретінде емес, шығыс ретінде таниды.

24. Егер пайдаға және сыйлықақыларға қатысу жоспарлары бойынша төленуі тиісті сома қызметкерлердің қызметтерді көрсеткен кезеңі аяқталғаннан кейінгі 12 ай ішінде толықтай төленбесе, олар қызметкерлерге берілетін басқа ұзақ мерзімді сыйақылар болып табылады (153-158 тармақтарын қараңыз).

Ақпаратты ашу

25. Осы Стандарт қызметкерлерге қысқа мерзімді төленетін сыйақыларға қатысты ақпаратты арнайы ашып көрсетуді талап етпейтініне қарамастан, оны басқа Стандарттар талап етуі мүмкін. Мысалы, 24 Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС (IAS) стандарты негізгі басқарушыға төлемдер туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді. 1 Қаржы есептілігін ұсыну ХҚЕС (IAS) стандарты қызметкерлерге сыйақы төлеуге жұмсалған шығыстарды ашып көрсетуді талап етеді.

26. Еңбек қызметінің аяқталуы бойынша сыйақыларға, мысалы:

(а) зейнет демалысына шыққан кездегі сыйақылар сияқты сыйақылар; және

(b) еңбек қызметінің аяқталуы бойынша жұмыс істеу кезеңінің аяқталуы бойынша өмірді сақтандыру және медициналық қамтамасыз ету сияқты басқа да сыйақылар жатады.

 Ұйым осыған сәйкес еңбек қызметінің аяқталуы бойынша сыйақыны қамтамасыз ететін келісім еңбек қызметінің аяқталуы бойынша сыйақы жоспары деп аталады. Ұйым осы Стандартты, олардың жарналар алуы немесе сыйақы төлемдерін жүзеге асыруы үшін жеке заңды тұлға құруды көздейтін-көздемейтіндігіне қарамастан, осы сияқты барлық келісімдерге қолданылады.

27. Сыйақы жоспарлары оның негізгі талаптарынан келіп шығатын жоспардың экономикалық мазмұнына байланысты белгіленген жарналары бар сыйақы жоспарларына және белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспарларына бөлінеді.

28. Белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспарлары аясында кәсіпорынның заңнамалық және жүктелген міндеттемелері қорға салынуға дайын сомамен шектеледі. Осылайша, қызметкерге табысталған еңбек қызметінің аяқталуынан кейін берілетін сыйақылар кәсіпорынның (немесе қызметкердің) еңбек қызметінің аяқталуынан кейінгі сыйақы жоспарына салынған жарналары мен сақтандыру компаниясына салынған жарналарымен қоса инвестициялық табыспен анықталады. Нәтижесінде, актуарлық тәуекел (күтілетін сомадан төмен сыйақы) мен инсвестициялық тәуекел (күтілетін пайданы қанағаттандырмайтын салынған активтер) қызметкерге түседі.

29. Ұйымның заңды түрдегі немесе жүктелген міндеттемесі болған жағдайда қорға салуға келісімін берген ұйым міндеттемесі сомасымен шектелмейтін жағдайға мысал:

(а) тек жарналармен ғана байланысты емес сыйақы жоспары бойынша төлеу формуласымен;

(b) сыйақы жоспарлары арқылы не жанама, төлеуге арналған табыстың нақты мөлшері арқылы не тура кепілдігімен; не

(c) жүктелген міндеттеменің пайда болуына әкеліп соқтыратын сол қалыптасқан тәжірибе. Мысалы, тиісті заңды түрдегі міндеттеме болмаса да, инфляцияның ықпалын жою мақсатымен ұйымда бұрынғы қызметкерлердің сыйақысын көтеру дәстүрі қалыптасқан жағдайда жүктелген міндеттеменің пайда болуы мүмкін.

30. Белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспарлары бойынша:

(а) ұйым міндеттемесі жұмыс істеп жүрген немесе бұрынғы қызметкерлерге келісілген сыйақы мөлшерін қамтамасыз етуден тұрады; және

(b) актуарлық тәуекелдік (сыйақы шығындары күтілгеннен көп болғандықтан) және инвестициялық тәуекелдік мәні бойынша ұйымға жүктеледі. Егер актуарлық немесе инвестициялық тәжірибе мәліметтері күтілгеннен нашар болса, ұйым міндеттемесі ұлғаюы мүмкін.

31. Төмендегі 32-49 -тармақтар контекстегі жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарларының, мемлекеттік сыйақы жоспарларының және сақтандырылған сыйақы төлеулерінің белгіленген жарналары бар сыйақы жоспарлары және белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспарларының арасындағы айырмашылықты түсіндіреді.

 Жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарлары

32. Ұйым жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарларын жоспарға сәйкес (формальды жағдайлардың шегіне кіретін кез келген жүктеме міндеттемені қосқанда) белгіленген жарналары бар сыйақы жоспары немесе белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспары ретінде жіктеуі тиіс.

33. Егер ұйым жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарларына қатысып, 34-тармақ қолданылмаса, онда:

(а) белгіленген сыйақы міндеттемесінің, актив жоспарының және жоспармен байланысты шығындардың опорционалды үлесін басқа белгіленген сыйақы жоспарын есептеу жолымен есептейді; және

(b) 135-148 (148(d) тармағын қоспағанда) тармақтарына сәйкес ақпаратты ашуы тиіс.

34. Егер Жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарларына белгіленген сыйақы есебі үшін тиісті ақпарат жеткілікті болмағанда, ұйым:

(а) арнайы салым жоспары болғандай, 51 және 52 тармаққа сәйкес жоспарды түсіндіру; және

(b) 148-тармақ талап ететін ақпаратты ашып көрсету.

35. Төменде жұмыс берушілер тобының белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспарынан бір мысал келтірілген:

(а) жоспар бөлу әдісімен қаржыландырылады, ол мынаны білдіреді: жарна осы кезеңде есептелген сыйақыларды төлеу үшін жеткілікті болып табылатын деңгейде белгіленеді; осы кезеңде істелген жұмысқа есептелетін сыйақы болашақ жарналардан төленеді; және

(b) қызметкерлердің еңбекақысы олардың жұмыс өтілінің ұзақтығымен айқындалады, ал жоспарға қатысатын ұйымды, ұйымның жоспардан шыққан сәтіне дейін қызметкерлердің істеген жұмысына есептелетін сыйақыларды қамтамасыз ету үшін жарналарды төлемейінше, жоспардан шығаратын нақты тәсіл жоқ. Мұндай жоспар ұйым үшін актуарлық тәуекелдік жасайды: есепті кезеңде істеген жұмысына есептелетін сыйақының жиынтық мөлшері күтілетіннен жоғары мөлшерде болса, ұйым оның жарнасын көтеруге немесе төменгі сыйақыға келісу үшін қызметкерді көзін жеткізуге мәжбүр болады. Осылайша, бұл жоспар төлемдері белгіленген сыйақы жоспарын білдіреді.

36. Ұйымда жұмыс берушілер тобының төлемдер белгіленген жоспар болып табылатын жоспарына қатысты жеткілікті ақпарат болған кезде, ол жоспар міндеттемелеріндегі, жоспар активтеріндегі және жоспарға байланысты еңбек қызметін аяқтағанда төлем жасауға арналған шығындарды өзінің теңбе-тең үлесіне төлемдер белгіленген кез келген басқа сыйақы жоспары бойынша жүргізілетін есеп сияқты есеп жүргізеді. Алайда есеп жүргізу мақсаты үшін кейбір жағдайларда ұйым қаржылық жағдайдағы және жоспардың қаржылық көрсеткішіндегі өзінің үлесін бағалауға сенімділігі тиісті дәрежеде қабілетсіз болуы мүмкін. Бұл мынадай жағдайларда болуы мүмкін, егер:

(а) жоспарға қатысушы ұйымдарды жоспарға қатысушы жекелеген ұйымдар арасында міндеттемелерді, активтерді және шығындарды бөлуге арналған жүйесі және сенімді базаның болмауы себепті қазіргі уақытта жұмыспен қамтылған және басқа ұйымдардың бұрынғы қызметкерлеріне байланысты актуарлық тәуекелдіктерге ұшырайды; не

(b) ұйым осы Стандарттың талаптарын қанағаттандыруы ықтимал жоспар туралы ақпаратқа кіре алмайды

Ұйым мұндай жағдайларда жоспар үшін есепті, егер осы жоспар жарналары белгіленген сыйақы жоспары болып табылған жағдайдағы сияқты есеп жүргізеді және 148-тармаққа сәйкес талап етілетін қосымша ақпаратты ашады.

37. Жұмыс берушілер тобы мен оның қатысушыларының сыйақы жоспарының арасында жоспар активтерінің өсімін қатысушылар арасында қандай тәсілмен бөлуді (немесе тапшылықты қаржыландыруды) айқындайтын шарттық келісімдер жасалуы мүмкін. Жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарына осы жоспарды 34-тармаққа сәйкес белгіленген жарналары бар жоспар ретінде ескеретін осындай келісімі бар қатысушы осы шарттық келісімнен туындайтын активтер мен міндеттемелерді және одан туындайтын кірістер мен шығыстарды пайдаға немесе шығынға тануы тиіс.

38. Жұмыс берушілер тобының жоспарлары бірлесіп басқарылатын сыйақы жоспарларынан өзгеше болады. Бірлесіп басқарылатын сыйақы жоспарлары - бұл инвестициялау әкімшілік шығыстар мен инвестицияларды басқаруға арналған шығыстарды азайту мақсаттары үшін активтер пулын құру үшін біріктірілген, бірақ сонымен бірге әр түрлі жұмыс берушілердің талап ету құқықтары өз қызметкерлерін сыйақымен қамсыздандыру мақсатында бөлінген әртүрлі жұмыс берушілердің сыйақы жоспарларының жиынтығы. Бірлесіп басқарылатын сыйақы жоспарлары есепке алу үшін қиындық келтірмейді, өйткені кез келген жеке жұмыс берушіге қолданылатын есепке алу тәртібі сияқты, оларға да осындай есепке алу тәртібін қолдану үшін әдетте олар туралы ақпарат жеткілікті, сондай-ақ көрсетілген бірлесіп басқарылатын жоспарлар қатысушы ұйымдарды жұмыс істеп жүрген және басқа ұйымдардың бұрынғы қызметкерлеріне байланысты актуарлық тәуекелдікке ұшыратпайды. Осы Стандарттағы анықтамалар ұйымның бірлесіп басқарылатын сыйақы жоспарларын жоспардың талаптарына сәйкес (формальды талаптардың шегінен асатын кез келген жүктелген міндеттемелерді қоса алғанда) жарналары белгіленген жоспарлар және төлемдер белгіленген жоспарлар ретінде жіктеуін талап етеді.

39. 37 Міндеттемелер, Шартты Міндеттемелер және Шартты Активтер ХҚЕС (IAS) бойынша, кейбір шартты міндеттемелер жөнінде ақпаратты ашып көрсетуді талап етіледі. Жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарларына байланысты шартты міндеттемелер төмендегілерден туындауы мүмкін, мысалы:

Бірлескен бақылаудың шеңберінде ұйымдар арасындағы тәуекелдіктерді бөлетін белгіленген төлемдері бар белгіленген төлемдер жоспары

40. Жалпы басқаруда тұрған түрлі ұйымдар арасында, мысалы, негізгі және еншілес ұйымдар арасындағы тәуекелдіктерді бөлетін төлемдер белгіленген жоспарлар жұмыс беруші топтардың жоспарлары болып табылмайды.

41. Мұндай жоспарға қатысушы ұйым, осы жоспарға тұтастай алғанда қолданылатын жол берулер негізінде осы жоспар туралы тұтастай, бағаланған ақпарат алуға тиіс. Шарттық келісім немесе төлемдер белгіленген жоспар бойынша тұтастай алғанда бағаланған есептелген таза шығын жөніндегі мәлімделген саясат болған кезде, ұйым өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде топ құрамындағы ұйымға есептелген осындай таза шығындарды төлемдер белгіленген жоспар бойынша оған тануға тиісті. Мұндай келісім немесе саясат болмаған кезде төлемдер белгіленген жоспар бойынша таза шығындар жоспарды қаржыландыру бойынша заңды міндет тиесілі топ құрамындағы сол ұйымға танылуы тиіс. Топтың құрамындағы қалған ұйымдар өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде есепті кезең ішінде өздері төлеген жарналарға тең мәндегі шығындарды тануға тиісті.

42. Топтың құрамындағы әрбір ұйым үшін осындай жоспарға қатысу байланысты тараппен операцияға теңестіріледі. Тиісінше, ұйым өзінің жеке немесе бөлек қаржылық есебінде 149-тармаққа сәйкес ақпарат ашуларды жүргізуге міндетті.

Мемлекеттік сыйақы жоспарлары

43. Ұйым мемлекеттік сыйақы жоспарын жұмыс берушілер тобының жоспары сияқты тануы тиіс (32 - 39-тармақтарды қараңыз).

44. Мемлекеттік жоспарлар барлық ұйымдарды (немесе белгілі бір санаттағы, мысалы, нақты саладағы барлық ұйымдарды) қамту мақсатында заңнамалық тәртіпте жасалады және ұлттық немесе жергілікті үкімет немесе есеп беретін ұйым бақыламайтын және оның ықпалындағы емес басқа да органдар (мысалы, осы мақсат үшін арнайы құрылған дербес агенттік) жүзеге асырады. Ұйым жасаған кейбір жоспарлар міндетті сыйақы ретінде қамтамасыз етеді, олар керісінше жағдайда мемлекеттік сыйақы жоспарымен жабылады, сондай-ақ ерікті негізде қосымша сыйақымен қамсыздандырылады. Мұндай жоспарлар мемлекеттік болып табылмайды.

45. Мемлекеттік жоспарлар ұйымның жоспарға сәйкес міндеттемелерінің сипаты бойынша төлемдер белгіленген жоспар және жарналар белгіленген жоспар болып бөлінеді. Көптеген мемлекеттік жоспарлар белгіленген болып табылмайды: жарналар осы кезеңге арнап есептелген сыйақыларды төлеу үшін жеткілікті болып болжанатын деңгейде белгіленеді; ағымдағы кезеңде істеген жұмысына есептелген болашақ сыйақылар болашақтағы жарналардан төленеді. Алайда мемлекеттік жоспарлардың көпшілігіне сәйкес ұйымның болашақтағы сыйақы төлемдерін жүзеге асыруға заң жүзіндегі, сол сияқты жүктелген міндеттемелері де жоқ; оның жалғыз міндеттемесі - төлем мерзімінің басталуына орай жарна төлеу міндеттемесі болып табылады және, егер де ұйым мемлекеттік сыйақы жоспарына қатысушыларды жалдауды тоқтатса, өз қызметкерлерінің өткен жылдардағы істеген жұмысына сыйақы төлеу міндеттемесі пайда болады. Осы себепті мемлекеттік сыйақы жоспарлары әдетте жарналары белгіленген жоспар ретінде қаралады. Алайда, сирек жағдайларда, мемлекеттік сыйақы жоспары төлемдер белгіленген жоспар болып табылған кезде, ұйым 32 және 39- тармақтарда нұсқалған есебін жүргізу әдісін қолданады.

Сақтандырылған сыйақылар

46. Ұйым еңбек қызметінің аяқталуы бойынша төлемдер жоспарын қаржыландыру үшін сақтандыру жарналарын төлеуі мүмкін. Ұйым өзінде мынадай заң жүзіндегі және жүктелген міндеттемелер (тікелей немесе жоспар арқылы жанама) туындаған жағдайдан басқа кездері жарналары белгіленген жоспар сияқты жоспарды қарауға тиіс:

(а) сыйақыны төлеу мерзімдері басталған кезде қызметкерлерге тікелей сыйақы төлеу; не

(b) қызметкердің ағымдағы және алдыңғы кезеңдердегі қызметіне қатысты қызметкерге есептелген болашақтағы сыйақыны сақтандырушы төлемеген жағдайда қосымша жарналар төлеуге.

 Егер ұйым осы сияқты заң жүзіндегі және жүктелген міндеттемелерді сақтайтын болса, төлемдер белгіленген жоспарға ұқсас жоспардың есебін жүргізуге тиіс.

47. Сақтандыру келісімшартын жасау арқылы сақтандырылған сыйақы ұйымның сыйақы міндеттемелерімен тікелей немесе автоматты түрде байланысты болуы керек емес. Сақтандыру шарттарын көздейтін еңбек қызметінің аяқталуына байланысты төлемдер жоспарына қатысты өзге де белгіленген сыйақы жоспарларына қатысты сияқты белгілеу және есепке алу жүйелері арасындағыдай айырма қолданылады.

48. Ұйым, сол арқылы заң жүзіндегі және жүктелген міндеттемелерді сақтайтын сақтандыру полисі бойынша (не тікелей, не жоспар немесе болашақтағы сақтандыру сыйлықақыларын белгілеу тетіктері арқылы немесе сақтандырушымен байланыстырушы тарап ретінде) жарналарды төлеу арқылы еңбек қызметі аяқталуы бойынша сыйақы төлемдері бойынша міндеттемелерді қаржыландырған кезде сақтандыру жарналарының төлемдері жарналары белгіленген сыйақы жоспары бойынша төлемдерге бара-бар емес. Осыдан келіп, ұйым:

(а) жоспар активі ретінде белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полисін таниды (8-тармақты қараңыз); және

(b) өтемақы алу құқығы ретінде басқа да сақтандыру полистерін таниды (егер олар 116-тармағында жазылған талаптарды қанағаттандырған жағдайда).

49. Сақтандыру полисі белгілі бір жоспарға қатысушының атына немесе жоспарға қатысушылар тобына жазылған кезде және ұйымның полис бойынша қандай да болмасын шығынның орнын жабуға қандай да болмасын заңды немесе жүктелген міндеттемесі болмаса, ол қызметкерлерге сыйақы төлеу жөнінде міндеттеме атқармайды, сақтандырушы сыйақы төлеу бойынша жауапкершілікті жалғыз атқарады. Мұндай шарттар бойынша белгіленген сақтандыру шарттарын төлеу негізінде осы міндеттемені орындау мақсатында капитал салу ретінде емес, қызметкерлерге сыйақы төлеу бойынша міндеттемені орындау ретінде қаралуға тиіс. Нәтижесінде ұйымда бұдан былай активтер де, міндеттеме де болмайды. Осылайша, ұйым мұндай төлемдерді белгіленген жарналары бар жоспар ретінде есепке алады.

Еңбек қызметінің аяқталуына байланысты төленетін сыйақы: белгіленген жарналары бар жоспарлар

50. Белгіленген жарналары бар жоспарды есепке алу өте қарапайым, өйткені есеп беретін ұйымның міндеттемесі әрбір кезең үшін осы кезеңдегі жарналардың мөлшерінде айқындалады. Осыған орай міндеттемелерді немесе шығыстарды бағалау үшін актуарлық жол берулер талап етілмейді және ұйымның ешқандай актуарлық пайда немесе шығынды алу мүмкіндігі болмайды. Оған қоса міндеттемелер, қызметкерлер тиісті қызмет көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін 12 айдың ішінде толық көлемде орындауға жатпайтын жағдайларды қоспағанда, дисконтталмаған негізде бағаланады.

 Тану және бағалау

51. Егер қызметкер кезең ішінде ұйымға қызмет көрсетсе, ұйым осы қызметтердің орнына жарналары белгіленген сыйақы жоспарына төленуге тиісті жарналарды тануға тиіс:

(а) бұрын төленген барлық жарналарды шегере отырып, міндеттеме ретінде (есептелген шығыс). Егер бұрын төленген жарналардың сомасы есепті күнге дейін көрсетілген қызметтер үшін есептелетін жарналардың шамасынан асып кетсе, ұйым мұндай асып кетуді аванстық төлем, мысалы, болашақта жасалатын төлемдерді қысқартуға немесе ақша қаражатын қайтаруға соқтыратындай шамада актив (аванстық шығыс) ретінде тануға тиіс; және

(b) басқа Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарты талап ететін немесе активтердің өзіндік құнына қосуға рұқсат ететін сыйақы сомасын қоспағанда, шығыс ретінде (қараңыз: мысалы, 2 ХҚЕС (IAS) және 16 ХҚЕС (IAS)).

52. Жарналары белгіленген жоспарға қызметкер тиісті қызмет көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін 12 айдың ішінде толық көлемде жарна төлеуге жатпаса, олар 83-тармақта көрсетілген дисконт мөлшерлемесін қолдана отырып, дисконтталуға тиіс.

Ақпаратты ашу

53. Ұйым жарналары белгіленген сыйақы жоспарларына қатысты шығыстар ретінде танылған сомалар туралы ақпаратты ашуға тиіс.

54. Ұйым 24 Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС (IAS) талап еткен кезде негізгі басқару қызметкерінің пайдасына жарналары белгіленген сыйақы жоспарына жарналар туралы ақпаратты ашады.

Еңбек қызметінің аяқталуына байланысты төленетін сыйақы: төлемдері белгіленген жоспарлар

55. Төлемдер белгіленген жоспарларды есепке алу барынша күрделі, себебі міндеттемелер мен шығыстарды бағалау үшін актуарлық жол берулер талап етіледі, және актуарлық пайдалар немесе шығындар алу мүмкіндігі болады. Бұған қоса, қызметкер тиісті қызметті көрсеткен кезең аяқталғаннан кейін көп жылдар өткен соң орындалуы мүмкін болғандықтан, міндеттемелер дисконтталған негізде бағаланады.

 Тану және бағалау

56. Төлемдер белгіленген сыйақы жоспары қаржыландырылмаған немесе жартылай не толық қаржыландырылған болуы мүмкін, бұл ретте жарналарды ұйым да, сонымен қатар қызметкерлер де ұйымнан заңды түрде тәуелсіз, қызметкерлерге сыйақы төленетін ұйымға немесе қорға толық көлемде немесе сол сияқты ішінара төлеуі мүмкін. Олардың мерзімі басталған кезде қаржыландырылған сыйақы төлемдерін жүзеге асыру қордың инвестициялық қызметінің қаржылық жағдай және нәтижелеріне ғана емес, ұйымның қор активтеріндегі кез келген тапшылықтың оның толтыру қабілетіне (қалауына) да байланысты болады. Осылайша, ұйым іс жүзінде жоспарға байланысты актуарлық немесе инвестициялық тәуекелдіктерді өзіне қабылдайды. Соның салдарынан төлемдері белгіленген сыйақы жоспарына қатысты танылған шығыстардың көлемі осы кезеңдегі жарналардың сомасына бара-бар болмауы мүмкін.

57. Ұйымның төлемдері белгіленген сыйақы жоспарының есебін жүргізу мынадай кезектілікпен жүзеге асырылуы мүмкін:

(а) дефицит немесе артылуды анықтау. Бұған келесілер кіреді:

(і) актуарлық есептеулер әдісін пайдалана отырып, ағымдағы және өткен кезеңдерде қызметкерлер көрсеткен қызметтер үшін қызметкерлерге есептелетін төлем сомасын сенімді бағалау қажет (67-79-тармақтарды қараңыз). Бұл үшін ұйым ағымдағы және өткен кезеңдер үшін есептелген төлемдердің мөлшерін айқындауы тиіс (70-74-тармақтарды қараңыз) және сыйақы төлеуге арналған шығындар шамасына ықпал ететін демографиялық тұрақсыздық (қызметкерлердің тұрақсыздығы және қайтыс болу сияқты) және қаржы тұрақсыздығына (болашақтағы жалақының көтерілуі, медициналық қызмет көрсету шығындары) қатысты бағалаулар жүргізу (актуарлық жол берулер) (75-98 -тармақтарды қараңыз);

(іі) белгіленген сыйақы міндеттемесін(актив) және ағымдағы көрсетілген қызметтің құнын анықтау үшін сыйақыны дисконттау (67-69 және 83-86 тармақтарын қараңыз);

(ііі) белгіленген сыйақы жоспарының ағымдағы құнынан кез келген актив жоспарының әділ құнын (113-115 тармақтарын қараңыз) шегеру.

(b) таза анықталған сыйақы міндеттемесінің (актив) сомасын (а)-анықталған белгіленген таза сыйақы активін активтің жоғары деңгейіне шектеу әсеріне үйлестірілген дефицит немесе артылу сомасы ретінде анықтау (64-тармақты қараңыз).

(c) пайда немесе залал арқылы танылу үшін сомаларды анықтау:

(і) ағымдағы қызмет көрсету құны (70-74 тармақтарын қараңыз);

(іі) бұрынғы көрсетілген кез келген қызметтің құны мен реттеудегі пайда немесе залал (99-112 тармақтарын қараңыз);

(ііі) белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің таза пайызы (123-126 тармақтарын қараңыз).

(d) басқа жиынтық табыста танылу үшін белгіленген таза сыйақы міндеттемелерінің (актив) қайта бағалау келесіден тұрады:

(і) актуарлық пайдалар мен шығындар (128 және 129 - тармақтарды қараңыз);

(іі) белгіленген таза сыйақы міндеттемелеріне (актив)қосылған таза пайыздың сомасын алғандағы активтер жоспарының қайтарылымы; және

(ііі) белгіленген таза сыйақы міндеттемелеріне (актив)қосылған таза пайыздың сомасын алғандағы активтердің жоғары деңгейінің әсеріндегі кез келген өзгерістер.

Ұйымның төлемдері белгіленген бірнеше сыйақы жоспары болған кезде ол әрбір қолданылатын жоспар үшін осы рәсімді бөлек пайдаланады.

58. Ұйым қаржылық есептілікте танылған қажетті жиіліктегі белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің (актив) есептік кезеңнің соңындағы мерзімде анықталатын сомадан маңызды түрде ажыратылмайтынын анықтау қажет.

59. Бұл Стандарт ұйымды еңбек қызметін аяқтағаннан кейін берілетін сыйақы міндеттемелерін өлшеуде сапалы актуариді өолдануды қажет етеді, бірақ талап етпейді. Тәжірибелік мақсат үшін, кәсіпорын құзіретті актуариден есептік кезең аяқталудан бұрын толық бағалау жүргізуді талап етуі мүмкін. Дегенмен, бағалау нәтижелері есептік кезеңнің соңына дейін жағдайға байланысты жаңарады (нарық бағалары мен пайыз мөлшерлемесіндегі өзгерістерді қосқанда).

60. Кейбір жағдайларда бағалаулар, орташа көрсеткіштер және қысқартылған есептеулер осы Стандартта келтірілген нақты есептеулердің нәтижелеріне жақындатылған сенімді деректерді жеткілікті түрде қамтамасыз етеді.

Жүктелген міндеттемелердің есебі

61. Ұйым өзінің төлемдері белгіленген қалыптастыру жоспарының көрсетілген талаптарына сәйкес заңды міндеттемелерін ғана емес, сонымен қатар қалыптасқан тәжірибесінен туындайтын кез келген жүктелген міндеттемелерді де есепке алуы тиіс. Егер ұйымның қызметкерлерге төлемді жүзеге асыру үшін нақты баламалары болмаса қалыптасқан тәжірибе жүктелген міндеттемелердің туындауына әкеліп соқтырады. Жүктелген міндеттемеге мысал ретінде ұйымның қалыптасқан тәжірибесіндегі өзгерістердің оның қызметкерлерімен қарым-қатынасқа жол берілмейтін қиындықтарға әкеліп соқтыруды келтіруге болады.

62. Төлемдері белгіленген жоспардың белгіленген талаптары ұйымның осы талаптар бойынша міндеттемесін тоқтатуға жол беруі мүмкін. Алайда көптеген жағдайларда ұйым үшін, егер ол өз қызметкерлерін сақтағысы келсе, бұл міндеттемелерді тоқтату оңай емес. Сондықтан ұйым еңбек қызметінің аяқталуы бойынша төлемдерді есепке алу мақсатында сыйақы жоспары бойынша өз міндеттемелерін тоқтату туралы куәлігі болмаған жағдайда, қазіргі уақытта өз қызметкерлеріне осындай төлем жасауға уәде берген ұйым қызметкерлердің еңбек қызметінің қалған барлық кезеңінде осындай әрекеттер жасайтыны болжанады.

Қаржылық жағдай туралы есеп

63. Ұйым қаржылық жағдай туралы есептілігінде белгіденген таза сыйақы міндеттемелерін (актив) анықтауы тиіс.

64. Төлемдері белгіленген жоспар бойынша міндеттемелер ретінде танылатын шама мынадай әрекеттердің таза нәтижесін білдіруі тиіс:

(а) белгіленген сыйақы жоспарындағы артылу; және

(b) 83-тармақта белгіленген дисконттау құнын пайдалана отырып анықталған активтің жоғары деңгейі.

65. Белгіленген таза сыйақы активі белгіленген сыйақы активі шамадан тыс қаржыландырылса немесе актуарлық пайда жоғарылаған жағдайда туындайды. Ұйым белгіленген таза сыйақы активін осындай жағдайда анықтайды, себебі:

(а) ұйым болашақ пайданы алу үшін артылуды қолдану мүмкіндігі болып табылатын ресурсты басқарады;

(b) бұл бақылау бұрынғы көрсетілген қызметтің нәтижесі болып табылады(кәсіпорынның салымдары мен қызметкер көрсеткен қызмет); және

(c) болашақ экономикалық пайда болашақ жарналардың мөлшерін қысқарту нысанында немесе ақша қаражатын қайтару нысанында, немесе басқа жоспар бойынша тапшылықты жабуға ұйымға тікелей немесе жанама түрде түседі.

Тану және бағалау: белгіленген сыйақы міндеттемелері мен ағымдағы қызмет бағасының ағымдағы құны

66. Төлемдері белгіленген сыйақы жоспары бойынша түпкілікті шығындар зейнет демалысына шыққан кездегі жалақы шамасы, кадр тұрақсыздығы және қайтыс болу, медициналық қамтамасыз етудегі үрдістер сияқты көптеген ауыспалыларға және фундирленген жоспарға, жоспардың активтеріне арналған инвестициялық кіріске тәуелді болуы мүмкін. Жоспардың түпкілікті шығындары белгіленбеген және бұл белгісіздік әдетте ұзақ уақыт кезеңі бойы сақталады. Еңбек қызметі аяқталғаннан кейін төлемдер міндеттемесінің дисконтталған құнын және ағымдағы активтердің тиісті құнын бағалау үшін:

(а) актуарлық бағалау әдісін қолдану (67-69-тармақтарды қараңыз);

(b) қызмет кезеңдері бойынша сыйақы бөлу (70-74 -тармақтарды қараңыз); және

(c) актуарлық жорамалдар жүргізу қажет (75-98 -тармақтарды қараңыз).

Актуарлық бағалау әдісі

67. Ұйым төлемдері белгіленген сыйақы жоспары бойынша өз міндеттемелерінің дисконтталған құнын және ағымдағы қызметтердің тиісті құнын және ол қолданылатын жердегі бұрынғы көрсетілген қызмет құнын айқындау үшін болжанатын шартты бірліктер әдісін пайдалануы тиіс.

68. Болжанатын шартты бірліктер әдісі (кейде қызмет кезеңіне теңбе-тең бөлінген жинақталған сыйақы әдісі немесе сыйақы әдісі/қызмет ұзақтығы әдісі деп аталатын) сыйақыға қосымша құқық үшін негіз ретінде әрбір қызмет кезеңін қарайды (70-74-тармақтарды қараңыз) және сыйақының әрбір шартты бірлігін кезеңнің аяғындағы міндеттемелерді қалыптастыру мақсатында жеке бағалайды (75-98-тармақтарды қараңыз).

69. Ұйым еңбек қызметі толық көлемде аяқталған кезде төлемдер бойынша міндеттемені, міндеттеменің бір бөлігі есепті күннен кейінгі 12 ай ішінде өтелуге жататын болған кезде де дисконттайды.

Қызмет кезеңдері бойынша сыйақыны бөлу

70. Міндеттемелердің дисконтталған құнын және ағымдағы қызметтердің құнын, бұл қолданылатын жерде бұрын көрсетілген қызмет құнын айқындаған кезде ұйым қызмет кезеңдері бойынша сыйақыны жоспарда белгіленген формула бойынша бөлуге тиіс. Алайда, егер қызметкердің қызметі неғұрлым ерте жылдарға қарағанда соңғы жылдары айтарлықтай жоғары сыйақыға әкелетін болса, ұйым мына кездерден бастап теңбе-тең негізде сыйақыны бөлуге тиіс:

(а) қызметкер сыйақыны алу құқығына ие болған кезден бастап (болашақ қызметі олардың мөлшеріне әсер ету немесе етпеуіне қарамастан);

(b) қызметкер жоспарға сәйкес есептелген барлық елеулі сыйақыларды алуға құқылы болған сәтке дейін, жалақы қосымша өскен жағдайларды қоспағанда, бұдан әрі болашақ қызметке тәуелді болмайды.

71. Болжанатын шартты бірлік әдісі ұйымның сыйақыны ағымдағы кезеңге жатқызуын (ағымдағы кезеңдегі қызмет құнын айқындау үшін), сондай-ақ оны ағымдағы және келесі кезеңдерге бөлуін (төлемдері белгіленген сыйақы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнын айқындау үшін) талап етеді. Ұйым еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі сыйақы төлеу бойынша осы міндеттеме туындаған кезеңдер бойынша сыйақыны бөледі. Бұл міндеттеме ұйым болашақ есепті кезеңдерде төлеуді болжайтын еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі сыйақының орнына қызметкердің қызмет көрсетуіне орай туындайды. Актуарлық қабылдаулар ұйымның осы міндеттемені борыштық міндеттемені тануды негіздеу үшін жеткілікті дәрежедегі сенімділікпен бағалауына мүмкіндік береді.

72. Қызметкердің қызметі, егер сыйақы болашақ қызметке негізделген жағдайда да (басқаша айтқанда кепілдік берілмеген сыйақы), төлемдері белгіленген сыйақы жоспары бойынша міндеттемелердің пайда болуына алып келеді. Қызметкердің қызметі кепілдік берілген сыйақы төлемдерін алу құқығы туындаған сәтке дейін қызметкер сыйақы құқығын алуға дейінгі көрсетуге тиісті қызметінің мөлшері есептен кейінгі әрбір күнге азаятынына байланысты жүктелген міндеттеме жасайды. Ұйым төлемдері белгіленген сыйақы жоспары бойынша міндеттемелерді бағалау кезінде кейбір қызметкерлердің кепілдік берілген сыйақыны алу талаптарын қанағаттандырмауы ықтимал екендігін есепке алады. Еңбек қызметі аяқталғаннан кейін сыйақының кейбір түрлері, мысалы, медициналық қамтамасыз ету қызметкер ұйымда жұмыс істемейтін кезде, белгілі бір жағдайлардың болуына орай көрсетілуге тиіс екендігіне қарамастан, осыған сай міндеттеме қызметкердің белгілі бір жағдайлардың болуына орай сыйақы алу құқығын қамтамасыз ететін қызмет көрсеткен кезде қалыптастырылады. Белгілі бір жағдайлардың туындау ықтималдығы міндеттемені бағалауға ықпал етеді, бірақ оның болу фактісінің өзіне ықпал етпейді.

73. Міндеттеме қызметкердің одан әрі қызметі есептелетін сыйақының айтарлықтай өсімі үшін барынша негіз болып табылмайтын кезге дейін өседі. Сондықтан сыйақылардың барлығы осы кезде немесе оған дейін аяқталатын кезеңге жатқызылады. Сыйақы жоспарда белгіленген формулаға сәйкес жеке есептік кезеңдер арасында бөлінеді. Алайда қызметкердің қызметі неғұрлым бұрынғы жылдарға қарағанда соңғы жылдары айтарлықтай неғұрлым жоғары сыйақыларға әкелетін болса, ұйым сыйақыны қызметкердің одан әрі қызметі есептелетін сыйақының айтарлықтай өсімі үшін барынша негіз болып табылмайтын кезге дейін бірқалыпты негізде бөледі. Мұның өзі қызметкердің барлық кезең ішіндегі қызметі, түпкі есебінде осындай неғұрлым жоғары мөлшерде сыйақы төлеуге негіз болып табылатынына байланысты.

74. Сыйақы сомасы сыйақыға шыққан кездегі әрбір қызмет жылы үшін жалақы мөлшерінің тұрақты үлесі нысанында белгіленген жағдайда, сыйақыға шыққан кезде жалақының болашақ өсуі есептік күнге дейінгі қызмет кезеңінде күшінде болған міндеттемелердің орындалуы үшін қажетті қаражат мөлшеріне ықпалын тигізеді, бірақ қосымша міндеттемелер жасамайды. Тиісінше:

(а) 70 (b)-тармақтың мақсаттары үшін жалақыны көтеру сыйақының сомасы сыйақыға шыққан кездегі жалақыға тәуелді болмаған жағдайдың өзінде де қосымша сыйақы төлеуге әкеліп соқтырмайды; және

(b) әрбір кезеңге бөлінген сыйақы мөлшері осы сыйақы тәуелді жалақының тұрақты үлесіне теңестіріледі.

Актуарлық жорамал

75. Актуарлық жорамал әсіреленбеуі және өзара сәйкес келуі тиіс.

76. Актуарлық жорамал - ұйым жүргізген, еңбек қызметінің аяқталуына байланысты сыйақымен қамтамасыз етуге арналған түпкілікті шығындарды айқындайтын ауыспалыларды ең дұрыс бағалау. Актуарлық жорамалдарға мыналар кіреді:

(а) сыйақы алуға құқығы бар, қазіргі уақытта жұмыспен қамтылған және бұрынғы қызметкерлердің (және олардың асырауындағылардың) болашақ мінездемесіне қатысты демографиялық жорамалдар. Демографиялық жол берулер мынадай аспектілерді қарастырады:

(і) өлім (81-82 тармақтарын қараңыз);

(іі) қызметкерлердің жұмыспен қамтылған кезеңінде және еңбек қызметін аяқтағаннан кейінгі уақытта қайтыс болу көрсеткіші;

(ііі) кадр тұрақсыздығы, мүгедектік және мерзімінен бұрын жұмыстан шығу деңгейі;

(іv) сыйақы алуға құқығы бар асыраушылармен бірге жоспарға қатысушылардың үлесі; және

(v) медициналық қамтамасыз ету жоспарын пайдалану нормасы; және

(b) мынадай баптарға қатысты қаржылық жорамалдар:

(і) дисконт мөлшерлемесі (78-82- тармақтарды қараңыз);

(іі) болашақ жалақы деңгейі және сыйақы (83-87-тармақтарды қараңыз);

(ііі) медициналық қамтамасыз етуге арналған жәрдемақыға қатысты - олардың мәні айтарлықтай болу шартымен, өтінімді ресімдеу және жәрдемақылар төлеуге арналған шығынды қоса алғанда, медициналық қамтамасыз етуге арналған болашақтағы шығындар (88-91-тармақтарды қараңыз); және

(іv) жоспардың активтеріне арналған күтілетін кіріс мөлшерлемесі (105-107- тармақтарды қараңыз).

77. Актуарлық жорамалдар жеткілікті түрде зерделеніп жасалса, әсірелеусіз болады, бірақ сонымен бірге шамадан тыс консервативті де болып табылмайды.

78. Актуарлық жорамалдар инфляция, жалақының өсу қарқыны, жоспар активіне кіріс және дисконт мөлшерлемесі сияқты факторлардың арасындағы экономикалық қатынасты көрсетсе, өзара сәйкес болып табылады. Мысалы, инфляцияның белгілі бір деңгейіне тәуелді барлық жорамалдар (мысалы, пайыз мөлшерлемелеріне және жалақының өсуіне және сыйақыларға қатысты жол берулер) болашақтағы кез келген уақыт кезеңіне бірдей инфляция деңгейін болжайды.

79. Ұйым дисконт мөлшерлемесін және басқа да қаржылық жорамалдарды номиналдық (белгіленген) көрсеткіште айқындайды, тек қана бағалау нақты (инфляцияға түзетілген) көрсетуде, мысалы, гиперинфляция жағдайындағыдан неғұрлым сенімді болмаса (қараңыз: 29 Гиперинфляция экономикадағы қаржылық есептілік ХҚЕС (IAS) ) немесе сыйақы индекстелген және осы валюталардағы және осындай шарттармен индекстелген облигациялар нарығының жеткілікті тереңдігі болған жағдайда.

80. Қаржылық жорамалдар міндеттеме орындалған болуы тиіс кезең үшін есепті күнгі нарықтық күтулерге негізделеді.

Актуарлық жорамал: қайтыс болған жағдайда

81. Ұйым қайтыс болған жағдайдағы актуарлық жорамалдың еңбек қызметі кезіндегі және қызметті аяқтағаннан кейінгі қайтыс болған жағдайдағы ең тиімді жоспарды анықтауы тиіс.

82. Сыйақының соңғы құнын анықтау үшін ұйым қайтыс болудағы күтілетін өзгерістерді есепке алуы тиіс, мысалы, стандартты кестелерді қайтыс болудың жақсартылған өзгерістеріне сәйкестендіру.

Актуарлық жорамал: дисконт мөлшерлемесі

83. Еңбек қызметінің аяқталуына байланысты сыйақы беру бойынша міндеттемелерді дисконттау үшін пайдаланылатын мөлшерлеме (қаржыландырылған және қаржыландырылмаған) жоғары сапалы корпорациялық облигациялардың есепті күнгі жай-күйі бойынша нарықтық кірістілігі негізінде айқындалуы тиіс. Осы түрдегі облигациялар нарығының жеткілікті тереңдігі жоқ елдерде мемлекеттік облигациялардың нарықтық кірістілігі (есепті күнгі) пайдаланылуы тиіс. Валюта және корпорациялық немесе мемлекеттік облигациялардың талаптары валютаның еңбек қызметінің аяқталуына байланысты сыйақымен қамтамасыз ету жөніндегі міндеттемелердің есептік талаптарына сәйкес келуге тиіс.

84. Айтарлықтай мәні бар актуарлық жорамалдардың бірі дисконт мөлшерлемесі болып табылады. Ол актуарлық немесе инвестициялық тәуекелдікті емес, ақшаның уақытша құнын білдіреді. Сонымен қатар дисконт мөлшерлемесі осы ұйымның кредиторларына жататын, ұйымға тиесілі несие бойынша төлемеу тәуекелдігін көрсетпейді, бұл мөлшерлеме сонымен қатар болашақ тәжірибенің актуарлық жорамалдарды айырмашылығы болу тәуекелдігін де көрсетпейді.

85. Дисконт мөлшерлемесі сыйақыларды төлеу уақыты бойынша есептік бөлуді көрсетеді. Ұйым іс жүзінде бұған сыйақыларды төлеу уақыты бойынша есептік бөлуді, олардың мөлшері мен сыйақы төленуге тиісті валютаны көрсететін орташа алынған бір дисконт мөлшерлемесін қолдану арқылы жиі қол жеткізеді.

86. Кейбір жағдайларда барлық болжамды сыйақылар төленуге тиісті есептік мерзімге сәйкес келетін ұзақ өтеу мерзімі бар облигациялардың жеткілікті тереңдіктегі нарығы болмауы да мүмкін. Мұндай жағдайларда ұйым тиісті қысқа мерзімді төлемдерді дисконттауға қолданылатын ағымдағы нарықтық мөлшерлемелерді пайдаланады және ағымдағы нарықтық мөлшерлемелерді экстраполяциялау арқылы ұзақ мерзімді міндеттемелерге арналған дисконт мөлшерлемесін есептейді. Жалпы дисконтталған құн қазіргі сәтте айналыстағы корпорациялық немесе мемлекеттік облигацияларды түпкілікті өтеу кезеңінің шегінен асатын сыйақыларды төлеуге қатысты қолданылатын дисконт мөлшерлемесіне байланысты болу-болмауы белгісіз.

Актуарлық жорамал: жалақы, сыйақылар және медициналық қамтамасыз етуге жұмсалған шығындар

87. Еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі сыйақылар бойынша міндеттемелер мыналардың негізінде бағалануы тиіс:

(а) есептік кезеңнің соңында жоспар негізінде сыйақылардың көрсетілуі (немесе осы шектеулердің шегінен шығатын жүктелген міндеттемелер);

(b) жалақыны бағалау арқылы болашақта көтеру;

(c) жоспардың талаптары бойынша есепті күнгі белгіленген сыйақы (немесе жоспар талаптарының шегінен тыс шығатын кез келген жүктелген міндеттемелердің нәтижесі болып табылатын);

(d) ұйымдар үшін сыйақылардың құнын төмендететін қызметкерлердің немесе үшінші тұлғалардың салымдары;

(е) төлемдері белгіленген сыйақы жоспары бойынша берілетін сыйақыға ықпал ететін кез келген мемлекеттік сыйақылардың деңгейін бағалау арқылы болашақта өзгертуді, мынадай жағдайда ғана:

(і) осы өзгерістер есепті күнге дейін болса; не

(іі) бұрынғы тәжірибе не өзге де сенімді дәлелдеме осы мемлекеттік сыйақылардың қандай да болмасын болжамды бағыттарға, мысалы, болашақта бағаның жалпы деңгейінің не жалақының жалпы деңгейінің өзгеруімен қатар өзгеретінін көрсетеді.

88. Егер жоспардың белгіленген шарттары (немесе осы шарттардың шегінен тыс шығатын жүктелген міндеттемелер) ұйымнан оның болашақ кезеңдегі төлемдерін өзгертуді талап етеді, міндеттемені бағалау осы өзгерістерді көрсетеді. Бұл, мәселен, мынадай жағдайларда болады:

(а) ұйымның сыйақыны көтерудегі бұрынғы тәжірибесі болса, мысалы, инфляцияның ықпалын жеңілдету кезінде, және осы тәжірибе болашақта өзгеретініне ешқандай дәлелдеме болмаса; не

(b) актуарлық пайдалар қаржылық есептерде танылған және ұйым не жоспардың белгіленген шарттары (немесе осы шарттардың шегінен тыс шығатын жүктелген міндеттемелер) бойынша, не заңнаманың талаптарына сәйкес жоспарға қатысушылардың мүддесі үшін активтердің кез келген өсімін пайдаланса (108 (c)-тармақты қараңыз).

(c) сыйақылар мақсаттың орындалуы мен басқа талаптарға қатысты өзгереді. Мысалы, жоспардың шартында: егер жоспар активтерінің көлемі жеткіліксіз болса, қызметкерлерге төмендетілген сыйақы төленеді немесе олардан қосымша салымдар талап етіледі деп көрсетілуі мүмкін. Міндеттеменің бағалануы қызметтің немесе басқа талаптардың ең тиімді әсерін көрсетеді.

89. Актуарлық жорамалдар есепті күнгі жоспардың белгіленген шарттарында белгіленбеген (немесе жүктелген міндеттемелер) сыйақылардың болашақтағы өзгерістерін көрсетпейді. Мұндай өзгерістер мыналар арқылы көрсетіледі:

(а) бұрын көрсетілген қызметтің құны, өзгеріс болған сәтке дейін көрсетілген қызмет үшін сыйақының мөлшерін өзгертетін шамада; және

(b) өзгерістен кейінгі кезең үшін ағымдағы қызметтің құнын, өзгерістен кейінгі қызмет үшін сыйақы мөлшерін өзгертетін шамада.

90. Жалақының болашақта көтерілуін бағалаған кезде инфляция, лауазым, қызметінде көтерілуі және жұмыс күші нарығындағы сұраныс пен ұсыныс сияқты басқа да маңызды факторлар.

91. Кейбір белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспарлары ұйым төлеуі тиіс салымдарғы шек қояды. Сыйақылардың қорытынды құны салымдарға қойылған шектің әсерін есепке алады. Салымдарға қойылған шектің әсері келесілер арқылы анықталады:

(a) ұйымның қызметінің бағаланған ұзақтығы; және

(b) жоспардың қызметінің бағаланған ұзақтығы.

92. Кейбір белгіленген төлемдері бар жоспарлар қызметкерлерден немесе үшінші тараптардан жоспардың құнына әсер етуді талап етеді. Қызметкерлердің салымдары ұйым үшін сыйақылардың шығынын төмендетеді. Ұйым үшінші тараптардың салымдарының ұйым үшін сыйақылардың шығынын төмендететінін немемсе 116 тармақта айтылғандай, өтемақы құқығы болатындығын қарастырады. Қызметкерлердің немесе үшінші тараптардың салымдары жоспардың ресми шартында анықталады (шарттардың алдында анықталған құрылымдық міндеттемелерден туындайды ) немесе бақыланады. Қызметкерлердің немесе үшінші тараптардың бақыланатын салымдары жоспардың қызмет көрсетуге кеткен шығындарын қысқартады.

93. Қызметкерлердің немесе үшінші тараптардың салымдары жоспардың қызмет құнын қысқартады(егер қызмет көрсетумен байланысты болса) немесе белгіленген төлемдері (егер қызметтермен байланысты болмаса) бар таза сыйақы міндеттемелерінің (актив) қайта бағалануына ықпал етеді. Қызметтермен байланысты болмайтын салымдардың мысалы жоспар активтерінен немесе актуарлық жорамал шығындарынан туындайтын дефицитті төмендетуге талап етілетін салымдар болып табылады. Егер қызметкерлер мен үшінші тараптың тарапынан қызметке қатысты болған салымдар қызметтермен байланысты болса, онда сол салымдар келесі жолмен қызмет бағасын қысқартады:

(a) егер салым мөлшері жұмыс өтілінен байланысты болса, ұйым 70 тармақта талап етілетін теңгерімдегі төлемақыны үлестіру тәсілін қолдану арқылы қызмет көрсету кезеңінде салым салу қажет (яғни, не жоспарда көрсетілген үлестіру формуласы арқылы, не бірегей негізде); немесе

(b) егер салым мөлшері жұмыс өтілінен байланысты болмаса, ұйым осындай салымдарды тиісті қызмет көрсетілген кезеңдерде қызмет бағасын қысқарту ретінде тану қажет. Жұмыс өтілінен байланысты болмайтын салымның мысалы жұмысшының төлемақысының белгіленген пайызын білдіретін, жұмысшының қызмет көрсету кезеңіндегі белгіленген сомасын немесе жұмысшының жасына байланысты болатын сомасын білдіретін салымдар болып табылады.

 А1 тармағында тиісті қолдану нұсқауы көрсетілген.

94. 93(а) тармағындағы қызмет көрсету кезеңінде үлестірілетін қызметкердің немесе үшінші тараптың салымдардың өзгерісінің нәтижесі:

(a) ағымдағы және бұрынғы қызмет құны (егер осындай өзгерістер жоспардың ресми шарттарында анықталып, құрылымдық міндеттемелерден туындамаса); немесе

(b) актуарлық пайда мен залалдар (егер осындай өзгерістер жоспардың ресми шарттарында анықталып, құрылымдық міндеттемелерден туындамаса).

95. Еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі кейбір сыйақылар мемлекеттік сыйақылар деңгейі немесе мемлекеттік медициналық қамтамасыз ету сияқты ауыспалылармен байланысты. Мұндай сыйақыларды бағалау осы ауыспалылардың бұрынғы тәжірибенің және басқа да сенімді деректердің негізінде күтілетін өзгерістерді көрсетеді.

96. Медициналық қамтамасыз етуге шығынға қатысты жорамалдар болашақта күтілетін инфляцияға және медициналық қамтамасыз етуге арналған шығындарға арнайы өзгерістерге негізделген медициналық қызмет көрсетудің құнын өзгертуді ескеруі тиіс.

97. Еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі медициналық қамтамасыз ету бойынша жеңілдікті бағалау болашақта медициналық көмек сұраудың деңгейі мен жиілігіне оларды қанағаттандыруға арналған шығынға қатысты жорамалдарды ескеруді талап етеді. Ұйым медициналық қамтамасыз етуге арналған болашақтағы шығындарды оның жеке тәжірибесі туралы ақпарат, басқа ұйымдардан, сақтандырушылардан, медициналық мекемелерден және басқа да дерек көздерінен алынған қажет болған кезде толықтырылған ақпарат негізінде бағалайды. Медициналық қамтамасыз етуге арналған болашақтағы шығындарды есептеуге техникалық прогрестің ықпалы, медициналық қызметті тұтыну және ұсыну схемасындағы өзгерістер және жоспарға қатысушылардың денсаулық жағдайындағы өзгерістер ескеріледі.

98. Медициналық көмек сұраудың деңгейі мен жиілігі қызметкерлердің жас шамасына, денсаулығының жағдайына, сондай-ақ олардың жынысына да (олардың асырауындағыларға) көп байланысты, және географиялық жағдай сияқты басқа да факторларға байланысты. Сондықтан бұрынғы тәжірибенің деректері бұрынғы тәжірибенің деректері пайдаланылған кезбен салыстырғанда тұрғындардың демографиялық құрамы қандай шамада өзгергендігіне байланысты да түзетіледі. Олар сонымен қатар тарихи үрдістердің жалғаспауының сенімді дәлелдемесі болғанда түзетіледі.

 Бұрынғы қызметтердің құны және оны реттеуден түсетін пайда мен залал

99. Ұйым жоспар бойынша секвестр немесе түпкілікті есеп айырысу әсерін бағалау алдында ағымдағы актуарлық жорамалдарды (ағымдағы нарықтық пайыздық мөлшерлемелер мен нарықтық бағаларды қоса алғанда) пайдалана отырып, міндеттемелерді (және жоспардың тиісті активтерін) қайта бағалай отырып жүзеге асыруы тиіc).

100. Егер операция бір уақытта орын алса, ұйымның жоспарды өзгертуден туындайтын бұрынғы қызмет құнын, қысқартудан туындайтын бұрынғы қызмет құнын және есеп айырысудың пайда мен залалын арасын бөліп қарастырудың қажеті жоқ. Кейбір жағдайда, ұйымның жоспардың аясында сыйақыларды өзгертіп, өзгертілген сыйақыларды мерзімінен кеш есепке алуы сияқты, өзгертулер есеп айырысудан бұрын орын алуы мүмкін. Мұндай жағдайда, ұйым бұрынғы қызмет құнын кез келген пайда мен залалды есепке алудан бұрын таниды.

101. Жоспар бойынша түпкілікті есеп айырысу жоспар міндеттемелерді орындау арқылы жойылған жағдайда секвестрмен бір мезгілде жүргізіледі, оның нәтижесінде жоспар жойылады. Алайда жоспардың жойылуы осы жоспар ұқсас өтемақы ұсынатын жаңа жоспармен ауыстырылған жағдайда секвестр немесе түпкілікті есеп айырысу нысаны болып табылмайды.

Бұрынғы қызметтердің құны

102. Бұрынғы қызметтердің құны белгіленген төлемдері бар сыйақы міндеттемелерінің жоспардың өзгерісі немесе қысқартылуы нәтижесіндегі өзгерісі болып табылады.

103. Ұйым бұрынғы қызметтердің құнын шығын ретінде төмендегі мерзімнен бұрын тануы тиіс:

(a) жоспарға өзгерістер мен қысқартулар енгізілгенде; және

(b) ұйым қатысты қайта құрылымдау шығындарын (37 ХҚЕС (IAS) қараңыз) немесе жқмыстан шыққандағы сыйақыларды танығанда (165 тармақты қараңыз).

104. Жоспардың өзгерістері ұйым белгіленген төлемдері бар жоспарды ұсынғанда, тотатқанда немесе қолданылып отырған белгіленген сыйақы жоспарына өзгерістер енгізген уақытта орын алады.

105. Қысқартулар, ұйым маңызды түрде қызметкерлердің санын жоспар бойынша қысқартқанда орын алады. Қысқарту фабриканың жабылуы, жұмыстың тоқтатылуы немесе уақытша тоқтатылуы сияқты оқшауланған жағдайда, орын алады.

106. Бұрынғы қызметтің құны позитивті (сыйақылар ұсынылып немесе өзгертілгеннен белгіленген төлемдері бар сыйақы міндеттемелерінің құны жоғарылағанда) немесе негативті (сыйақылар тоқтатылып немесе өзгертілгеннен белгіленген төлемдері бар сыйақы міндеттемелерінің құны төмендегенде) болады.

107. Ұйым қолданылып отырған сыйақы жоспарының аясында төленуге тиіс сыйақыларды қысқартып, сол уақытта сол қызметкерлерге төленуге тиіс басқа сыйақыларды ұлғайтқанда, ұйым бұл өзгерістерді дара таза өзгеріс деп қарастырады.

108. Бұрынғы қызметтер құнына мыналар кірмейді:

(a) іс жүзіндегі және бұрын болжамдалған жалақыны көтеруге қатысты шамалардың арасындағы айырмашылықтардың алдыңғы кезеңдерде көрсетілген қызметі үшін жәрдемақы төлеу бойынша міндеттемеге ықпалы (бұрынғы қызметтер құны бұл жағдайда қолданылмайды, себебі актуарлық алғышартта жоспарланған жалақы шамасы ескерілген);

(b) ұйымнан алынатын сыйақыны ұлғайту мөлшерін, ұйымның осындай ұлғайтуға тәжірибе тұрғысынан міндеттемелері болған жағдайда, жете бағаламау және асыра бағалау(бұрынғы қызметтер құны бұл жағдайда қолданылмайды, себебі актуарлық алғышартта осындай ұлғайтулар ескерілген);

(c) егер ұйым не жоспардың белгіленген талаптары бойынша (немесе осы талаптардың шегінен тысқары шығатын тәжірибе тұрғысынан міндеттеме), не заңнама талаптарына сәйкес жоспарға қатысушылардың мүддесі үшін жоспар активтерінің кез келген өсімін пайдалануға, ұлғайтылғын сыйақы ресмитағайындалмаған жағдайдың өзінде де, міндетті болған жағдайда қаржылық есептерде танылған актуарлық пайда нәтижесінде туындайтын сыйақы мөлшерін арттыруды бағалау, (осының нәтижесінде міндеттемелердің ұлғаюы- бұл бұрынғы қызметтердің құны емес, актуарлық шығын болып табылады, 88 тармағын қараңыз);

(d) жаңа немесе ұлғайған сыйақы төлемдері болмаған кездегі қызметкерлер сыйақыға кепілдік беруді қамтамасыз ету үшін қажетті талаптарды (бұрынғы қызметтердің құны жоқ, өйткені ұйым жәрдемақылардың бағаланатын құнын ағымдағы қызметтің құны ретінде яғни оның көрсетілуіне қарай, таныған) орындаған жағдайда, кепілдік берілген сыйақы төлемдерінің өсімі (сыйақылар болашақ еңбекке байланысты емес, 72 тармақты қараңыз).

Есеп айырысу кезіндегі пайда мен шығын

109. Есеп айырысу кезіндегі пайда мен залал төмендегілердің айырмашылығы болып табылады:

(a) есеп айырысу күнінде анықталған белгіленген өлемдері бар сыйақы міндеттемесінің ағымдағы құны; және

(b) есеп айырысумен байланысты байланысты ұйымның төлемдері мен өткізілген жоспар активтерін қосқандағы есеп айырысудың бағасы.

110. Есеп айырысу уақытында ұйым белгіленген өлемдері бар сыйақы міндеттемесінің есеп айырысуындағы пайда мен залалды тануы тиіс.

111. Жоспар бойынша түпкілікті есеп айырысу одан әрі барлық заңды және белгіленген төлемдерімен сыйақы жоспарының талаптары бойынша ұсынылатын сыйақы қамтамасыз ету сомасының қайсыбір бөлігіне немесе барлығына қатысты енгізілген міндеттемелерді тоқтатқан жағдайда орын алады (жоспардың шарттарына сай немесе актуарлық жорамалға енгізілген сыйақы төлемдерінің қызметкерге немесе огның атынан жасалатын төлемдерден басқа). Мысалы, жоспар қатысушыларына немесе олардың пайдасына еңбек қызметі аяқталғаннан кейін белгіленген сыйақыны алу құқығын тоқтату орнына біржолғы төлемдер жүргізген осы ұйым болып табылатын тараптың біреуінің мәмілесі нәтижесінде жүргізіледі.

112. Ұйым кейбір жағдайларда қызметкерлердің ағымдағы немесе алдыңғы кезеңдердегі қызметі мерзіміне байланысты қызметкерлерге барлық сыйақы немесе бөлігін қаржыландыру үшін сақтандыру полисін сатып ала алады. Сақтандыру полисі бойынша құқықтарды сатып алу заңды және сақтандырушы сақтандыру полисінде жазылған қызметкерлерге сыйақы төлеу бойынша міндеттемелерін орындамаған кезде қосымша сыйақы төлеуге жүктелген міндеттемелерін сақтаған жағдайда жоспар бойынша түпкілікті есеп айырысу нысаны болып табылмайды (46 тармақты қараңыз). 116-119 тармақтар жоспар активтері болып табылмайтын сақтандыру полистері бойынша өтемақы бойынша құқықтарын тануға және бағалауға жатқызылады.

Тану және бағалау: жоспар активтері

Жоспар активтерінің әділ құны

113. Артылу немесе дефицитті анықтауда жоспар активтерінің әділ құны белгіленген төлемдері бар сыйақы міндеттемелерінен шегеріледі.

114. Жоспар активтері қордан есеп беруші ұйымға төленбеген салымдарды алып тастайды, ұйым арқылы шығарылып, қор арқылы ұсталып отырған өткізілмейтін қаржы құралдарының мысалында. Жоспар активтері қызметкерлердің еңбекақысына қатысты емес барлық міндеттемелер арқылы төмендетіледі., мысалы, туынды қаржы құралдарынан туындайтын міндеттемелер, сауда және басқа да төлемдер.

115. Егер жоспардың активтері, жоспар бойынша сыйақыларға есептелетін кейбір немесе барлық шамалар бойынша дәл сәйкес келетін белгілі бір жағдайларды қанағаттандыратын сақтандыру полистерін қамтыса, көрсетілген сақтандыру полистерінің әділ құны ретінде 54-тармақта сипатталғандай, тиісті міндеттемелердің дисконтталған құны қабылданады (егер сақтандыру полисі бойынша алынуға тиісті сома толықтай өтелмесе, азайтылуыға жататын сома).

Өтемақылар

116. Егер белгіленген төлемдері бар сыйақы міндеттемелерді есептеу үшін басқа тараптың кейбір немесе барлық шығындарды өтеуі белгілі болса, ұйым келесіні орындайды:

(a) өтемақылық құқығын жеке актив ретінде таниды. Ұйым барлық активтерін әділ құнмен бағалауға міндетті.

(b) жоспары активтерінің әділ құнмен бағалануындағы өзгерістермен бірдей, өтемақылық құқығының әділ құнындағы өзгерістерді таниды және бағалайды (124 және 125 тармақтарын қараңыз). 120 тармаққа сәйкес танылған белгіленген төлемдері бар сыйақы шығындарының құрамы өтемақылық құқығының баланстық құнындағы өзгерістердің сомасына қатысты танылуы мүмкін.

117. Кейде ұйым басқа тараптың (мысалы, сақтандырушы) белгіленген төлемдері бар сыйақы жоспары бойынша міндеттемелерін реттеу үшін қажетті шығысының бөлігін немесе барлығын төлеу мүмкіндігін қарастыра алады. 8-тармақта айқындалған белгі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полистері жоспардың активтеріне жатады. Ұйым осындай сақтандыру полистеріне қатысты жоспардың басқа активтері үшін пайдаланылатын осыған ұқсас есепке алу тәртібін қолданады және 116 тармағын қолданбайды (46-49 және 115-тармақтарды қараңыз).

118. Сақтандыру полисі белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полисі болып табылмаған жағдайда, осындай полис жоспар активі болып табылмайды. 116 тармақта мынадай жағдайлар қарастырылады: ұйым осы сомаға 140(b)-тармаққа сәйкес танылатын белгіленген төлемдері бар жоспар бойынша міндеттемелердің көлемін азайту орнына жеке активтер ретінде сақтандыру полистері бойынша өтемақы алуға өз құқығын таниды; ұйым басқа барлық аспектілерде осы активке жоспар активтері үшін пайдаланылатын тәсілдерді қолданады.

119. Егер белгіленген төлемдерімен жоспар бойынша төленетін кейбір немесе барлық сыйақы сомасына және мерзімдеріне сәйкес келетін сақтандыру полисі бойынша әділ құнымен өтемақы алу құқығы туындаса, өтемақы алуға құқығының әділ құны тиісті міндеттемелердің дисконтталған құны болып саналады (егер өтемақы толығымен төленбесе, азаяды).

Белгіленген төлемдері бар сыйақы шығындары

120. Ұйым басқа ХҚЕС талап ететін немесе активтің құнына қосуға рұқсат беретін жағдайдан басқа, белгіленген төлемдері бар сыйақы міндеттемелерінің құрамын тануы тиіс:

(a) пайда немесе залалдағы қызметтің құны (66-112 тармақтарын қараңыз);

(b) пайда немесе залалдағы белгіленген төлемдері бар таза сыйақы міндеттемелері (актив) (123-126 тармақтарын қараңыз); және

(c) басқа жиынтық табыстағы белгіленген төлемдері бар таза сыйақы міндеттемелерінің (актив) қайта бағалануы (127-130 тармақтарын қараңыз).

121. Басқа ХҚЕС қызметкерлердің кейбір сыйақы шығындарын босалқылар және негізгі құрал мияқты актив шығынына қосуды талап етеді (2 ХҚЕС (IAS) және 16 ХҚЕС (IAS) қараңыз). Осындай активтердің құнына қосылған кез келген қызмет аяқталудан кейінгі сыйақы шығындарының 120 тармақта тізілген компоненттердің сәйкес үлесі бар.

122. Басқа жиынтық табыстағы белгіленген төлемдері бар таза сыйақы міндеттемелерінің (актив) қайта бағалануы келесі кезеңдерде пайда мен залалға қайта сыныпталмауы тиіс. Дегенмен, ұйым, басқа жиынтық табыста танылған сомаларды меншікті капиталдың ішінде өткізуі мүмкін.

Белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің (активтің) таза пайызы

123. Белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің (активтің) таза пайызы 83 тармақта көрсетілгендей, жылдық есептік кезеңнің басында анықталған белгіленген таза сыйақы міндеттемесін (активті) дисконт мөлшерлемесіне көбейту арқылы анықталады.

124. Белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің (активтің) таза пайызын жоспар активтерінің пайыздық кірісі, белгіленген сыйақы міндеттемелерінің пайыздық шығыны және 64 тармақта көрсетілген активің жоғары деңгейінің әсерінің қосындысы ретінде қарастырады.

125. Жоспар активтерінің пайыздық кірісі жоспар активтерінің қайтарымдылығының құрауышы болып табылады және жоспар активінің әділ құнын 83 тармақта көрсетілген дисконт құнына көбейту арқылы анықталады., және жылдық есептің кезеңнің басында анықталғандай, салымдарды салу мен сыйақыларды төлеу кезеңінде жоспар активтерінде болған әрбір өзгерісті есепке алады. Жоспар активтерінің пайыздық кірісі мен жоспар активтерінің қайтарымдылығының айырмашылығы белгіленген сыйақы міндеттемесінің (активтің) қайта бағалауында болып табылады.

126. Активтің жоғары деңгейінің әсеріндегі пайыз активтің жоғары деңгейінің әсеріндегі жалпы өзгерістің бір бөлігі болып табылады, және активтің жоғары деңгейінің әсерін 83 тармақта белгіленген дивконт құнына көбейткенге тең, және екеуі де жылдық есептік кезеңнің басында анықталады. Осы сома мен активтің жоғары деңгейінің әсеріндегі жалпы өзгерістер белгіленген сыйақы міндеттемесінің (активтің) қайта бағалануында болып табылады.

Белгіленген таза сыйақы міндеттемесін (актив) қайта бағалау

127. Белгіленген таза сыйақы міндеттемесін (актив) қайта бағалау кедесілерді біріктіреді:

(a) актуарлық пайда мен залады (128 және 129 тармақтарын қараңыз);

(b) активтер жоспарының қайтарымдылығын (130 тармақты қараңыз), белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің (активтің) таза пайызына қосылған соманы алып тастағанда (125 тармақты қараңыз); және

(c) белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің (активтің) таза пайызына қосылған соманы алып тастағанда, активтің жоғары деңгейіндегі өзгерістердің әсері (126 тармақты қараңыз).

128. Актуарлық пайда мен залалдар төлемдері белгіленген жоспар бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнын немесе тиісті активтердің әділ құнын қосу немесе азайту нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Актуарлық пайда мен шығындардың себептері, мысалы, мыналар болып табылады.:

(a) кадр тұрақсыздығының көзделмеген жоғары немесе төмен деңгейі, мерзімінен бұрын жұмыстан шығу, қайтыс болу деңгейі немесе жалақыны, сыйақыны көтеру (егер жоспардың белгіленген немесе жүктелген талаптары инфляцияны ескере отырып, төлемдерді ұлғайтуды қамтамасыз етсе) немесе медициналық қамтамасыз етуге шығындар;

(b) сыйақыны төлеу жолдарына қатысты жорамалдардың өзгерістерінің әсері;

(c) кадр тұрақсыздығының, мерзімінен бұрын жұмыстан шығудың, қайтыс болу деңгейінің немесе жалақыны, сыйақыны көтерудің (егер жоспардың белгіленген немесе жүктелген талаптары инфляцияны ескере отырып, төлемдерді ұлғайтуды қамтамасыз етсе) немесе медициналық қамтамасыз етуге шығындардың болашақ деңгейін бағалауға өзгерістердің ықпалы; және

(d) дисконт мөлшерелемесі өзгерісінің ықпалы.

129. Белгіленген сыйақы міндеттемесін ұсыну, өзгерту, қысқарту және есептеу себебінен немесе белгіленген сыйақы міндеттемесі аясында төленуге тиіс сыйақылардың өзгерісі себебінен актуарлық пайда мен залал белгіленген сыйақы міндеттемесінің ағымдағы құнындағы өзгерістерді енгізбейді. Мұндай өзгерістер көрсетілген қызмет немесе есептеудің пайдасы мен залалынан туындайды.

130. Активтер жоспарының қайтарымдылығын анықтау мақсатында, ұйым, актвтер жоспарын басқару шығындарын және белгіленген сыйақы міндеттемесін бағалауға қолданылатын актуарлық жорамалға қосылған төленуге тиіс салықтардан басқа жоспар бойынша төленуге тиіс салықтарды шегереді (76 тармақты қараңыз). Басқа әкімшілік шығындар активтер жоспарының қайтарымдылығынан шегерілмейді.

 Ақпаратты ұсыну

Өзара есеп айырысу

131. Ұйым басқа жоспарға жататын міндеттемелерге қарсы бір жоспарға жататын активтерді ескеруі тиіс:

(a) басқа жоспар бойынша міндеттемелерді орындау үшін бір жоспар активтерінің өсуін пайдалануға заңды тіркелген құқығы бар; және

(b) сальдолау негізде міндеттемелерді орындауға не басқа жоспар бойынша міндеттемелерді орындау үшін бір жоспардың активтерінің өсуіне байланысты пайданы жүзеге асыруға ойы бар.

132. Өзара есеп айырысу мақсаты 32 ХҚЕС-да Қаржы құралдары: ақпаратты ұсынуда (IAS) қаржы құралдары үшін ұсынылғандармен ұқсас болып келеді.

Қысқа мерзімді/ұзақ мерзімді айырмашылық

133. Кейбір ұйымдар активтері мен міндеттемелері қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып бөлінеді. Осы Стандарт ұйым еңбек қызметін аяқталуы бойынша сыйақы ұсынуға байланысты туындайтын активтер мен міндеттемелердің қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді бөлігін айыру керектігіне қатысты талаптарды белгілемейді.

Белгіленген сыйақы міндеттемесінің құрамы

134. 120-тармақ ұйымнан қымет көрсету құны мен пайда мен залалдағы белгіленген сыйақы міндеттемесінің (актив) таза пайызын тануды талап етеді. Осы Стандарт ағымдағы қызмет құны мен белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің (актив) таза пайызын қалай ұсыну керектігін түсіндірмейді. Ұйым бұл компоненттерді 1 ХҚЕС (IAS) сәйкес ұсынады.

Ақпаратты ашып көрсету

135. Ұйым келесі ақпаратты ашып көрсетеді:

(a) белгіленген сыйақы жоспарын және онымен байланысты тәуекелдіің сипаттамасын түсіндіреді (139 тармақты қараңыз);

(b) қаржылық есептіліктегі белгіленген сыйақы жоспарынан туындайтын сомаларды анықтайды және түсіндіреді (140-144 тармақтарын қараңыз); және

(c) ұйымның болашақ ақша қаражаттарының ағымының сомасына, мерзіміне және белгісіздігіне белгіленген сыйақы жоспарларының қалай әсер ететіндігін түсіндіреді (145-147 тармақтарын қараңыз).

136. 135-тармақтағы көрсетілген мақсатқа жету үшін, ұйым төменде көрсетілгендердің барлығын есепке алуы тиіс:

(a) ашып көрсету талаптарын орындауға қажетті деркетерді деңгейін;

(b) әрбір жеке талапқа қаншалықты мән беру керектігін;

(c) бөлшектеу немесе бөлшектемеу дәрежесін; және

(d) қаржылық есептілікті пайдаланушылардың берілген сандық ақпаратты бағалауға қажетті қосымша ақпараттың қажеттігі.

137. Егер осы Стандарттың және басқа ХҚЕС талаптарын орындайтын ашып көрсетулер 135-тармақтың мақсатына жету үшін тиімсіз болса, ұйым сол мақсатқа жету үшін қажетті қосымша ақпаратты ашып көрсетуі тиіс. Мысалы, ұйым белгіленген сыйақы міндеттемесінің ағымдағы құнының мәнін,сипаттамасын және тәуекелін бөліп қарастыратын талдауын ұсынуы мүмкін. Мұндай ашып көрметулер келесілерді бөліп қарастырады:

(a) белсенді қатысушыларға, мезімі ұзартылған қатысушыларға және зейнеткерлерге берілуге тиіс сомалардың арасын.

(b) бөленетін сыйақылар мен жинақталған сыйақылардың арасын, бірақ бөленетін емес.

(c) шартты сыйақылар, болашақ еңбекақының өсуіне қатысты сомалар мен басқа сыйақылардың арасын ажыратуы тиіс.

138. Ұйым материалдылығы әр түрлі тәуекелдері бар жоспарлардың немесе жоспарлар тобының барлық немесе кейбір ашып көрсетулерін бөліп қарастырылуын бағалайды. Мысалы, ұйым төменде көрсетілген бір немесе бірнеше ерекшеліктерді көрсете отырып, жоспар туралы ақпараттың ашып көрсетілуін бөлшектей алады:

(a) әр түрлі географиялық орналасу.

(b) еңбекақының зейнетақылық жоспары, еңбекақының қорытынды зейнетақылық жоспары немесе еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі медициналық жоспар сияқты түрлі сипаттамалар.

(c) түрлі ретеуші орталар.

(d) түрлі есеп беру сегменттері.

(e) түрлі қаржыландыру тетіктері (мысалы, толықтай қаржыландырылмаған, жартылай немесе толықтай қаржыландырылған ).

Белгіленген сыйақы жоспары және онымен байланысты тәуекелдің сипаттамасы

139. Ұйым келесілерді ашып көрсетуі тиіс:

(a) төмендегі ақпаратпен қоса, белгіленген сыйақы жоспарының сипаттамасын:

(i) жоспар қамтамасыз ететін сыйақылардың мәнін (мысалы, белгіленген еңбекақы төлемдері бар қорытынды жоспар немесе кепілдігі бар салымдарға негізделген жоспар).

(ii) жоспардың қызмет ауқымын реттейтін негіздің сипаттамасын, мысалы, қаржыландыру талаптарының ең төменгі деңгейін, және активтің жоғары деңгейі сияқты жоспарды реттеу негізінің кез келген әсерін (64 тармақты қараңыз).

(iii) ұйымға, жоспарды бақаруда артылған басқа да жауапкершілік, мысалы, сенімді тұлғалардың немесе жоспардың кеңес мүшелерінің жауапкершілігі.

(b) жоспардың ұйымды ұшырататын ерекше, ұйымға негізделген немесе жоспарға негізделген тәуекел және олардың шоғырлануы. Мысалы, егер жоспар активтері бастапқыда инвестициялардың бір тобына салынса, мысалы, жылжымайтын мүлікке, онда жоспар ұйымды жылжымайтын мүлік нарығының тәуекеліне ұшыратады.

(c) жоспарға енгізілген кез келген түзетулердің, қысқартулардың және есептеулердің сипаттамасын.

 Қаржылық есептіліктің сомаларын түсіндіру

140. Ұйым, қолданылуы мүмкін болса, төмендегілер үшін бастапқы сальдодан мен соңғы сальдоға дейін мұқият тексерілген дәлелдеуді ұсынуы тиіс:

(a) жеке дәлелдеуді көрсете отырып, белгіленген таза сыйақы міндеттемесін (актив):

(i) актив жоспарын.

(ii) белгіленген сыйақы міндеттемесінің келтірілген құнын.

(iii) активтің жоғары деңгейінің әсерін.

(b) кез келген өтемақы құқығы. Сонымен қатар ұйым өтемақы құқығыы мен соған қатысты міндеттеменің арасындағы байланысты түсіндіруі тиіс.

141 140-тармақта тізілген ділелдеу, егер қолданылуы мүмкін болса, төмендегілерді көрсетуі тиіс:

(a) ағымдағы қызмет құны.

(b) пайыздан түсетін кіріс немесе шығыс.

(c) жеке көрсете отырып, белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің (актив) қайта бағалануы.

(i) (b) тармағында анықталған пайызды алып тастағандағы жоспар активтерінің қайтарымдылығы.

(ii) демографиялық болжамнан туындайтын актуарлық пайда мен залал (76(a) тармағын қараңыз).

(iii) қаржылық болжамнан туындайтын актуарлық пайда мен залал (76(b) тармағын қараңыз).

(iv) (b) тармағында анықталған пайызды қоспағандағы активті оның ең төменгі деңгейіне дейін шек қойған уақыттағы өзгерістер. Ұйым, сонымен қатар, мүмкін болатын ең жоғары экономикалық пайданы анықтау жолын ашып көрсетуі тиіс, мысалы, қаражаттың орнын толтыру болашақ салымдардың қысқартылуы немесе екеуінің қосындысы.

(d) көрсетілген қызметтің құны және есептеудің нәтижесі болып табылатын пайда мен залал. 100-тармаққа сәйкес, егер, көрсетілген қызметтің құны және есептеудің нәтижесі болып табылатын пайда мен залал бірге пайда болса, оларды бөлудің өажеті жоқ.

(e) шетел валютасы бағамының өзгеріс әсері.

(f) жоспарға қатысушылар мен жқмыс берушінің үлесін жеке көрсете отырып, жоспар салымдары.

(g) кез келген есептеуге қатысты жеке алынған жоспар төлемдері.

(h) бизнес бірлестіктері мен орналастырулардың әсері.

142. Ұйым актив жоспарының әділ құнын сол активтердің сипаты мен тәуекелін жеке қарастыратын сыныптарға бөлшектеуі қажет, өз ішінде актив жоспарының әрбір сыныбы қарастырылып отырған нарықта (13 ХҚЕС (IFRS) Әділ Құнды Бағалау) белгіленген нарықтық баға деңгейі бар және ондай бағасы жоқ сыныптарға бөлінеді. Мысалы, 136 тармақта талқыланған ашып көрсету дәрежесін қарастыра отырып, ұйым келесілерді бөліп ажырата алады:

(a) ақша қаражаты мен олардың баламасынc;

(b) үлестік құралдар (саланың түрі мен компанияның өлшеміне және орналасуына қарай бөлінген);

(c) борышқорлық құралдар ( шығарушы түрі, несие төлеу қабілеттілігіне және орналасуына қарай ажыратылған);

(d) жылжымайтын мүлік (орналасуына қарай ажыратылған);

(e) туынды қаржы құралдары (келісімшартта көрсетілген тәуекелдің түріне қарай, мысалы, пайыз мөлшерлемесі келісімшарттары, валюталық келісімшарттар, меншікті капитал келісімшарттары, несиелік келісімшарттар, ұзақ мерзімді своп және т.б.);

 (f) инвестициялық қорлар (қордың түріне ұарай ажыратылған);

(g) активпен қамтамасыз етілген құнды қағаздар; және

(h) құрылымдық берешек

143. Ұйым актив жоспары ретінде қарастырылып отырған өзінің жеке өткізілетін қаржы құралдарының әділ құнын және қолданыстағы актив жоспарының немесе ұйым қолданып отырған басқа активтің әділ құнын ашып көрсетуі тиіс.

144. Ұйым белгіленген сыйақы міндеттемесінің ағымдағы құнын анықтау үшін қолданылған маңызды актуарлық жорамалды ашып көрсетуі тиіс (76 тармақты қараңыз). Ақпаратты мұндай ашып көрсету абсоютті көрсеткітерде болуы шарт (мысалы, абсолюттік пайыз, және бұл пайыз бен басқа айнымалылардың шегі ғана бола қоймау керек). Ұйым жоспар тобының жалпы ақпаратын ашып көрсетуді ұсынған уақытта орташа алынған мән мен біршама кіші ауқымда көрсетуі тиіс.

 Болашақ ақша қаражаттары ағымының сомасы, мерзімі және білгісіздігі

145. Ұйым келесі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

(а) есептік кезеңнің соңында белгіленген сыйақы міндеттемесінің ағымдағы актуарлық жорамал (144-тармақтың аясында ашып көрсетілгендей) арқылы сол кезеңде өзгеріске ұшырағаны туралы әрбір маңызды актуарлық болжамның сезімталдыққа талдауы;

(b) сол әдістің шектеулері арқылы талап етілетін сезімталдық талдауының дайындығы кезіндегі әдістер мен жорамалдар;

(с) сезімталдық талдауын дайындаудағы алдыңғы кезеңнің әдістері мен жорамалындағы өзгерістер, және осы өзгерістердің себептері.

146. Ұйым жоспарда немесе ұйымда қолданылған актив пен міндеттемеге қатысты стратегияларды ашып көрсетуі тиіс, және аннуитеттірдің және тәуекелді басқару мақсатында своптардың ұзақтығы сияқты басқа да әдістерді көрсетуі тиіс.

147. Белгіленген сыйақы жоспарының ұйымның болашақ ақша қаражаттарының ағымына әсерін анықтап көрсету үшін, ұйым келесі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

(a) болашақ салымдарға әсер ететін қаржыландыру тетігі мен қаржыландыру саясатының сипаттамасын;

(b) келесі жылдық есептік кезеңге күтілетін жоспар салымдары;

(c) белгіленген сыйақы міндеттемелерінің өтелу мерзімі туралы ақпарат. Бұл белгіленген сыйақы міндеттемесінің орташа алынған ұзаөтығы мен сыйақы төлемдерінің талдау уақыты сияқты сыйақы төлемдерінің мерзімінің таратылуы туралы басқа да ақпаратты біріктіруі мүмкін.

Жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарлары

148. Егер ұйым белгіленген жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарына қатыстаны болса, келесі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

(а) ұйымның салымдарының дәрежесін анықтау әдісі мен ең төменгі қаржыландыру талаптарын қоса отырып, қаржыландыру механизмінің сипаттамасын;

(b) жұмыс берушілер тобының сыйақы жоспарының шарты мен ережелеріне сәйкес ұйым қандай дәрежеде басқа ұйымдардың міндеттемелеріне жауапкершілік алатынының сипаттайттамасы;

(с) артылу мен дефициттің таратылуының келісілген сипаттамасы:

(і) жоспардың аяқталуы; немесе

(іі) ұйымның жоспарлауға қатыспай, шығуы.

(d) егер ұйым 34-тармаққа сәйкес белгіленген салым жоспары ретінде болған жоспарды есепке алса, (a)-(c) тармақтарында талап етілетін ақпаратпен қоса және 139-147 тармақтарындағы қойылған талаптардың орнына келесі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

(і) жоспардың белгіленген сыйақы жоспары екендігін дәлелдейтін дерек;

(іі) жоспарды белгіленген сыйақы жоспары ретінде есепке алған уақытта қажетті ақпараттың жеткіліксіздігінің себебі;

(ііі) келесі жылдық есептік кезеңде күтілетін салымдардың мөлшері;

(іv) болашақ салымдардың сомасына әсер ететін кез келген артылу немесе дефицит туралы ақпарат және болған жағдайда, артылу, дефицит және оның салдарын анықтайтын негіз.

(v) басқа ұйымдармен салыстырғанда ұйымның жоспарға қатысу дәрежесінің белгісі. Осы бағалаудың мысалы, егер сондай ақпарат бар болатын болса, жоспарға салынған жалпы салымдардағы ұйымның үлесі немесе жалпы белсенді мүшелердің санындағы ұйымның үлесі.

 Тәуекелді жалпы бақылаудың аясындағы ұйымдарға бөлетін белгіленген сыйақы жоспары

149. Егер ұйым тәуекелді жалпы бақылаудың аясындағы ұйымдарға бөлетін белгіленген сыйақы жоспарына қатысса, келесі ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

(а) белгіленген таза сыйақыны есептеу үшін келісімшарттық келісім немесе ресми саясат немесе ондай саясатың жоқтығын дәлелдейтін дерек;

(b) ұйым төлеуге тиісті салымды анықтау саясаты;

(с) егер ұйым белгіленген таза сыйақы шығындарын 41 тармаққа сәйкес үлестірмесе, жоспар туралы барлық 135-147 тармақтарға сәйкес талап етіледі.

(d) егер ұйым 41 тармақта көрсетілген кезеңде төленуге тиіс салымдарды есепке алса, жоспар туралы барлық ақпарат 135-137, 139, 142-144 және 147(a) мен (b) тармақтарымен талап етіледі.

150. 149(c) мен (d) тармақтары талап ететін ақпарат айқыш сілтеме әдісі арқылы басқа топ ұйымдарының қаржылық есептіліктерімен көрсетіле алады, егер:

(а) топ ұйымдарының қаржылық есептіліктері жоспар туралы талап етілетін ақпаратты жеке анықтап және ақпаратты ашып көрсетсе; және

(b) ұйымның қаржылық есептілігімен бір уақытта немесе одан ерте топ ұйымдарының қаржылық есептілігі ұйымның қаржылық есептілігімен бірдей шартта басқа қолданушыларға колжетімді болса.

 Басқа ХҚЕС-ғы ақпаратты ашып көрсету талаптары

151. 24 ХҚЕС (IAS) стандартымен талап етілген кезде ұйым мыналарға:

(а) еңбек қызметі аяқталғаннан кейін сыйақы жоспарлары бойынша байланысты жақтармен операцияларға; және

(b) ұйымда шешуші позицияны алатын жүргізуші ұсынған еңбек қызметінің аяқталуы бойынша сыйақыларға қатысты ақпаратты ашады.

152. 37 ХҚЕС (IАS) стандартымен талап етілген жағдайларда ұйым еңбек қызметі аяқталғаннан кейін сыйақы беру міндеттілігіне байланысты туындайтын шартты міндеттемелерге қатысты ақпаратты ашады.

Қызметкерлерге төленетін басқа ұзақ мерзімді сыйақылар

153. Қызметкерлерге төленетін басқа ұзақ мерзімді сыйақыларға егер есептік кезең аяқталғаннан кейін қызметкер осыған байланысты қызмет көрсететін он екі ай ішінде толығымен төленетін болса, төмендегідей сыйақылар жатады:

(а) жұмыс өтілі үлкен қызметкерлер үшін ақы төленетін демалыс немесе шығармашылық демалыс сияқты ұзақ мерзімді ақылы демалыстар;

(b) еңбек сіңірген жылдары үшін мерейтой немесе басқа да сыйақылар;

(с) еңбекке жарамсыздығы үшін ұзақ мерзімге берілетін жәрдемақылар;

(d) табысқа және сыйлықақыларға қатысу; және

(е) мерзімі кейінге қалдырылған сыйақы.

154. Қызметкердің еңбек қызметі аяқталғаннан кейінгі сыйақыны бағалау сияқты әдетте сол өзге де ұзақ мерзімді сыйақысын бағалау белгісіздік дәрежесінде расталмаған. Осы себептерге байланысты осы Стандарт өзге де ұзақ мерзімді сыйақыларды есепке алудың оңайлатылған әдісін қолдануды талап етеді. Қызметкерлердің қызметі аяқталғаннан кейінгі төленетін есепке қарағанда, бұл әдіс басқа жиынтық табыста қайта есептеуді танымға алмайды.

Тану және бағалау

155. Артылуды немесе қызметкердің ұзақ мерзімді сыйақы жоспарының дефицитін тану немесе бағалау кезінде 56-98 және 113-115 тармақтарын қолдануы тиіс. Ұйым 116-119 тармақтарын кез келген өтеу құқығын тану және бағалау кезінде қолдануы тиіс.

156. Ұйым өзге де ұзақ мерзімді сыйақыларға қатысты шығыс немесе табыс ретінде төменде көрсетілген баптардың жиынтық таза шамасын тануға тиіс, басқа Халықаралық қаржылық есептілігіктің стандарты талап ететін немесе мына активтің өзіндік құнын қамтуға рұқсат ететін басқа баптарды қоспағанда:

(а) ағымдағы қызметтердің құны (66-112 тармақтарын қараңыз);

(b) белгіленген таза міндеттеменің төлеміндегі таза пайыздық табыс (123-126 тармақтарын қараңыз); және

(с) белгіленген таза сыйақы міндеттемесінің қайта бағалануы; (127-130 тармақтарын қараңыз)

157. Қызметкерлерге өзге де ұзақ мерзімді сыйақылардың нысандарының бірі ұзақ мерзімге еңбекке жарамсыздығы бойынша жәрдемақы болып табылады. Егер жәрдемақының мөлшері еңбек өтілінің ұзақтығына тәуелді болса, міндеттеме қызмет көрсету сәтінде туындайды. Осы міндеттемені бағалау төлемді жүзеге асыру талап етілетіндігі және төлем жасалатын уақыт мерзімі ықтималдығын көрсетеді. Егер кез келген еңбекке жарамсыз тұлғалар үшін, еңбек өтіліне қарамастан, сыйақы деңгейі бірдей болса, осы сыйақыларды төлеуге жұмсауға күтілетін шығын ұзақ мерзімге еңбекке жарамсыздығын тудырған оқиға болған кезде танылады.

158. Осы Стандарт қызметкерлерге өзге де ұзақ мерзімді сыйақыларға қатысты ақпаратты ашуға нақты талаптарды белгілемейтініне қарамастан, басқа Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары осындай талап қоюы мүмкін. Мысалы, 24 ХҚЕС (IАS) ұйымның басқарушы қызметкерлері үшін ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді. 1 ХҚЕС (IAS) қызметкерлерге төленетін сыйақы шығындары туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді.

159. Осы Стандарт жұмыстан шығу жәрдемақыларын қызметкерлерге берілетін басқа сыйақылардан бөлек қарастырады, себебі осы жағдайда міндеттемелердің жұмыстан шығу себебі қызметкер қызметінің жалғасуы емес, аяқталуы болып табылады. Жұмыстан щыққандағы жәрдемақылар ұйымның қызметкерді жұмыстан шығару шешімі немесе қызметкердің жұмыстан шығудың орнына жұмыстан шығу жәрдемақысын алудың нәтижесі.

160. Жұмыстан шыққандағы жәрдемақылар қызметкер өз қалауымен жқмыстан шыққан кезде немесе қызмет аяқаталып зейнеткерлікке шыққанда берілмейді, себебі, бұл қызмет аяқталғаннан кейінгі сыйақыларға жатады. Кейбір ұйымдар қызметкерді өз қалауы бойынша жұмыстан шығарған кезде сыйақының неғұрлым төмен деңгейін қамтамасыз етеді(негізі бұл сыйақы еңбек қызметі аяқталғаннан кейін) ұйымның талабы бойынша еріксіз түрде төленуге жатады. Өз еркімен емес жұмыстан босатылу кезіндегі төленетін қосымша сыйақылар шығу жәрдемақысы деп аталады.

161. Қызметкерге төленетін сыйақының түрі оның қызмет көрсетуге айырбасталғанын немесе қызметкердің жұмыстан шығуының орнына ұсынылғанын анықтамайды. Шығу жәрдемақысы біржолғы төлемдердің үлгі мысалы бола алады және мыналарды қамтиды:

(а) еңбек қызметі аяқталғаннан кейін сыйақы алу немесе басқа да төлемдер, немесе сыйақы жоспары арқылы тікелей емес не тікелей;

(b) арнайы белгіленген кезең аяқталғанға дейін жалақы төлеу, егер қызметкер бұдан әрі ұйымның экономикалық пайда алуын қамтамасыз ететін қызмет көрсетпесе.

162. Қызмет көрсетуге айырбасталатын жәрдемақы көрсеткіші келесілерді қамтиды:

(а) сыйақы мөлшері болашақта көрсетілетін қызметке байланысты (болашақ қызмет көрсетілсе, ұлғаятын сыйақыны қосқанда);

(b) қызметкерлердің сыйақы жоспарының шартына сәйкес сыйақы төленсе.

163. Қызметті тоқтатудың кейбір сыйақылары қызметкерлердің сыйақы жоспарына сәйкес төленеді. Басқа мысал ретінде, егер ұйым бір қысқа мерзімнен асатын кезең үшін сыйақы ұсынысын жасаса немесе ұсыныс пен іс жүзіндегі жұмыстан шығу мерзімінің арасында қысқа мерзімнен көп уақыт болса, ұйым жаңа сыйақы жоспарын қарастырады және оның жұмыстан шыққандағы сыйақы немесе қызметті аяқтаумен байланысты сыйақы екендігін анықтайды. Егер қызметкердің жқмыстан шығуы ұйымның қызметкерді жұмыстан босату шешімі мен болашақ көрсетілетін қызметпен байланысты болмаса, осы екеуінен туындайтын шешімнің нәтижесінде қызметкердің сыйақы жоспарының талаптарына сәйкес төленетін сыйақы - жұмыстан шыққандағы сыйақы болып табылады.

164. Қызметкерлерге кейбір сыйақы олардың жұмыстан босатылу себебіне қарамастан төленуі тиіс. Сыйақының осындай түрі белгіленген (кепілдік берілген сыйақы алу талаптарының орындалуына, сондай-ақ қызметтің ең аз ұзақтығына байланысты), бірақ оларды төлеу уақыты белгіленбеген болып қалады. Алайда кейбір елдерде осындай сыйақылар келісімшарттың немесе өтемақының қолданылуы тоқтатылған жағдайда зиянды өтеу кепілдігі деп аталады, олар еңбек қызметі аяқталғаннан кейін сыйақыға жатады, жұмыстан шығу жәрдемақысы деп аталмайды, сондықтан ұйым олардың сыйақысын еңбек қызметінің аяқталуына орай есептеуге тиіс.

 Тану

165. Ұйымның қызметті аяқтаумен байланысты міндеттеме мен шығынды келесі мерзімнен бұрын тануы тиіс:

(a) ұйым ұсынылған сыйақыларды қайтара алмағанда; және

(b) ұйым 37 ХҚЕС (IFRS) аясында қайта құрылымдау шығындарын танығанда және қызметті аяқтаумен байланысты сыйақыларды қосқанда.

166. Қызметкердің қызметті аяқтаудың орнына сыйақы алу шешімінің нәтижесі болып табылатын қызметті аяқтау сыйақысы төлемдері ұйым қызметті аяқтау ұсынысын келесі мерзімнен бқрын қайтара алмайды:

(а) қызметкер ұсынысты қабылдағанда; және

(b) ұйымның ұсынысты қайтару шектеуін (мысалы, заңнамалық, реттеуші немесе келісімшарттық талаптар мен басқа да шектеулер) жою күшіне енгенде.

167. Ұйымның қызметкерлерді жұмыстан босату шешімінің нәтижесі болып табылатын қызметті аяқтаумен байланысты төленуге тиіс сыйақылар үшін ұйым келесі талаптарға сай келетін жоспар хабарланған қызметкерлерге ұсынысты қайтара алмайды:

(а) Жоспарды аяқтауға тиісті әрекеттер жоспарға маңызды өзгерістер енгізу мүмкін емес деп болжанғанда.

(b) Жоспар бойынша жқмыстан шығуы тиіс қызметкерлердің саны, атқаратын қызметінің түрі, орналасқан орны (бірақ, ұйымның әрбір жеке қызметкер үшін анықтауы тиісті емес) және күтілетін қызметті аяқтау күні анықталғанда.

(с) Жоспар бойынша қызметкер қызметті аяқтаған уақытта нақтыланған алуға тиісті сыйақы түрі мен сомасы анықталғанда.

168. Ұйым қызметті босатумен байланысты сыйақыларды анықтағанда жоспарға өзгерістер енгізу немесе қызметкерлердің басқа сыйақыларын қысқарту жоспарын қарастыру өажет (103-тармақты қараңыз).

 Бағалау

Ұйым жұмыстан шыққандағы жәрдемақыны алғашқы тану кезінде өлшеуі тиіс, және жұмыстан шыққандағы жәрдемақы қызметті тоқтатудан кейін берілетін сыйақыдан жоғары болатын ерекшеліктерін есекере отырып өлшеуі және тиісті өзгерістерді есепке алуы тиіс, осындай жағдай орын алса, қызметті тоқтатудын кейін берілетін сыйақыны қолдануы тиіс. Басқа жағдайда:

(a) егер қызметті аяқтаумен байланысты сыйақылар есептік кезең аяқталғаннан кейін он екі айдан бұрын сыйақылар танылып, төленетін болса, ұйым қызметкерлердің қысқа мерзімді талаптарын қолдануы тиіс.

(b) егер қызметті аяқтаумен байланысты сыйақылар есептік кезең аяқталғаннан кейін он екі айдан кейін сыйақылар танылып, төленеді деп күтілетін болса, ұйым қызметкерлердің ұзақ мерзімді талаптарын қолдануы тиіс.

170. Демалыс жәрдемақылары қызмет көрсетуге айырбас ретінде қарастырылмайтындықтан, сыйақының қызмет көрсету мерзіміне қатысты қасиетін көрсететін 70-74 тармақтары маңызды емес.

Ақпаратты ашып көрсету

171. Осы Стандарт қызметкерлерге өзге де ұзақ мерзімді сыйақыларға қатысты ақпаратты ашуға нақты талаптарды белгілемейтініне қарамастан, басқа Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары, мысалы, мұндай сыйақы нәтижесінен туындаған шығыстар матриалды сыйақы болып табылса, 1 ХҚЕС (IAS) стандартына сәйкес оларды солай ашып көрсету талап етіледі. 24 Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС (IАS) стандартында талап етілген кезде ұйым негізгі басқару қызметкерлеріне басқа да ұзақ мерзімді сыйақылар туралы ақпаратты ашады.

172. Ұйым осы Стандартты 2013 жылдың 1-қаңтарынан басталатын есептіліктер үшін қолдануы тиіс. Стандартты мерзімінен бұрын қолдануға қолдау көрсетіледі. Егер Стандарт мерзімінен бұрын қолданылатын болса, осы жайтты ашып көрсетуі тиіс.

173. Ұйым осы Стандартты 8 ХҚЕС(IAS) Есептілік Саясаты, Есептіліктегі өзгерістер мен Қателіктерге сәйкес, келесі баптарды көрсетілген баптарды қолданысқа алмай:

(a) ұйым осы Стндарттың баланстық құнға бастапқы қолданыс кезінде қосылған активтердің құнын сыйақылардың өтеу сомасына сәйкес өзгертпеуі мүмкін. Алғашқы қолдану мерзімі бірінші қаржы есептілігін ұсынудың және Стандартты алғаш қолданудың ең ерте мерзімі болып табылады.

(b) 2014 жылдың 1 қаңтарынан бұрын басталатын кезең үшін, белгіленген сыйақы міндеттемелері туралы 145 тармақта талап етілетін ашып көрсетуге арналған салыстырмалы ақпаратты ұсынуы қажет емес.

174. 2011 жылдың мамыр айында шығарылған 13 ХҚЕС (IFRS), 8 тармақтағы әділ құнның анықтамасы және 113 тармақ өзгертілді. Осы өзгерістер 13 ХҚЕС (IFRS) қолданылған уақытта пайдаланылуы тиіс.

175. 2013 жылдың қараша айында шыққан 19 Белгіленген Зейнетақы Жоспарлары: Қызметкерлердің Салымдары ХҚЕС (IAS) (19 ХҚЕС-қа (IAS) түзетулер) 93-94 тармақтарына түзету енгізді. Ұйым осы түзетулерді 2014 жылдың 1 қаңтарында немесе одан кейін бастау алатын жылдық кезеңдерде 8 Есеп Саясаты, Бухгалтерлік Есеп Бағалауларындағы Болатын Өзгерістер мен Қателер ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес қолдануы тиіс. Бұдан ерте мерзімде қолдану рұқсат етіледі. Егер ұйым осы түзетулерді ертерек мерзімде қолданса, онда ол осы фактіні ашып көрсетуі тиіс.

A Қосымшасы

Қолдану нұсқаулары

Осы қосымша ХҚЕС-тың (IFRS) ажырамас бөлігі болып табылады. Ол 92-93 тармақтардағы үстемені сипаттайды және ХҚЕС-тың (IFRS) басқа бөліктері сияқты бірдей уәкілдікке ие.

A1 Қызметкерлердің немесе үшінші тараптардың жарналарының есепке алу талаптары төмендегі сұлбада көрсетілген.

[1]              Белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полисі 4 Сақтандыру келісімшарттары ХҚЕС-да (IFRS) анықталғандай, сақтандыру келісімшарты үшін қажеті жоқ