32-ші Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS 32)
Қаржы Құралдарын: Ұсыну

1. [Жойылған]

2. Осы Стандарттың мақсаты қаржы құралдарын міндеттеме немесе капитал ретінде ұсыну, сондай-ақ қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өзара есепке алу принциптерін белгілеу болып табылады. Ол эмитент тұрғысынан қаржы активтерінің, қаржы міндеттемелерінің және акциялардың санаттары бойынша қаржы құралдарының жіктемесіне; тиісті қатысу үлестерінің, дивидендтердің, пайдалар мен шығындардың жіктемесіне; сондай-ақ қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін біріне-бірін қарсы есепке алу керек болатын жағдайларға қолданылады.

3. Осы Стандартпен белгіленген принциптер 9 Қаржы құралдары ХҚЕС-та (IFRS) қалыптастырылған қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін тану және бағалау принциптерін, сондай-ақ 7 Қаржы құралдары: ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС (IFRS) сәйкес оларды туралы ақпараттарды ашып көрсетулерді толықтырады.

4. Осы Стандарт келесілірді қамтиды:

(a) 10 Шогырландырылган қаржы есептілігі ХҚЕС (IAS), 28 Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар ХҚЕС (IAS) және 27 жеке қаржы есептілігі ХҚЕС-тарына (IAS) сәйкес есеп берілетін еншілес ұйымдардағы қауымдастырылған ұйымдардағы және бірлескен қызметтердегі қатысу үлестерін қоспағанда, қаржы құралдарының барлық түрлеріне ұйымдардың бәрі қолдануы тиіс. Алайда, кейбір жағдайларда 27 ХҚЕС (IAS), 28 ХҚЕС(IAS), 10 ХҚЕС-тары (IAS) ұйымға 9 ХҚЕС-ын (IFRS) қолданып еншілес ұйымдағы, қауымдастырылған ұйымдағы және бірлескен ұйымдардағы қатысу үлесі жөнінде есеп беруіне рұқсат береді; осындай жағдайларда ұйымдар осы Стандарттың талаптарын қолдануы тиіс. Сонымен қоса, ұйымдар осы Стандартты еншілес ұйымдардағы, қауымдастырылған ұйымдардағы және бірлескен ұйымдардағы қатысу үлестеріне байланысты барлық туынды құралдарға қолдану тиіс.

(b) 19 Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ХҚЕС-ы (IAS) қолданылатын қызметкерлерге берілетін сыйақы бағдарламасы бойынша жұмыс берушілердің құқықтарын және міндеттемелерін қоспағанда;

(c) [жойылған]

(d) 4 Сақтандыру келісімшарттары ХҚЕС (IFRS) анықтамасына сәйкес сақтандыру келісімшарттарын қоспағанда. Алайда, 9 ХҚЕС-ы (IFRS) ұйымға есептеуде келісімшарттарды бөлек көрсетуге жүктесе, осы Стандарт сақтандыру келісімшарттарына кіріктірілегн туынды құралдарға қатысты қолданылады. Соған қоса, эмитент осы Стандартты қаржылық кепілдік келісімшарттары сияқты келісімшарттарды тану және бағалау кезінде 9 ХҚЕС-ты (IFRS) қолданса, осы келісімшартқа қатысты қолданылуы тиіс, бірақ егер 4 ХҚЕС (IFRS) 4(с1)-тармағына сәйкес ол осылардың танылуы және бағалануы үшін дәл 4 ХҚЕС-ты (IFRS) таңдаса, 4 ХҚЕС (IFRS) қолданылуы тиіс.

(e) 4 ХҚЕС (IFRS) қолдану аясындағы қаржы құралдарын қоспағанда, себебі олардың құрамында дискрециялық қатысу құқығы бар. Осы құралдардың эмитенті қаржы міндеттемелерінің және акциялардың арасындағы айырмашылыққа қатысты осы Стандарттың 15-32 және А025-А035-тармақтардың осы құқықтарына қолданудан босатылды. Алайда, бұл құралдар осы Стандарттың барлық басқа талаптардың ықпалына ұшырайды. Соған қоса, осы Стандарт осы құралдарға кіріктірілген туынды құралдарға қатысты қолданылады (9 ХҚЕС-ты (IFRS) қараңыз).

(f) 2 Акциялар негізіндегі төлемдер ХҚЕС-ы (IFRS) қолданылатын акциялар негізіндегі төлемдері бар мәміле бойынша қаржы құралдарын, келісім-келісімшарттарды және міндеттемелерді, мыналарды:

(i) осы Стандарт қолданылатын осы Стандарттың 8-10-тармақтарының әрекет аясындағы келісімшарттарды қоспағанда,

(ii) сатып алынған, сатылған, шығарылған немесе қызметкерлерге берілетін акцияларға жоспарларды ұсынумен, қызметкерлердің акцияларды сатып алу жоспарларымен және акциялар негізінде төлемдер туралы басқа да мәмілелермен байланысты өтелген қазынашылық акцияларға қатысты қолданылуы тиісті осы Стандарттың 33 және 34-тармақтарды қоспағанда.

5. −

7. [Жойылған]

8. Ұйымның оны сатып алуда, сатуда немесе пайдалануда күтілетін қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін күтілетін қаржылық емес активті алу немесе жеткізу мақсатымен жасаған және қолданылатын келісімшарттарды есепке алмағанда, ақша қаражатымен, басқа да қаржы құралымен нетто-есептеу жолымен немесе қаржы құралдарын ауыстыру жолымен қаржылық емес активтердің сатып алу және сату туралы келісімшарттарына қатысты қолданылуы тиіс.

9. Ақша қаражатымен, басқа да қаржы құралымен қарсы талаптарын есептеу жолымен немесе қаржы құралдарын ауыстыру жолымен қаржылық емес активтердің сатып алу және сату туралы келісімшарттары бойынша есептеулердің әртүрлі нұсқалары бар. Оларға мыналар жатады:

(а) келісімшарт талаптары тараптардың әрқайсысы есептеуді ақша қаражатымен, басқа қаржы құралымен қарсы талаптарын есептеу жолымен немесе қаржы құралдарын ауыстыру жолымен мүмкіндік берген кезде;

(b) келісімшартта есептеу мүмкіндігін ақша қаражатымен, басқа қаржы құралымен қарсы талаптарын есептеу жолымен немесе қаржы құралдарын ауыстыру жолымен тура көрсетілмей, бірақ осындай келісімшарттар бойынша ақша қаражатымен, басқа қаржы құралымен қарсы талаптарын есептеу жолымен немесе қаржы құралдарын ауыстыру жолымен (не контрагентпен өзара есептесу туралы келісімшарт жасасу жолымен, не келісімшарттың орындалуына дейін немесе мерзімі өткенге дейін оны сату жолымен) ұйымның есептеу тәжірибесі болған кезде;

(c) осындай келісімшарттарға қатысты бағаның қысқа мерзімді ауытқуынан немесе дилер маржасынан пайда алу мақсатында ұйымның базистік активті сатып алғаннан кейін көп кешіктірмей сату тәжірибесі бар; және

(d) келісімшарттың мәні болып табылатын қаржылық емес актив ақша қаражатына бірден айырбасталуы мүмкін болған жағдайда.

(b) немесе (c) тармақтарында қамтылған Келісімшарт ұйымның осындай активті сатып алуда, сатуда немесе пайдалануда күтілетін қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржылық емес активті алу немесе жеткізу мақсатын көздемейді, және тиісінше, осы Стандарттың қолданылу аясында болады. 8-тармақ қолданылатын басқа келісімшарттар ұйымның осындай активті сатып алуда, сатуда немесе пайдалануда күтілетін қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржылық емес активті алу немесе жеткізу мақсатында жасалған-жасалмағаны және қолданылуы жалғасып отырғандығын және тиісінше, олардың осы Стандартты қолдану аясында екендігін анықтау үшін бағаланады.

10. 9(а) немесе (c) тармағына сәйкес есептелуі ақша қаражатымен, басқа қаржы құралымен қарсы талаптарын есептеу жолымен немесе қаржы құралдарын ауыстыру жолымен жүзеге асырылуы мүмкін қаржылық емес активті сатып алуға немесе сатуға арналған опцион осы Стандарттың қолдану аясында болады. Осындай келісімшарт ұйымның оны сатып алуда, сатуда немесе пайдалануда күтілетін қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаржылық емес активті алу немесе жеткізу мақсатымен жасалмауы мүмкін.

11. Осы Стандартта мынадай терминдер көрсетілген мәндерде пайдаланылады:

Қаржы құралы - бірдей уақытта бір ұйымда қаржы активі пайда болып және екіншісінде қаржы міндеттемесі немесе үлестік құрал пайда болатын кез келген келісімшарт.

Қаржылық актив дегеніміз төмендегідей кез келген актив:

(a) ақшалай қаражатты;

(b) басқа ұйымның үлестік құралын;

(c) мыналарға:

(i) басқа ұйымнан ақшалай қаражатты немесе басқа да қаржы активтерін алу; немесе

(ii) басқа ұйыммен қаржы активтерін немесе қаржы міндеттемелерін өзіңе тиімді жағдайда ауыстыру келісімшарт құқығы; немесе

(d) ұйымның өз қор құралдарымен жасалатын немесе жасалуы мүмкін келісімшарт және:

(i) ұйымның жеке акциялардың ауыспалы санын алу міндеттемесінің болуы немесе пайда болуы мүмкін туынды емес құрал; немесе

(ii) ақша қаражатының бекітілген мөлшерін немесе басқа қаржылық активті ұйымның өз қор құралдарының бекітілген санына айырбастаудан басқа жолмен төленетін немесе төленуі мүмкін туынды қаржылық құрал. Осы мақсат үшін ұйымның өз қор құралдары 16А және 16В тармақтарына сәйкес қор құралдары деп жіктелген мерзімнен бұрын өтеу құқығы бар қаржы құралдарды, ұйымға басқа тарапқа ұйымның нетто-активтерінің пропорциялық үлестерді тарату міндетін тек жоюдан соң жүктейтін құралдарды қоспайды және 16С және 16 D тармақтарына сәйкес қор құралдары ретінде немесе ұйымның өз қор құралдарының болашақ түсімі немесе жеткізілуі үшін келісімшарттар болатын құралдар ретінде жіктеледі.

Қаржылық міндеттеме дегеніміз төмендегідей кез келген міндеттеме:

(a) келісімшарттық міндеттеме:

(i) ақша немесе басқа қаржылық активті басқа ұйымға беруге; немесе

(ii) қаржылық активтерді немесе қаржылық міндеттемелерді басқа ұйыммен ұйым үшін потенциалды тиімсіз болатын келісімшарттар бойынша айырбастауға: немесе

(b) ұйымның өз акциялары арқылы төленетін немесе төленуі мүмкін келісімшарт және төмендегідей болып табылады:

(i) орнына ұйым өз акцияларының айнымалы санын беруге міндетті болып табылатын немесе міндетті болуы мүмкін туынды емес қаржылық құрал;

немесе

(ii) ақша қаражатының бекітілген мөлшерін немесе басқа қаржылық активті ұйымның өз акцияларының бекітілген санына айырбастаудан басқа жолмен төленетін немесе төленуі мүмкін туынды қаржылық құрал. Осы мақсат үшін, егер ұйым өзінің туынды емес құнды қағаз құралдары бірдей сыныбының әрекет етуші иелеріне құқықтарды, опциондарды және өкілеттіктерді пропорционалды етіп ұсынса кез-келген ақша айналымының тұрақты мөлшеріне ұйымның өзінің құнды қағаз құралдарын сатып алуға арналған құқықтар, опциондар мен өкілеттіктер төлем құжаттары болып табылады. Сонымен бірге осы мақсаттар үшін ұйымның өз акциялары 16А және 16В тармақтарына сәйкес акциялары деп жіктелген мерзімнен бұрын өтеу құқығы бар қаржы құралдарды, ұйымға басқа тарапқа ұйымның таза активтерінің пропорциялық үлестерін беру міндетін тек жоюдан соң жүктейтін құралдарды қоспайды және 16С және 16D тармақтарына сәйкес акциялары ретінде немесе ұйымның өз акцияларының болашақ қабылдануы немесе берілуі жөніндегі келісімшарттар болатын құралдар ретінде жіктеледі.

Ерекше жағдай ретінде, қаржылық міндеттеме анықтамасына сай құрал, егер оның 16А және 16В тармақтарындағы немесе 16С және 16 D тармақтарындағы барлық белгілерге ие болса және келісімшарттарға сай болса, үлестік құрал ретінде жіктеледі.

Үлестік құрал — ұйымның барлық міндеттемелерін шегергеннен кейін қалған оның активтеріндегі қалдық үлесіне құқығын растайтын кез келген келісімшарт.

Әділ құн — бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай мәмілені жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы келетін және бір-бірінен тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасалған кезде міндеттемелерді реттеуге болатын сома.

Опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар құрал дегеніміз иесіне құралды эмитентке ақша қаражаты немесе басқа қаржылық актив орнына қайтару құқығын беретін немесе екі ұшты болашақ оқиға пайда болғанда немесе құрал иесі қайтыс болғанда немесе зейнеткерлік демалысқа шыққанда өздігінен эмитентке қайтарылатын қаржылық құрал.

12. Мынадай терминдер 9 ХҚЕС (IFRS) стандартының А қосымшасында немесе 39 ХҚЕС-тың (IAS) Қаржы құралдары: тану және багалау 9-тармағында анықталып және осы Стандартта 39 ХҚЕС (IAS) және 9 ХҚЕС (IFRS) стандартында белгіленген мәндерде қолданылады:

· қаржы активінің немесе қаржы міндеттемесінің амортизациялық құны

· танудан бас тарту

· туынды құрал

· тиімді пайыздың мөлшерлеме әдісі

· қаржы кепілдемесінің келісімшарты

· пайда немесе шығын арқылы әділ құн бойынша бағаланатын қаржы активі немесе қаржы міндеттемесі

· нақты келісім

· болжамды мәміле

· хеджирлеудің тиімділігі

· хеджирлеу бабы

· хеджирлеу құралы

· саудаға арналған қаржы активі немесе міндеттеме

· үлгі сатып алу немесе сату

· мәміле бойынша шығындар.

13. Осы Стандарттағы «келісімшарт» және «келісімшарттық» терминдері екі немесе одан да көп тараптардың арасындағы келісімге қатысты, айқын экономикалық салдарлары бар және, әдетте, тараптар оларды орындаудан жалтара алмайды, өйткені мұндай келісімді орындау құқықтық санкциялармен қамтамасыз етілген. Келісімшарттар, және тиісінше, қаржы құралдары әр түрлі нысанда болуы мүмкін және жазбаша түрде ұсынылуы міндетті емес.

14. Осы Стандарттағы «ұйым» термині жеке тұлғаларға, серіктестіктерге, акционерлік қоғамдарға, трастілерге және мемлекеттік мекемелерге қатысты қолданылады.

Міндеттемелер және капитал (сонымен қоса AG13-AG14J және АG25-АG29А-тармақтарды қараңыз)

15. Қаржы құралының эмитенті алғашқы тану кезінде мәміленің келісімшарт мазмұнына және қаржы міндеттемесінің, қаржы активінің және үлестік құралдың анықтамаларына сәйкес осы құралды немесе оны құраушы бөліктерін қаржы міндеттемесі, қаржы активі немесе үлестік құрал ретінде жіктеуі тиіс.

16. Эмитент 11 тармақтағы анықтамаларды қаржылық құрал қаржылық міндеттеме емес қор құралы екендігін анықтауға қолданғанда, егер, және тек қана егер, төмендегі (а) және (b) келісімшарттарының екеуі де орындалса құрал қор құралы бола алады.

(a) Келісімшарт бойынша осы құралдың бөлігі міндеттеме болып табылмайды:

(i) басқа ұйымның ақша қаражаттарын немесе басқа қаржы активін ұсыну;

немесе

(ii) эмитент үшін әлеуетті тиімсіз жағдайда басқа ұйыммен қаржы активтерін немесе қаржы міндеттемелерін алмастыру.

(b) егер құрал эмитенттің өз қор құралдарымен төленетін немесе төленуі мүмкін болса, ол:

(i) өзінің акцияларының ауыспалы санын беруге келісімшартты міндеттемесін қоспайтын туынды емес міндеттеме болып табылады;

немесе

(ii) тек эмитенттің ақша қаражатының бекітілген мөлшерін немесе басқа қаржылық активті өз қор құралдарының бекітілген санына айырбастауы арқылы төленетін туынды қаржылық құрал. Осы мақсат үшін, егер ұйым өзінің туынды емес құнды қағаз құралдары бірдей сыныбының әрекет етуші иелеріне құқықтарды, опциондарды және өкілеттіктерді пропорционалды етіп ұсынса кез-келген ақша айналымының тұрақты мөлшеріне ұйымның өзінің құнды қағаз құралдарын сатып алуға арналған құқықтар, опциондар мен өкілеттіктер төлем құжаттары болып табылады. Сонымен бірге осы мақсаттар үшін эмитенттің өз қор құралдары 16А және 16В тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында сипатталған барлық белгілері бар және келісімшарттарға сай немесе эмитенттің өз қор құралдарынының болашақ түсімі немесе жеткізілуі үшін келісімшарттар болатын құралдарды қоспайды.

Эмитенттің өз қор құралдарынының болашақ түсімі немесе жеткізілуі нәтижесінде пайда болатын немесе пайда болуы мүмкін, бірақ жоғарыдағы (а) және (b) келісімшарттарына сай емес туынды қаржылық құралдан туындайтын міндеттемені қоса алғанда, келісімшарттық міндеттеме қор құралы бола алмайды. Ерекше жағдай ретінде, қаржылық міндеттеме анықтамасына сай құрал, егер ол 16А және 16В тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында сипатталған барлық белгілері бар және келісімшарттарға сай болса, қор құралы ретінде жіктеледі.

Опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар құрал

16А Опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар құралына эмитентке арналған Опционға тіркеулі сатылуға құқығын қолданғаннан соң сол құралды ақша қаражатына немесе басқа қаржылық активке қайта сатып алуға немесе айырбастауға келісімшарттық міндеттеме кіреді. Қаржылық міндеттеменің анықтамасынан ерекшелік ретінде, құрамына осындай міндеттеме кіретін құрал, егер келесі белгілердің барлығын иеленсе, қор құралы ретінде жіктеледі:

(a) Ол, ұйым жойылған жағдайда, иесіне ұйымның нетто-активінің пропорциялық үлесіне өкілеттік береді. Ұйымның нетто-активтері деп барлық басқа ұйымның өз активтеріне талаптарын шегергеннен кейін қалатын активтер саналады.

Пропорциялық үлес төмендегілер арқылы анықталады:

(i) жойылғаннан кейін ұйымның нетто-активтерін тең мөлшерлі бірліктерге бөлу арқылы; және

(ii) сол мөлшерді қаржылық құрал иесінің иеленетін бірліктердің санына көбейту арқылы.

(b) Осы құрал құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі құралдар түріне жатады. Осындай түрге жатқызылу үшін құрал:

(i) жойылғаннан кейін ұйымның өз активтеріне басқа талаптары алдында ешқандай приоритетке ие болмауы тиіс, және

(ii) құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі құралдар түріне жатқызылғанға дейін басқа бір құралға конверциялауды қажет етпеуі тиіс.

(c) Құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі құралдар түріне жатқызылатын барлық қаржылық құралдардың белгілері ұқсас болады. Мысалы, олардың барлығы опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар болуы тиіс, және қайта сатып алудың немесе айырбастаудың бағасын есептеуге қолданылған басқа тәсілдің формуласы сол түрдегі барлық құралдар үшін бірдей болады.

(d) Эмитенттің құралды ақша қаражатына немесе басқа қаржылық активке қайта сатып алуға немесе айырбастауға келісімшарттық міндеттемеден басқа, құралға ақша қаражатын немесе басқа қаржылық активін басқа ұйымға жеткізуге немесе қаржылық активтерді немесе қаржылық міндеттемелерді басқа ұйымдармен потенциалды тиімсіз болатын келісімшарттар бойынша айырбастау жөніндегі ешқандай келісімшарттық міндеттеме кірмейді және ол қаржылық міндеттеменің анықтамасының (b) тармақшасында баяндалғандай ұйымның өз қор құралдарымен төленетін немесе төленуі мүмкін келісімшарт болмайды.

(e) Құралдың пайдалану мерзімі ішінде құралға тән толық күтілетін ақша қаражатының қозғалыстары негізінен кіріс пен шығысқа, танылған нетто-активтердің өзгерісіне немесе құралдың пайдалану мерзімі ішінде ұйымның танылған және танылмаған нетто-активтерінің әділ құнының өзгерісіне негізделеді (құралдың кез келген әсерін қоспағанда).

16В Құрал қор құралы ретінде жіктелуі үшін, құралдың барлық жоғарыда белгілерді иеленуіне қоса, эмитенттің ешқандай басқа төмендегілерді иеленетін қаржылық құралы немесе келісімшарты болмауы тиіс:

(a) негізінен кіріс пен шығысқа, танылған нетто-активтердің өзгерісіне немесе ұйымның танылған және танылмаған нетто-активтерінің әділ құнының өзгерісіне (осындай құралдың немесе келісімшарттың кез келген әсерін қоспағанда) негізделген толық ақша қаражатының қозғалыстары және

(b) опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар құрал иесіне түсетін негізінен шектеуші немесе бекітуші қалдық табыстың әсері.

Осы келісімшартты қолдану мақсатымен, ұйым құралсыз ие мен эмиссиялық ұйым арасында пайда болуы мүмкін эквивалентті келісімшарттың мәмілелік келісімшарттары мен талаптарына ұқсас келісімшарттық келісімшарттар мен талаптары бар қаржылық емес келісімшарттарды 16А тармағында сипатталған құралдың иесімен қарастырмайды. Егер ұйым осы келісімшарт орындалатындығын анықтай алмаса, ол мерзімнен бұрын өтеу құқығы бар құралды қор құралы деп жіктемейді.

Ұйымға басқа тарапқа ұйымның нетто-активтерінің пропорциялық үлесін тек жоюдан соң үлестіруге міндеттеме жүктейтін құралдар, немесе құралдардың құраушы бөліктері

16С Кейбір қаржылық құралдардың қатарына эмиссиялық ұйымға жүктелетін басқа бір ұйымға оның нетто-активтерінің пропорциялық үлесін тек жоюдан соң үлестіруге келісімшарттық міндеттеме кіреді. Бұл міндеттеме туындауының себебі жоюдың пайда болуы анық және ол ұйымның қадағалауынан тыс (мысалы жұмыс жасау мерзімі шектеулі ұйым) немесе пайда болуы анық емес, бірақ құрал иесінің еркінде. Қаржылық міндеттеменің анықтамасынан ерекшелік ретінде, құрамына осындай міндеттеме кіретін құрал, егер келесі белгілердің барлығын иеленсе, қор құралы ретінде жіктеледі:

(a) Ол, ұйым жойылған жағдайда, иесіне ұйымның нетто-активінің пропорциялық үлесіне өкілеттік береді. Ұйымның нетто-активтері деп барлық басқа ұйымның өз активтеріне талаптарын шегергеннен кейін қалатын активтер саналады.

Пропорциялық үлес төмендегілер арқылы анықталады:

(i) жойылғаннан кейін ұйымның нетто-активтерін тең мөлшерлі бірліктерге бөлу арқылы; және

(ii) сол мөлшерді қаржылық құрал иесінің иеленетін бірліктердің санына көбейту арқылы.

(b) Осы құрал құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі құралдар түріне жатады. Осындай түрге жатқызылу үшін құрал:

(i) жойылғаннан кейін ұйымның өз активтеріне басқа талаптары алдында ешқандай приоритетке ие болмауы тиіс, және

(ii) құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі құралдар түріне жатқызылғанға дейін басқа бір құралға конверциялауды қажет етпеуі тиіс.

(c) Құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі құралдар түріне жатқызылатын барлық қаржылық құралдардың эмиссиялық ұйымды оның нетто-активтерінің пропорциялық үлесін жоюдан соң үлестіруге жүктейтін ұқсас келісімшарттық міндеттемесі болуы тиіс.

16D Құрал қор құралы ретінде жіктелуі үшін, құралдың барлық жоғарыда белгілерді иеленуіне қоса, эмитенттің ешқандай басқа төмендегілерді иеленетін қаржылық құралы немесе келісімшарты болмауы тиіс:

(a) негізінен кіріс пен шығысқа, танылған нетто-активтердің өзгерісіне немесе ұйымның танылған және танылмаған нетто-активтерінің әділ құнының өзгерісіне (осындай құралдың немесе келісімшарттың кез келген әсерін қоспағанда) негізделген толық ақша қаражатының қозғалыстары және

(b) құрал иесіне түсетін негізінен шектеуші немесе бекітуші қалдық табыстың әсері.

Осы келісімшартты қолдану мақсатымен, ұйым құралсыз ие мен эмиссиялық ұйым арасында пайда болуы мүмкін эквивалентті келісімшарттың келісімшарттық келісімшарттары мен талаптарына ұқсас келісімшарттық келісімшарттар мен талаптары бар қаржылық емес келісімшарттарды 16С тармағында сипатталған құралдың иесімен қарастырмайды. Егер ұйым осы келісімшарт орындалатындығын анықтай алмаса, ол құралды қор құралы деп жіктемейді.

Опционға тіркеулі сатылуға құқығы бар құралдарды және ұйымға басқа тарапқа ұйымның нетто-активтерінің пропорциялық үлесін тек жоюдан соң үлестіруге міндеттеме жүктейтін құралдарды қайта жіктеу

16Е Ұйым 16А және 16В тармақтарына немесе 16С және 16D тармақтарына сәйкес қор құралы ретінде қаржылық құралды құрал сол тармақтарда баяндалған барлық белгілерге ие болған және келісімшарттарға сай болған күннен бастап жіктеуі тиіс. Ұйым қаржылық құралды құрал сол тармақтарда баяндалған барлық белгілерге ие болуын немесе келісімшарттарға сай болуын тоқтатқан күннен бастап қайта жіктеуі тиіс. Мысалы, егер ұйым өзінің өтелмеген болып қалатын және 16А және 16В тармақтарында баяндалған барлық белгілерге ие болатын және келісімшарттарға сай болатын айналымға шығарылған мерзімнен бұрын өтеу құқығы жоқ құралдарының барлығын және кез келген мерзімнен бұрын өтеу құқығы бар құралдарды өтеп алса, ұйым мерзімнен бұрын өтеу құқығы бар құралдарды қор құралы ретінде мерзімнен бұрын өтеу құқығы жоқ құралдарды өтеген күннен бастап қайта жіктеуі тиіс.

16F Ұйым құралдарды қайта жіктеу жөнінде 16Е тармағына сай төмендегідей есеп беруі тиіс:

(a) Ол қор құралын қаржылық міндеттеме ретінде құрал 16А және 16В тармақтарындағы немесе 16С және 16D тармақтарындағы барлық белгілерге ие болуын немесе келісімшарттарға сай болуын тоқтатқан күннен бастап қайта жіктеуі тиіс. Қаржылық міндеттеме құралдың қайта жіктеу күніндегі әділ құны бойынша бағалануы тиіс. Ұйым үлестегі қор құралының қалдық құны мен қаржылық міндеттеменің қайта жіктеу күніндегі әділ құны арасындағы кез келген айырмашылықты тануы тиіс.

(b) Ол қаржылық міндеттемені үлес ретінде құрал 16А және 16В тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында баяндалған барлық белгілерге ие болған және келісімшарттарға сай болған күннен бастап қайта жіктеуі тиіс. Қор құралы қаржылық міндеттеменің қайта жіктеу күніндегі қалдық құны бойынша бағалануы тиіс.

Ақша қаражатын немесе басқа қаржылық активті үлестіруге келісімшарттық міндеттеменің болмауы (16(а) тармағы)

17. 16А және 16В тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында сипатталған жағдайлардан басқа қаржылық міндеттемені үлестік құралдан ажыратуда маңызды белгі - бір тараптың (эмитент) ақша қаражатын немесе басқа қаржылық активті басқа тарапқа (иесі) үлестіруге немесе қаржылық активтерді немесе қаржылық міндеттемелерді эмитент үшін потенциалды тиімсіз болатын келісімшарттар бойынша иесімен айырбастауға қаржылық құрал бойынша келісімшарттық міндеттемесінің болуы.Себебі үлестік құралды ұстаушының дивидендтердің немесе капитал есебінен бөлінетін басқа да құралдардың пропорционалдық үлесін алуға құқығы болады, өйткені эмитент келісімшарт бойынша осы құралдарды бөлуге міндетті емес, одан басқа ақша құралдары ұйымын немесе өзге қаржылық активті талап етуге болмайды.

18. Қаржылық құралдың ұйымның есебінде немесе қаржылық жағдайында жіктелуін қаржылық құралдың заңдық пішіні емес, оның шын мәні анықтайды. Шын мәні және заңдық пішіні әдетте тұрақты болады, бірақ әрқашан олай емес. Кейбір қаржылық құралдарда үлестің заңдық пішіні болады, бірақ шын мәнінде олар міндеттеме болады және басқаларында акцияларға қатысты белгілер және қаржылық міндеттемелерге қатысты белгілер бірігіп кездеседі. Мысалы:

(a) эмитенттің болашақта белгіленген немесе белгілі бір күні белгіленген, немесе белгілі бір сома бойынша оның міндетті өтелуін көздейтін, не ұстаушыға эмитенттен осы құралды нақты бір күні немесе одан кейін белгіленген, немесе белгілі бір бағамен сатып алуды талап ету құқығын беретін кез келген артықшылықты акция қаржы міндеттемесі болып табылады.

(b) иесіне эмитентке ақша қаражаты немесе басқа қаржылық актив орнына қайтаруға құқық беретін қаржылық құрал («мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар құрал») 16А және 16В тармақтарына немесе 16С және 16D тармақтарына сәйкес акциялар ретінде жіктелген құралдардан басқасы қаржылық міндеттеме болып табылады. Қаржылық құрал, тіпті ақша немесе басқа қаржылық активтерінің мөлшері көбею немесе азаю мүмкіндігі бар индекс немесе басқа бірлік негізінде анықталғанда да, қаржылық міндеттеме болып табылады. Құралдың иесінің оны эмитентке ақша қаражаты немесе өзге де актив орнына қайтару мүмкіндігінің болуы мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар құрал, 16А және 16В тармақтарына немесе 16С және 16D тармақтарына сәйкес акциялар ретінде жіктелген құралдардан басқасы қаржылық міндеттеменің анықтамасына сай келетіндігін білдіреді. Мысалы, мерзімсіз өзара қорлар, пай инвестициялық қорлары, серіктестіктер және кейбір кооперативтік ұйымдар өз пай иелеріне немесе мүшелеріне эмитенттегі өз пайыздарын кез келген уақытта ақша қаражатына айырбастау құқығын бере алады, бұның нәтижесінде пай иелерінің немесе мүшелерінің пайыздары, 16А және 16В тармақтарына немесе 16С және 16D тармақтарына сәйкес акциялар ретінде жіктелген құралдардан басқасы, қаржылық міндеттемелер деп жіктеледі. Алайда, қаржылық міндеттеме ретінде жіктеу акционерлік үлесі жоқ ұйымның (кейбір өзара қорлар, пай инвестициялық қорлары сияқты, 7 көрнекі мысалдарды қараңыз) қаржылық есебіндегі «пай иелеріне тән нетто-актив құны» және «пай иелеріне тән нетто-актив құнының өзгерісі» сияқты сөз тіркестерін қолданылуына немесе мүшелердің пайыздарының жиынтығы үлестің анықтамасына сай келетін резервтер сияқты қаржылық жағдай туралы есеп баптарынан және үлес анықтамасына сай келмейтін мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар құралдардан тұратындығын көрсету үшін қосымша ақпаратты ашып көрсетудің қолданылуына кедергі жасамайды (8 көрнекі мысалдарды қараңыз).

19. Егер ұйымның келісімшарттық міндеттемені өтеу үшін ақша қаражатын немесе басқа қаржылық активті үлестіруден бас тартуға шүбәсіз құқығы болмаса, міндеттеме, 16А және 16В тармақтарына немесе 16С және 16D тармақтарына сәйкес акциялар ретінде жіктелген құралдардан басқасы, қаржылық міндеттеменің анықтамасына сай болады. Мысалы:

(а) ұйымның міндеттемені орындаудағы шектеулі қабілеттерді, шетелдік валютаның жетіспеушілігі немесе реттеуші органдардан төлеуге рұқсаттылықтың алу қажеттілігі ұйымды оны келісімшарт міндеттемесінен босатпайды және осы құрал бойынша иеленушінің келісімшарт құқығын тоқтатпайды.

(b) ұйымның ақша қаражатын немесе өзге де қаржылық активті бермеуге сөзсіз құқығы болмағандықтан, контрагенттің мерзімінен бұрын өтеуге өз құқығын орындауға негізделген келісімшарттық міндеттемесі.

20. Ақша қаражаттарын немесе басқа да қаржы активін беруге тікелей келісімшарт міндеттемесі пайда болмауына байланысты қаржы құралының талаптары бойынша жанама міндеттеме пайда болуы мүмкін. Мысалы:

(a) қаржы құралына, егер ұйым төлемдерді жүзеге асырмағанда немесе құралдарды өтеуін төлеп қайта сатып алмағанда ғана, реттелуі тиіс қаржылық емес міндеттеме қоса жүре алады. Егер ұйым қаржылық емес міндеттеме есебінен ақша қаражатын аударуды немесе басқа қаржы активін аударуды болдырмағанда, осындай қаржы құралы қаржы міндеттемесі болып табылады;

(b) егер қаржы құралының талаптары бойынша ұйым өтеу кезінде мыналарды:

(i) ақша қаражатын немесе басқа да қаржы активін; не (ii) құны ақша қаражатының немесе басқа да қаржы активінің құнынан елеулі жоғары болатын өзінің меншікті акцияларын берген жағдайда, ол қаржы міндеттемесі болып табылады.

Ұйымның ақша қаражатын немесе басқа да қаржы активтерін беруге тікелей келісімшарт міндеттемесі болмағанына қарамастан акцияларды альтернативті есептеудің құнын ұйым ақша қаражаттарымен есептеуді қалайтын болады. Кез келген жағдайда ұстаушыға ең болмағанда ақшалай нысандағы есеп сомасына тең болатын соманы алуға кепілдік беріледі.

Ұйымның меншікті акцияларымен есептесуі (16(b)-тармақ)

21. Келісімшарт ұйымның меншікті акцияларды алуға немесе ұсынуға әкеліп соқтыра алмайтындықтан, үлестік құрал болып табылмайды. Алынуы немесе берілуі тиісті ұйымның меншікті акцияларының әділ құны келісімшарт құқығының немесе міндеттеменің сомасына тең болып вариацияланатындай, ұйым меншікті акцияларының немесе басқа акциялардың кейбір мөлшерін алуға немесе беруге келісімшарт құқығына немесе міндеттемесіне ие бола алады. Осындай келісімшарт құқығы немесе міндеттемесі белгіленген соманың немесе кез келген айнымалы шаманың ауытқуымен байланысты жартылай немесе толық ауысатын соманың алуын немесе ұсынуын алдын ала қарастыра алады (мысалы, пайыз мөлшерлемесі, тауар бағасы немесе қаржы құралының құны). Төменде екі мысал келтірілген: (а) 100 а.б.^[1] сомасында ұйымның жеке акцияларын беру туралы келісімшарт, және (b) оған сәйкес ұйым алтынның құны 100 унция эквивалентін құрайтын мөлшері жеке акцияларын беруі тиіс келісімшарт. Осындай келісімшарт ұйымның, оның жеке акцияларын беру жолымен келісімшартты реттеуі тиіс болса да немесе реттей алса да, қаржы міндеттемесі болып табылады. Келісімшарт ұйым жеке акциялардың айнымалы мөлшерін осы келісімшарт бойынша есеп айырысу құралы ретінде пайдаланғандықтан, үлестік құрал болып табылмайды. Осыған сәйкес, осы келісімшарт ұйым барлық міндеттемелерін шегеріп тастағаннан кейінгі оның активтерге қатысудың қалдық үлесінің болуын куәландырмайды.

22. 22А тармағында баяндалғаннан басқа жағдайларда, ұйымның өз қаржылық құралдарының бекітілген санын ақша қаражатының немесе басқа қаржылық активтің бекітілген мөлшерінің орнына (қабылдауы немесе) үлестіруі арқылы есептесетін келісімшарт үлестік құрал болып табылады. Мысалы, қарама қарсы тарапқа ұйым акцияларының белгілі бір мөлшерін белгілі бір бағаға немесе қарызды міндеттеменің белгілі бір белгіленген негізгі сомасына сатып алуына құқық беретін акция опционы үлестік құрал болып табылады. Төленетін немесе қабылданатын өзге қаржылай акциялар немесе қаражаттың сомасына немесе қабылданатын немесе жеткізілетін үлестік құралдар санына әсер етпейтін пайыздың нарықтық мөлшерлемелеріндегі құбылулардан туындайтын келісім шарттың әділ құнындағы өзгерістер келісім шарт жасасу барысында келісім шарттың үлестік құрал болуына кедергі болмайды. Кез келген төленген төлем (сатып алу құқығы үшін төленген сыйақы тәрізді) үлестен тікелей алынып тасталады. Үлес құралының әділ бағасындағы өзгерістер қаржы есептілігінде танылмайды.

22А Егер ұйымның келісімшарт бойынша есептескеннен кейін ұйым қабылдайтын немесе үлестіретін өз акциялары 16А және 16В тармақтарында сипатталған барлық белгілері бар және келісімшарттарға сай мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар қаржылық құралдар болса, немесе ұйымға басқа бір тарапқа ұйымның нетто-активінің пропорциялық үлесін тек жоюдан соң үлестіруге міндеттемені жүктейтін 16С және 16D тармақтарында сипатталған барлық белгілері бар және келісімшарттарға сай құралдар болса, келісімшарт қаржылық актив немесе қаржылық міндеттеме болып табылады. Бұған ұйымның осындай құралдардың бекітілген санын ақша қаражатының немесе басқа қаржылық активтің бекітілген мөлшерінің орнына (қабылдауы немесе) үлестіруі арқылы есептесетін келісімшарт кіреді.

23. 16А және 16В тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында сипатталған жағдайларды қоспағанда, құрамына ұйымға жүктелетін өз акцияларын ақша немесе басқа қаржылық активке сатып алуға міндеттеме кіретін келісімшарт өтеу мөлшерінің дисконтталған құнына (мысалы, аванстық қайта сатып алу бағасының,опционды жүзеге асыру бағасының немесе басқа өтеу сомасының дисконтталған құнына) қаржылық міндеттемені тудырады. Тіпті келісімшарттың өзі үлестік құрал болса да бұл жағдай орын алады. Мысал ретінде ұйымның ақша қаражатына меншікті акцияларын алуға форвордтық келісімшарт бойынша міндеттемеге ие болған жағдайды келтіруге болады. 9 ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес қаржы міндеттемесін алғашқы тану кезінде оның әділ құны (өтеу сомасының дисконтталған құны) капиталдан қайта жіктеледі. Салдарынан осы қаржы міндеттемесі 9 ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес бағаланады. Егер келісімшарт мерзімінің аяғына дейін ол орындалмаса, қаржы міндеттемесінің қаржылық жағдай туралы есептік құны капиталға қайта жіктеледі. Ұйымның жеке акцияларын сатып алуы тиісті болатын ұйымның келісімшарт міндеттемесі өтеу сомасының дисконтталған құнына қатысты, сатып алу бойынша міндеттеме контрагенттің өзінің мерзімінен бұрын өтеуге құқығымен өткізумен қамтылған болса да, қаржы міндеттемесінің пайда болуына әкеліп соқтырады (яғни, сатып алуға арнап жазылған опцион контрагентке ұйымның меншікті үлестік құралын оның өзіне белгіленген баға бойынша сатуға құқық береді).

24. Ұйымның меншікті акцияларының айнымалы мөлшерінің орнына ақша қаражатының немесе басқа да қаржы активінің айнымалы сомасын алуы немесе беруі жолымен жүзеге асырылатын есептеу бойынша келісімшарт қаржы активі немесе қаржы міндеттемесі болып табылады. Мысал ретінде соған сәйкес ұйым құны алтынның 100 унциясына тең болатын ақша қаражатының сомасының орнына 100 меншікті акцияларын беруіне тиіс болатын келісімшартты келтіруге болады.

Шартты өтеу бойынша бағалау міндеттемелері

25. Қаржылық құрал құралдың эмитентінің және иесінің екеуі де қадағалай алмайтын, қор биржасы индексінің, тұтыну бағалары индексінің, пайыздық мөлшерлеменің немесе салық заңдарының өзгерісі, немесе эмитенттің болашақ табысы, таза пайдасы немесе міндеттемелерінің үлеске қатынасы сияқты екі ұшты болашақ оқиғалар пайда болған немесе пайда болмаған жағдайда (немесе екі ұшты жағдайлардың нәтижесі бойынша) ұйымның ақша қаражатын немесе басқа қаржылық активті үлестіруін немесе қаржылық міндеттемелерге тән басқа жолдармен өтеуді талап етуі мүмкін.  Осындай құралдың эмитентінің ақша немесе басқа қаржылық активті үлестіруден (немесе қаржылық міндеттемелерге тән басқа жолдармен өтеуден) бас тартуға шүбәсіз құқығы жоқ. Сондықтан, егер төмендегідей болмаса, бұл эмитенттің қаржылық міндеттемесі болып табылады:

(a) шартты өтеу келісімшартының ережелерінің ақшамен немесе басқа қаржылық активпен өтеуді (немесе қаржылық міндеттемелерге тән басқа жолдармен өтеуді) талап етуі мүмкін бөлігі ақиқат емес;

(b) эмитентке міндеттемені ақшамен немесе басқа қаржылық активпен өтеу (немесе қаржылық міндеттемелерге тән басқа жолдармен өтеу) туралы талап, тек эмитенттің жойылуы жағдайында ғана, қойылуы мүмкін, немесе

(c) құралдың 16А және 16В тармақтарындағы барлық белгілері бар және шарттарға сай.

Есептесу тәсілдері

26. Бір тарап туынды қаржы құралы бойынша есептеу тәсілін таңдауға мүмкіндік алған кезде (мысалы, эмитент немесе осындай құралды ұстаушы есептеуді ақша қаражатымен қарсы талап ету жолымен немесе акцияларды ақша қаражатына айырбастау нысанында таңдай алады), осындай құрал, егер барлық балама тәсілдердің нәтижесінде ол үлестік құрал болып қалмаған жағдайда, қаржы активі немесе қаржы міндеттемесі болып табылады.

27. Есеп айырысу тәсілін таңдай отырып туынды қаржы құралының қаржы міндеттемесін білдіруге ол бойынша эмитент есеп айырысуға шешім қабылдай алатын не ақша қаражаттарымен қарсы талаптарды есептеу арқылы, не меншікті акцияларды ақша қаражатына айырбастау арқылы есеп айырысуды жүргізуге шешім қабылдай алатын акцияларға арналған опцион мысал болып табылады. Осылайша, ұйымның меншікті акцияларының орнына қаржылық емес құралды сатып алуға немесе сатуға жасалатын кейбір шарттар осы Стандартты қолдану аясында болады, себебі олар бойынша есеп айырысу не қаржылық емес құралды ұсыну арқылы не ақша қаражаттарымен немесе өзге де қаржы құралдарымен қарсы талаптарды есептеу арқылы жүргізілуі мүмкін (8-10-тармақтарды қараңыз). Осындай шарттар қаржы активтері немесе қаржы міндеттемелері болып табылады және акциялар болып табылмайды.

Құрастырмалы қаржы құралдары (сонымен қоса AG30-AG35-тармақтарды және 9-12-көрнекілендірілген мысалдарды қараңыз)

28. Туынды емес қаржы құралының эмитенті осы құралды оның ішінде бірдей уақытта міндеттеменің құрамдас бөлігінің де және капиталдың құрамдас бөлігінің де болуына бағалауы тиіс. Осындай құрамдас бөліктер 15-тармаққа сәйкес қаржы міндеттемелері, қаржы активтері немесе акциялар сияқты бөлек-бөлек жіктелуі тиіс.

29. Ұйым (а) оның қаржы міндеттемесін тудыратын және (b) бұл құралды ұстаушы үшін осы ұйымның оны үлестік құралға жіберуге мүмкіндік беретін қаржы құралының құрамдас бөлігін бөлек таниды. Мысалы, ұстаушы ұйымның әдеттегі акциялардың белгіленген санына жібере алатын облигация немесе ұқсас құрал құрама қаржы құралы болып табылады. Эмитент позициясы тұрғысынан осындай құрал екі құрамдас бөліктен тұрады: қаржы міндеттемесінен (ақша қаражатын немесе басқа да қаржы активін беру туралы шарттық келісім) және үлестік құралдан (уақыттың белгілі бір кезеңі ішінде ұстаушыға оны опционды ұйымның әдеттегі акцияларының белгіленген санына айырбастау құқығын беретін сатып алуға арналған опцион). Осындай құралды шығару іс жүзінде борыштық құралды мерзімінен бұрын өтеу және әдеттегі акцияларды сатып алуға арналған варранттар немесе акцияларды сатып алуға арналған бөлектелетін варранттары бар борыштық құралдарды шығару келісімшартымен борыштық құралды бір мезгілде шығарумен бірдей экономикалық нәтиже береді. Осыған сәйкес, барлық жағдайда да ұйым өзінің қаржылық жағдай туралы есебінде міндеттеме және капиталдың құрамдас бөлігін бөлек көрсетеді.

30. Аударылатын құралдың құрамындағы міндеттеме және капиталдың құрамдас бөліктерінің жіктемесі опционды аударуға орындау мүмкіндігі өзгеру кезінде, осындай құралдарды кейбір ұстаушылардың ойынша мұндай опционның орындалуы экономикалық тиімді болған жағдайдың өзінде де, қайта қаралуға жатпайды. Құралдарды ұстаушылар әрқашан да күткендегідей әрекет етпеуі мүмкін, мысалы, себебі айырбастаудың салыққа қатысты салдарлары әртүрлі ұстаушылар үшін әртүрлі болуы мүмкін. Соған қоса, кейбір кездері айырбастау ықтималдығы өзгереді. Ұйымның болашақтағы төлемдерді жүзеге асыруға арналған келісімшарттық міндеттемесі құралды өтеу күнінің басталуына немесе қандай да бір басқа операцияның нәтижесіне байланысты айырбастау жолымен өтелгенге дейін орындалмаған күйінде қалады.

31. 9 ХҚЕС (IFRS) қаржы активтерінің және қаржы міндеттемелерінің бағалау мәселелерін сәйкесінше реттейді. Акциялар ұйым барлық міндеттемелерін шегеріп тастағаннан кейінгі оның активтерге қатысудың қалдық үлесінің болуын куәландыратын құралдар болып табылады. Осыған сәйкес, құрастырмалы қаржы құралының алғашқы қаржылық жағдай туралы есептік құны капитал және міндеттеме құрамдас бөліктерінің арасында бөлінген кезде, капиталдың құрамдас бөлігіне жалпы құралдың әділ құнынан міндеттеме құрамдас бөлігі үшін бөлек анықталатын сомасын шегеріп тастағаннан кейін қалған сома жатқызылады. Құрастырмалы қаржы құралына кіріктірілген, капиталдың құрамдас бөлігін (мысалы, үлестік бағалы қағаздарға жіберілетін опцион) қоспағанда, кез келген туынды элементтерінің (мысалы, сатып алуға арналған опцион) құны міндеттеменің құрамдас бөлігіне жатқызылады. Міндеттеме және капитал құрамдас бөліктері жатқызылған қаржылық жағдай туралы есептік құндардың сомасы бастапқы тану кезінде әрқашан да тұтастай құралға жатқызылған әділ құнға тең болады. Құрал құрамдас бөліктерінің бөлек танылуы пайданың немесе шығынның пайда болуына әкеліп соқтырмайды.

32. 31-тармақта көрсетілген тәсілдер ауқымында әдеттегі акцияларға аударылатын облигациялардың эмитенті әуелі қандай да бір капиталдың құрамдас бөлігімен байланысы жоқ, ұқсас міндеттеменің (кез келген кіріктірілген туынды үлестік емес элементтерді қоса алғанда) әділ құнын бағалау жолымен міндеттеменің құрамдас бөлігінің қаржылық жағдай туралы есептік құнын анықтайды. Одан кейін құрастырмалы қаржы құралы құнынан қаржы міндеттемесінің әділ құнын шегеру жолымен тұтастай алғанда оны әдеттегі акцияларға айырбастауда опцион түрінде үлестік құралдың қаржылық жағдай туралы есептік құны анықталады.

Акционерлерден сатып алынған меншікті акциялар (сонымен қоса AG36-тармақты қараңыз)

33. Егер ұйым өзінің акцияларын қайта сатып алса, бұл құралдар («қазынашылық акциялар») капиталдан шегеріліп тасталуы тиіс. Ұйымның меншікті акцияларын сатып алу, сату, шығару немесе жою кезінде пайдалар және шығындар есебіндегі қандай да бір пайда немесе шығын танылмайды. Осындай қазынашылық акциялар сатып алынуы немесе ұйымның немесе басқа да шоғырландырылған топтың басқаруында болуы мүмкін. Төленген немесе алынған қарсы ұсыну тікелей капиталда танылуы тиіс.

34. Қазынашылық акциялар құны 1 Қаржы есептілігін ұсыну ХҚЕС-ының (IAS) талаптарына сәйкес не қаржылық жағдай туралы есептің өзінде, не оның ескертпелерінде бөлек ашылады. Егер ұйым байланысты тараптардан өзінің акцияларын қайта сатып алса, онда ол 24 Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес ақпаратты ашады.

Пайыздар, дивидендтер, залалдар және басқа да пайдалар (сонымен қоса AG37-тармақты қараңыз)

35. Қаржы міндеттемесі ретінде жіктелген қаржы құралына немесе оның құрамдас бөлігіне жатқызылатын пайыздар, дивидендтер, шығындар және пайдалар есебіндегі табыстар және шығыстар сияқты көрсетілуі тиіс. Акцияларды ұстаушыларға кіріс төлеуді ұйым тікелей, табысқа капитал бойынша танылуы тиіс. Ұйымды сатып алуға тікелей байланысты акциялардың өзін шығаруға жұмсалған шығындарды қоспағанда, акциялары бар мәміле бойынша шығындар табысқа салынатын салық бойынша кез келген тиісті жеңілдіктерді есептемей капиталдан шегерім түрінде көрінуі тиіс.

35А Акцияларды ұстаушыларға кіріс төлеуге қатысы табыс салығы және мәміле бойынша шығындар 12-ші ХҚЕС(IAS) Табыс салықтарына сәйкес есептеледі.

36. Қаржы міндеттемесі немесе үлестік құрал ретінде қаржы құралдарының жіктемесі осындай құралға жатқызылатын пайыздар, дивидендтер, шығындар және пайдалар пайда және шығындар шотында кіріс немесе шығыстар ретінде көрінуін алдын ала анықтайды. Осыған сәйкес, міндеттемелер ретінде толық танылған акциялар бойынша төленетін дивидендтер, облигациялар бойынша пайыз шығыстар ретінде көрінеді. Мұндай жағдайда қаржы міндеттемелерін өтеумен немесе қайта қаржыландырумен байланысты пайдалар және шығындар пайда және шығын есебінде көрінеді, сонымен қатар есептіліктегі акцияларды өтеу және қайта қаржыландыру өзгеріс ретінде көрінеді. Қаржы есептілігі үлестік құралдың әділ құнындағы өзгертулерді танымайды.

36. Шынында, ұйымның меншікті акцияларды шығарумен немесе сатып алумен байланысты әртүрлі шығасылары бар. Осы шығасыларға тіркеу және басқа да міндетті алымдар, заңгерлерге, аудиторларға және басқа да кәсіби консультанттарға берілетін сыйақы, мөр және гербтік алымдарға жиналатын шығыстар жатқызылуы мүмкін. Акциялармен мәміле бойынша шығындар керісінше жағдайда алдын алуға болатын акциялармен мәмілеге жатқызылатын қосымша немесе тікелей шығынды білдірген жағдайда капиталдан шегерім (пайдаға салынатын салық бойынша қандай да болмасын жеңілдікті есептемегенде) ретінде көрсетіледі. Жүзеге асырылмаған акциялармен мәміле бойынша шығындар шығыстарға жатқызылуы тиіс.

37. Құрастырмалы қаржы құралын шығарумен байланысты шығындар осы құралдардың құрамындағы түсімнің бөлінуіне теңбе-тең міндеттеменің құрамдас бөлігіне және үлестік құрамдас бөлікке бөлінеді. Бір мәмілеге бірден артық емес жатқызылатын жиынтық шығындар ұқсас мәмілелермен келісілген рационалдық негізде осы мәмілелердің арасында бөлінеді.

38. Есеп беру кезеңінен кейінгі капиталдан шегеру ретінде есепте көрсетілетін мәмілелер бойынша шығындар сомасы 1 Қаржы есептілігін ұсыну ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес бөлек ашылады. Капиталда тікелей танылған табысқа салынатын салықтардың тиісті сомасы 12 Пайдага салынатын салықтар ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес ашылуы тиісті капитал шотының кредит немесе дебет бойынша көрсетілетін пайдаға салынатын ағымдағы және кейінге қалдырылған салықтардың жиынтық сомасына кіреді.

39. Шығыстар ретінде жіктелген дивидендтер толық табыс туралы есепте немесе бөлек табыс туралы есепте (егер ұсынылса) не басқа міндеттемелер бойынша пайыздармен, не жеке баппен ұсынылуы мүмкін. Осы Стандарттың пайыздар және дивидендтер туралы ақпаратты ашу талаптарымен қатар, 1 ХҚЕС (IAS) талаптары қолданылады.

40. Қаржы міндеттемесінің қаржылық жағдай туралы есептік құнының өзгерістерімен байланысты пайдалар және шығындар, ақша қаражатына немесе басқа да қаржы активінің орнына ұйым активтеріне қалдық үлесте қатысуға құқығын қосатын құралға қатысты болған жағдайда да, пайдалар және шығындар туралы есебінде кірістер немесе шығыстар ретінде көрінеді ((18 b) тармақты қараңыз). 1 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес ұйым осындай құралды қайта бағалауымен байланысты пайда болған кез келген пайдаларды және шығындарды ұйым қызметінің нәтижесін анықтау үшін маңызды болған кезде бөлек пайдалар және шығындар туралы есепте ұсынады.

41. Қаржылық міндеттеменің баланстық құнының өзгерісімен байланысты кіріс пен шығын, ұйым активтерінің ақша қаражаттарына немесе басқа қаржылық активке айырбастаудың қалдық үлесіне құқығы бар құралға жатса да, кіріс пен шығыс ретінде пайда мен залалда көрсетіледі (18 (b) тармағын қараңыз). 1 ХҚЕС (IAS) аясында ұйымның қызметі жөнінде ақпарат ұсынған уақытта осындай құралды қайта бағалаудан болған пайда мен залалды жиынтық табыс есептілігінде жеке көрсетеді.

Қаржы активтерін және қаржы міндеттемелерін есепке алу (сонымен қоса, AG38 және AG39-тармақтарын қараңыз)

42. Қаржы активі және қаржы міндеттемесі бір-біріне қарсы есепке алынуы тиіс, ал нетто-сома қаржылық жағдай туралы есепте тек қана мынадай жағдайларда ұсынылуы тиіс:

(a) ұйым ағымдағы уақытта танылған сомаларды есептеуге заңды құқығына ие болған жағдайда; және

(b) ұйымның не қарсы талаптарды есептеу жолымен есеп айырысу жасау, не бір уақытта активті өткізіп және міндеттемені орындау ниеті болған жағдайда.

Тануды тоқтату талаптарына түспейтін қаржы міндеттемесі беруді есептеу кезінде ұйымның жіберілген активтің және қатар жүретін міндеттеменің өзара есептелуін шығаруға құқығы жоқ (9 ХҚЕС-ынатың (IFRS) (3.2.22-тармағын қараңыз)).

43. Осы Стандарт есептілікте нетто-негіздегі қаржы активтерін және қаржы міндеттемелерін ұсынуды ол ұйым күтетін екі немесе одан да көп бөлек қаржы құралдары ағындары көрсететін жағдайда ғана талап етеді. Ұйымның бір нетто-саны қабылдай немесе төлеу ниеті болған жағдайда, оның негізінен бір ғана қаржы активі немесе қаржы міндеттемесі бар. Басқа жағдайларда сипаттамадан шыға отырып, ресурс немесе ұйым міндеттемесі ретінде қаржы активтері және қаржы міндеттемелері бір-бірінен бөлек ұсынылады.

44. Танылған қаржы активінің қаржы міндеттемесіне қарсы есептеу және нетто-соманы есептілікте ұсыну қаржы активін немесе міндеттемесін тануды тоқтатумен бірдей емес. Өзара есептесудің табысты немесе шығынды тану салдары болмаған кезде, қаржы құралын тануды тоқтату бұрын танылған бапты қаржылық жағдай туралы есептен шығарумен қатар, табыстың және шығынның танылуына әкеліп соқтырады.

45. Өзара есептеуге арналған құқық дебитордың кредиторға берешектің барлық сомасын немесе бір бөлігін оған кредитордан алынуға жататын берешек сомасын қарсы қоя отырып, реттеу немесе элиминирлеуге арналған келісімшартта немесе өзгеше түрде айқындалған заңдық құқығы болып табылады. Дебитордың, сирек жағдайларда, өзара есеп айырысуға дебитордың құқығының бар екенін біржақты көрсететін үшжақты келісім болған жағдайда ғана кредиторға борыштың сомасына қарсы есептеу үшін үшінші тұлғадан алынуға жататын соманы пайдалануға арналған заңды құқығы болуы мүмкін. Өзара есеп айырысу құқығы заңды құқық болып табылатындықтан, осы құқық негізге алатын келісімшарттар әртүрлі заңдық ортада әртүрлі болуы мүмкін, сондықтан тараптар арасындағы қатынастарға қолданылатын заңдарды назарға алған жөн.

46. Қаржы активін және қаржы міндеттемесін өзара есептеуге заңды құқығының болуы, қаржы активімен және қаржы міндеттемесімен байланысты құқықтар мен міндеттемелерге ықпал етеді және ұйымның кредиттік тәуекелдікке және өтімділік тәуекелдігіне ұшырауына ықпал етуі мүмкін. Шындығында, құқықтың болуы өздігінен өзара есептеуге жеткілікті негіз болып табылмайды. Осы құқықты пайдалану немесе міндеттемелер бойынша бір мезгілде есептесуді жүргізу ниеті болмаған кезде ұйымның болашақ күтілетін ақша қаражатының мөлшері және уақыт бойынша бөлу өзгеріссіз қалады. Ұйым өзінің құқығын пайдалану немесе бір мезгілде есептесу жүргізуге ниеттенген кезде нетто-негізде активтер мен міндеттемелерді ұсыну күтілетін ақша қаражатының болашақтағы ағынының шамасын және уақыт бойынша бөлуді, сондай-ақ осы ағындар ұшырайтын тәуекелдікті неғұрлым дәл көрсетеді. Тараптардың біреуінің немесе екеуінің де тиісті заңдық құқығы болмаған кезде қарсы талаптарды есептеу жүргізу ниетінің болуы, жекелеген қаржылық активтер және қаржылық міндеттемелерге байланысты құқықтар мен міндеттемелер өзгермейтіндіктен, осындай есептеу үшін жеткілікті негіз болып табылмайды.

47. Ұйымның нақты активтерді және міндеттемелерді есептеу ниетіне оның шаруашылық қызметтегі әдеттегі тәжірибесінің, қаржы нарығының жағдайлары және қарсы талаптарды немесе бір мезгілдегі есептеу мүмкіндігін шектей алатын басқа да міндеттемелер әсер ете алады. Ұйымның есептеуге құқығы бола тұрып, бірақ ол қарсы талаптарға есептеме жасау ниеті болмаса, бір мезгілде активті іске асыруды және міндеттемені өтемесе, ұйым ұшырайтын кредит тәуекелдігіне осы құқықтың әсері 7 ХҚЕС-тың (IFRS) 36-тармағына сәйкес ашылады.

48. Екі қаржы құралы бойынша міндеттемелерді бір мезгілде, мысалы, ұйымдастырылған қаржы нарығында клирингтік төлем арқылы немесе тараптар арасындағы тікелей айырбас кезінде өтей алады. Мұндай жағдайда істің мәніне қарай ақша қаражатының ағындары бір нетто-соманың баламалары, ал кредит тәуекелдігіне немесе күшін жою тәуекелдігіне ұшырау қаупі жоқ. Басқа жағдайларда ұйым жеке сомаларды алу және активтің толық сомасына кредит тәуекелдігіне немесе міндеттемелерінің барлық сомасына жою тәуекелдігіне ұшырай отырып, екі құрал бойынша есептеме жүргізе алады. Осындай тәуекелдікке ұшырау қаупі елеулі болуы мүмкін, бірақ салыстырмалы түрде ұзаққа созылмайды. Осыған сәйкес, қаржы активінің жүзеге асырылуы және қаржы міндеттемесінің өтелуі мәмілелер бір уақытта өткен кезде ғана бір мезгілді болып табылады.

49. 42-тармақта аталған талаптар:

(a) бір қаржы құралының қасиетін шығару үшін (атап айтқанда, «синтетикалық құралдың» бірнеше әртүрлі қаржы құралдары пайдаланғанда);

(b) қаржы активтері және қаржы міндеттемелері бастапқы тәуекелдіктері бірдей қаржы құралдарына байланысты пайда болғанда (мысалы, форвардтық келісімшарттардің сол портфелінің немесе басқа туынды құралдардың құрамдас бөлігіндегі активтер және міндеттемелер), бірақ әртүрлі контрагенттермен байланысты болған;

(c) регресс құқығынсыз қаржы міндеттемелерін қамтамасыз ету ретінде кепілдікке қаржы немесе басқа да активтер берілген;

(d) міндеттемелерді өтеу есебінен бұл активтерді кредит берушінің қабылдауынсыз міндеттеме бойынша есептеу үшін қаржы активтерін борышкер трастқа берді (мысалы, өтеу қоры); немесе

(e) сақтандыру келісімшарты бойынша талап қоюшы арқылы үшінші тараптан

өтемақы алынуы мүмкін жағдайда жалпы қанағаттандырылмайды, және өзара сынақ әдетте жүргізілмейді.

50. Бір контрагентпен қаржы құралдары бар бірнеше мәмілені жүзеге асыратын ұйым онымен «өзара есептесу туралы бас мәмілені» жасаса алады. Осындай мәміле кез келген келісілген келісімшарттар орындалмаған немесе тоқтатылған жағдайда мұндай мәміле таратылатын барлық қаржы міндеттемелері бойынша қарсы талаптардың бір мезгілді есептеуін қарастырады. Осы мәмілелерді қарсы ұйымдар банкрот болған жағдайда шығындардан немесе контрагент өзінің міндеттемелерін орындау қабілеті болмау нәтижесінде басқа міндеттемелерден сақтайды. Өзара есептеме жасау туралы бас келісім арқылы белгілі бір талапты орындамаған немесе істің барысы қалыпты болған жағдайда туындайды деп күтілмейтін басқа да жағдайларда ғана жекелеген қаржы активтерін немесе қаржылық міндеттемелерді іске асыруға немесе өтеуге ықпал ететін, әдетте заңдық күшке ие болатын қарсы талаптарға есептеме жүргізу құқығы белгіленеді. Өзара есептеме жасау туралы бас келісім 42-тармақта келтірілген өлшемдердің екеуі де қанағаттандырылмаса, өзара есептеме жасау үшін негіздеме болмайды. Өзара есептеме жасау туралы бас келісімнің мәні болып табылатын қаржы активтері немесе қаржылық міндеттемелер есептелмесе, ұйымның кредит тәуекелдігіне ұшырауына осы келісімнің ықпалы 7 (IFRS) ХҚЕС-ының 36-тармағына сәйкес ашылады.

51. −

95. [Жойылған]

96. Ұйым осы Стандартты 2005 ж. 1 қаңтардан және осы күннен кейінгі басталатын жылдық кезеңдерге қатысты қолдануы тиіс. Стандартты мерзімінен бұрын қолдануға қолдау көрсетіледі. Ұйым осы Стандартты 2005 ж. 1 қаңтарға дейін басталатын кезеңдерге қатысты қолданыла алады, 2004 ж. наурызда қабылданған түзетулерді қоса алғанда, бірақ 39 ХҚЕС-ты (IAS) (2003 ж. редакцияда) бірдей мезгілде қолдану келісімшартымен ғана. Егер ұйым осы Стандартты 2005 ж. 1 қаңтарға дейін басталатын кезеңдерге қатысты қолданса, осы фактіні ашуға міндетті.

96А Жоюдан соң туындайтын мерзімнен бұрын өтеу құқығы бар қаржы құралдары жәнеміндеттемелер (32 ХҚЕС-ына (IAS) және 1 ХҚЕС-ына (IAS) түзетулер), 2008 жылдың ақпанында шығарылған, 16А және 16В тармақтарындағы немесе 16С және 16D тармақтарындағы белгілері бар және келісімшарттарға сай қаржылық құралдарды үлестік құрал деп жіктеуді талап етті, 11, 16, 17-19, 22, 23, 25, AG13, AG14 және AG27 тармақтарына түзтулер енгізді, 16А-16Ғ, 22A, 96B, 96C, 97C, AG14A-AG14J және AG29A тармақтарын қосты. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым өзгерістерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және ілеспелі түзетулерді 1 (IAS) ХҚЕС-қа, 39 ХҚЕС-қа (IAS), 7 ХҚЕС-қа (IFRS) және 2 ХҚЕСТК-ке (IFRIC) сол уақытта қолдануы тиіс.

96В Жоюдан соң туындайтын мерзімнен бұрын өтеу құқыгы бар қаржы құралдары және міндеттемелер қолданылу салаларын шектелген ерекшелік енгізді, сондықтан ұйым осы ерекшелікті ұқсастығына қарай қолданбауы тиіс.

96С Құралдардың осы ерекшелік бойынша жіктелуі осындай құрал жөнінде 1ХҚЕС(IAS), 32 ХҚЕС(IAS), 39 ХҚЕС(IAS), 7 ХҚЕС (IFRS) және 9 ХҚЕС(IFRS) бойынша есеп берумен шектелуі тиіс. Құрал үлестік құрал ретінде басқа құсқау бойынша, мысалы 2 ХҚЕС (IFRS) акцияға негізделген төлемдер ХҚЕС (IFRS) бойынша қарастырылмауы тиіс.

97. Осы Стандарт ретроспективті негізде қолданылуы тиіс.

97А 1 ХҚЕС (IAS) (2007 жылғы редакция) бойынша ХҚЕС-тарында (IFRS) қолданылған терминологияға түзету енгізілді. Сонымен бірге 40 тармаққа түзетулер енгізілді. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 1 ХҚЕС-ын(IAS) (2007 жылғы редакция) ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.

97В 3 ХҚЕС (IFRS) Бизнес бірлестіктері (2008 жылғы редакция) бойынша 4(с) тармағы алынып тасталды. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 3 ХҚЕС-ын (IFRS) (2008 жылғы редакция) ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс. Алайда, бизнес бірлестіктері үшін 3 ХҚЕС-ын (IFRS) (2008 жылғы редакция) қолдану түісм мерзімінің алдында болғандықтан туындаған шартты өтемақыға қатысты емес. Оның орнына, ұйым 3 ХҚЕС-ың (IFRS) (2010 жылғы редакция) 65А-65Е тармақтарына сәйкес осы тәрізді өтемақыны есепке алуға тиіс.

97С 96А тармақта сипатталған түзетулерді қолданғанда, ұйымнан басқа тарапқа нетто-активтің пропорциялық үлесін тек жоюдан соң үлестіру міндеттемесі бар бірлескен қаржылық құралды бөлек міндеттеме және үлес компоненттеріне айыру талап етіледі. Егер міндеттеме компоненті өтелген болса, 32 ХҚЕС-қа (IAS) енгізілген түзетулерді ретроспективті қолдану үлестің екі компоненттін айырумен бірге жүреді. Бірінші компонент жинақталған үлестірілмеген таза пайда бойынша болады және міндеттеме компонентіне қосылған жинақталған пайызды көрсетеді. Басқа бір құраушы бөлігі бастапқы үлес компонентін көрсетеді. Сондықтан, егер, міндеттеменің құраушы бөлігі түзетулерді қолдану күнінде өтелген болса, ұйым осы екі құраушы бөлікті айырмаса да болады.

97D 4 тармаққа 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына (IAS) жетілдірулер бойынша түзетулер енгізілді. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және сол ертерек мерзім ішінде 2008ж. мамырында шығарылған 7 ХҚЕС-ының (IFRS) 3 тармағына, 28 ХҚЕС-ының (IAS) 1 тармағына және 31 ХҚЕС-ының (IAS) 1 тармағына енгізілген түзетулерді қолдануы тиіс. Ұйымның осы түзетулерді проспективті түрде қолдануына рұқсат етіледі.

97E 11 және 16 тармақтар 2009 жылдың қазанында шығарылған Құқықтар эмиссиясы жіктелуіне сәйкес өзгертілді. Ұйым бұл өзгерістерді 2010 жылдың 1 ақпанында немесе одан кейін басталатын жыл сайынғы кезеңдерге қолданады. Аталған мерзімнен ертерек қолдануға тыйым салынады. Егер ұйым өзгерісті ертерек кезеңде қолданар болса, онда ол оны жария етуі тиіс.

97F [Жойылған]

97G 97В тармағы 2010 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-қа Жетілдірулер (IFRS) арқылы өзгертілді. Ұйым бұл өзгерістерді 2010 жылдың 1 шілдесінде немесе одан кейін басталатын жыл сайынғы кезеңдерге қолданады. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі.

97Н [Жойылған]

97I 2011 жылы мамыр айында шығарылған 10 ХҚЕС және 11 ХҚЕС Бірлескен қызмет 4(a) және AG29 тармақтарын өзгертті. 10 ХҚЕС және 11 ХҚЕС қолданылғанда кәсіпорын осы өзгерістерді қолдану тиіс.

97J 2011 жылы мамыр айында шығарылған 10 ХҚЕС, 11 тармақтағы әділ құн анықтамасын және 23 пен AG31 тармақтарын өзгертті. Кәсіпорын осы өзгерістерді 13 ХҚЕС қолдану кезінде қолдану қажет.

97K 2011 жылы маусым айында шығарылған Басқа да жиынтық табыс шарттарын ұсыну (1 ХҚЕС(IAS) өзгеріс), 40-ы тармақты өзгертті. 2011 жылы маусым айында өзгертілгендей, кәсіпорын өзгерістерді 1 ХҚЕС(IAS) қолданған уақытта қолдануы тиіс.

97L 2011 жылы желтоқсан айында шығарылған Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерінің қозғалысы(32 ХҚЕС(IAS) түзетулер) AG38 тармағын өшірді AG38A-AG38F тармақтарын енгізді. Ұйым бұл өзгерістерді 2014 жылдың 1 желтоқсанында немесе одан кейін басталатын жыл сайынғы кезеңдерге қолданады. Өзгерістер ретроспективті түрде қолданылу қажет. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер кәсіпорын өзгерістерді мерзімінен бұрын қолданса, осы жайт ашып көрсетілуі қажет.

97M 2011 жылы желтоқсан айында шығарылған Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерінің қозғалысы - ашып көрсету(7 ХҚЕС(IFRS) түзетулер) 7 ХҚЕС 13A тармағының аясында танылған қаржы активтері үшін 13B-13E тармақтарында талап етілген ақпаратты аша отырып, 43-ші тармақты өзгертті. Ұйым бұл өзгерістерді 2014 жылдың 1 желтоқсанында және сол жылдық кезеңнің аралық кезеңдерінде қолдануы тиіс. Кәсіпорын ретроспективті түрде осы өзгеріс талап ететін деректерді ұсыну қажет.

97N 2012 жылы мамыр айында шығарылған 2009-2011 Кезеғнңғ жылдық өзгертулері 35, 37 және 39 тармақтарын өзгертті және 35A тармақты енгізді. Ұйым бұл өзгерістерді 2013 жылдың 1 желтоқсанында немесе одан кейін басталатын жыл сайынғы кезеңдерге 8 ХҚЕС Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер мен қателер сәйкес қолданады. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер кәсіпорын өзгерістерді мерзімінен бұрын қолданса, осы жайт ашып көрсетілуі қажет.

97O 2012 жылы қазан айында жарияланған Инвестициялық ұйымдар (10 ХҚЕС(IFRS), 12 ХҚЕС(IFRS), және 27 ХҚЕС(IAS)), 42A және 42B тармақтары өзгертілді және 40A тармағы енгізілді. Ұйым бұл түзетуді осы күннен немесе 2014 жылдың 1 қаңтарынан кейін қолдануға тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат беріледі. Егер ұйым түзетуді ертерек қолданса, ұйым бұл жайтты ашып көрсетуі тиіс және енгізілген барлық түзетулер қолданысқа енеді.

97P 2013 жылдың қараша айында түзету енгізілген 9 ХҚЕС (IFRS) 3, 4, 8, 12, 23, 31, 42, 96C, AG2 және AG30 тармақтарына түзету енгізіп 97F және 97H тармақтарын жойды. Ұйым 2013 жылдың қараша айында түзету енгізілген 9 ХҚЕС -ты (IFRS) қолданған кезде осы түзетулерді қолдануы тиіс.

98. Осы Стандарт 2000 ж. қаралған 32 Қаржы құралдары: ацпаратты ұсыну ХҚЕС-ын (IAS) алмастырады.^[2]

99. Осы Стандарт мынадай Түсініктерді ауыстырады:

 (а) Қаржы құралдарын жіктеу - келісімшартты өтеу бойынша багалау міндеттемелері ТТК (SIC) 5-ті;

(b) Акционерлік капитал - қайта сатып алынган меншікті акциялары ТТК (SIC) 16-тыны; және

(с) Жекеменшік капитал - жекеменшік капиталымен операциялар бойынша шыгындар ТТК (SIC) 17-ні.

100. Осы Стандарт Қаржы құралдары - ұстаушылар сатып ала алатын құралдар немесе құқықтар ТТК (SIC) D34 Жарияланым жобасының күшін жоя алады.

Қосымша

Қолдану бойынша нұсқаулық

32 ХҚЕС (IAS) Қаржы құралдары: ұсыну

Қосымша осы Стандарттың ажырамас бөлігін құрайды.

AG1 Қолдану бойынша осы Нұсқама осы Стандарттың нақты ережелердің қолданылуын түсіндіреді.

AG2 Осы Стандарт қаржы құралдарының бағалануына немесе танылуына қатысты емес. Қаржы активтерін және қаржы құралдарын тану және бағалау талаптары 9 ХҚЕС-та (IFRS) келтірілген.

Қаржы активтері және қаржы міндеттемелері

AG3 Валюта (ақша қаражаты) - айырбас құралы және осылайша, қаржы есептілігінде бағалау және барлық міндеттемелердің танылуы жүзеге асырылатын негіз болып табылатындықтан, бұл қаржы активі болып табылады. Банкте немесе осындай қаржы мекемесінде ақша депозиті қаржы активі болып табылады, сондықтан ол салымшының осы мекемеден ақша алуға немесе чек жаздыруға немесе кредитордың пайдасына қаржылық міндеттеме бойынша шотқа төлем жасауға келісімшарт бойынша құқығын білдіреді.

AG4 Болашақта ақша қаражаттарының келісімшарты бойынша талап ету құқығын қарастыратын, сонымен қоса болашақта төлемдерді жүзеге асыру келісімшарты бойынша міндеттемені қарастыратын қаржы міндеттемелерінің жалпыға таныс мысалдары мыналар болып табылады:

(a) сауда операциялары бойынша дебиторлық және кредиторлық қарыздары;

(b) алуы және төлеуі бойынша вексельдер;

(c) алуына және төлеуіне қарыз бойынша қарыздар; және

(d) алуына және төлеуіне облигация бойынша сомалар.

Әрбір жағдайда келісімшартта келісілген бір жақтың ақша қаражатының талап ету құқығы (немесе төлеу бойынша міндеттеме) екінші жақтың ақша қаражатының тиісті төлеу бойынша міндеттемесімен (немесе талап ету құқығымен) қамтамасыз етіледі.

AG5 Қаржы құралының басқа түрі алуға немесе жіберуге болжанатын келісімшарт бойынша экономикалық пайдасы ақшалай емес нысандағы қаржы активі болып табылатын құрал болып табылады. Мысалы, төлем жасау мемлекеттік облигациялар нысанында жүзеге асырылатын вексель иеленушіге ақша қаражаттарын емес, мемлекеттік облигацияларды алуға келісімшарт құқығын, ал эмитентке - беруге арналған келісімшарт міндеттемесін береді. Облигациялар оларды шығарған үкіметтің ақша құралдарын төлеу міндеттемелерін білдіретіндіктен, қаржы активтері болып табылады. Осылайша, вексель оның иеленушісінің қаржы активі және оның эмитентінің қаржы міндеттемесі болып табылады.

AG6 «Мәңгілік» облигациялар, қамтамасыз етілмеген облигациялар және реттелген борыштық міндеттемелер сияқты «мәңгілік» борыштық құралдар әдетте оның иеленушісіне белгіленген күндерде пайыз төлемдерін алуға не негізгі соманы қайтару құқығынсыз, не оны қайтару құқығымен, бірақ оны ықтималдығы аз немесе ұзақ болашаққа жатқызылған жағдайда болашақта уақыты белгіленбей таратылатын келісімшарт құқығын береді. Мысалы, ұйым тұрақты негізде жыл сайынғы төлемдерді жүзеге асыруға талап ететін, 8 пайыз жария етілген мөлшерлемеге тең, жария етілген номиналды немесе 1,000 а.б.^[3] негізгі сомаға қолданылатын қаржы құралын шығара аладьг. Шығару кезінде 8 пайыздық нарықтық пайыз мөлшерлемесінің құрайтынын ескере отырып, эмитент 1,000 а.б.-те әділ (дисконтталған) құн негізінде болашақ төлем пайыздарын шығаруға келісімшарт міндеттемесін қабылдайды. Құралдың ұстаушысы және эмитент қаржы активтері мен міндеттемелерін сәйкесінше иемденеді.

AG7 Қаржы құралының ұсынысын алуға немесе оларды ауыстыруға қарастыратын келісімшарт құқығы немесе келісімшарт міндеттемесінің өзі қаржы құралы болып табылады. Келісімшарт құқықтарының немесе келісімшарт міндеттемелерінің тізбегі, егер ол нәтижесінде ақша қаражатын алуға немесе төлеуге, не үлестік құралды алуға немесе шығаруға әкеліп соқтырса, қаржы құралының анықтамасына жауап береді.

AG8 Келісімшартта көзделген құқықты немесе келісімшарттық міндеттемені орындау талабын пайдалану қабілеттілігі абсолюттік болуы немесе болашақтағы қандай да болмасын оқиғаға байланысты болуы мүмкін. Мысалы, қаржы кепілдігі -кредитордың гаранттан ақша қаражатын алуға келісімшарттық құқығы және гаранттың дебитор өзіне алған міндеттемесін орындамаған жағдайда кредиторға төлем жүргізетін тиісті келісімшарттық міндеттілігі болуы мүмкін. Келісімшарттық құқық немесе міндеттеме кредитордың өз құқығын іске асыру қабілеті және гарантқа өзі алған міндеттемесін орындауға талабы дебитордың болашақта өз міндеттемесін орындамауға байланысты болған кезде де өткен мәміленің немесе оқиғаның (қабылданған кепілдіктің) нәтижесі ретінде болады. Келісімшартты құқық немесе міндеттеме осындай активтер мен міндеттемелер қаржы есептілігінде барлық уақытта танылмаса да, қаржылық активтер мен қаржылық міндеттемелерді айқындауға сәйкес келеді. Осы келісімшартты құқықтар мен міндеттердің кейбіреулері 4 ХҚЕС-ының (IFRS) қолдану аясындағы сақтандыру келісімшарттары болып табылады.

AG917 Жалдау ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес қаржылық жалдаудың келісімшарты, біріншіден жалға берушінің алу құқығы және жалгер міндеттемесі несиені беру туралы келісімшарт бойынша негізгі соманың және пайыздардың аралас төлемдеріне ұшырауы барлық бірқатар төлемдерді жүзеге асыру ретінде қарастырылады. Жалға беруші салған қаражатын жалға берілген актив ретінде емес, жалдау келісімшарты бойынша дебиторлық берешек сомасы ретінде санайды. Басқа жағынан, операциялақ жалдау бірінші кезекте жалға берушіні болашақ кезеңдерде активті пайдалануға берудің орнына, көрсетілген қызметтерге берілгенсыйақыларға ұқсас қарсы ұсынуға міндеттеуін аяқталмаған келісімшарт болып есептеледі. Жалға беруші келісімшартта келісілген болашақта түсетін соманы емес, жалға берілген активті есептеуді жалғастырады. Осыған сәйкес, қаржылық жалдау қаржы құралы болып есептеледі, ал операциялық жалдау ондай болып саналмайды (жүзеге асыру мерзімі басталған жеке төлемдерді қоспағанда).

AG10. Физикалық активтер (мысалы, негізгі құрал, мүлік, ғимараттар мен құралдар), жалға алынған активтер және материалдық емес активтер қаржы активтері болып табылмайды. Осындай физикалық немесе материалдық емес активтерді бақылау ақша қаражаттарын немесе басқа да активтердің түсімін қамтамасыз ету мүмкіндігін береді, бірақ ақша қаражаттарын немесе басқа да қаржы активтерін алуға нақты құқықтың пайда болуына әкеліп соқтырмайды.

AG11 Болашақ экономикалық пайдасы ақша қаражатын немесе басқа да қаржы активтерін алу құқығы емес, тауарларды немесе қызметтерді алудан тұратын активтер (авансталған шығындар сияқты) қаржы активтері болып табылмайды. Осылайша, кейінге қалдырылған табыс және кепілдік берілген міндеттемелердің көпшілігі сияқты баптар қаржы міндеттемелері болып табылмайды, себебі экономикалық пайдамен байланысты ықтимал шығу ақша қаражатынан немесе басқа да қаржы активтерінен емес, тауарларды және қызметтерді көрсетуден тұрады.

AG12 Мемлекеттік органдар енгізген нәтиже ретінде пайда болатын табысқа салынатын салық сияқты келісімшартты емес сипаттағы міндеттемелер немесе активтер қаржы міндеттемелері немесе қаржы активтері болып табылмайды. Табысқа салынатын салықты есепке алу мәселесі 12 Пайдага салынатын салықтар ХҚЕС-та (IAS) қарастырылады. Осылайша, 37 Міндеттемелер, шартты міндеттемелер және шартты активтер ХҚЕС-ының (IAS) анықтамасына сәйкес жүктелген міндеттемелер келісімшарттардан туындамайды және қаржы міндеттемелері болып табылмайды.

 Үлестік құралдар

AG13 Үлестік құралдар мысалдарына мерзімінен бұрын өтеу құқығы жоқ қарапайым акциялар, кейбір мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар құралдар (16А-16В тармақтарын қараңыз), ұйымға басқа тарапқа ұйымның нетто-активінің пропорциялық үлесін тек жоюдан соң үлестіру міндеттемесін жүктейтін кейбір құралдар (16С-16Б тармақтарын қараңыз), бекітілген дивиденді бар акциялардың кейбір түрлері (AG25 және AG26 тармақтарын қараңыз), және иесіне ақша қаражатының немесе басқа қаржылық активтің бекітілген мөлшеріне орнына эмиссиялық ұйымдағы мерзімінен бұрын өтеу құқығы жоқ қарапайым акциялардың бекітілген санына жазылуға немесе оларды сатып алуға мүмкіндік беретін купондар немесе жазылған колл-опциондар жатады. Ұйымның өз акцияларының бекітілген санын ақша қаражатының немесе басқа қаржылық активтің бекітілген мөлшеріне орнына шығаруға немесе сатып алуға міндеттемесі (22А тармағында баяндалғанды қоспағанда) ұйымның үлестік құралы болып табылады. Алайда, егер осындай келісімшарт құрамына ұйымды ақша немесе басқа қаржылық актив төлеуге жүктейтін міндеттеме кіретін болса (16 А және 16В тармақтарына немесе 16С және 16D тармақтарына сәйкес үлес ретінде жіктелген келісімшарттан басқасы), сонымен бірге ол өтеудің сомасының дисконтталған құнына міндеттеме тудырады(AG27(а) тармағын қараңыз). Мерзімінен бұрын өтеу құқығы жоқ қарапайым акциялардың эмитенті міндеттемені, ол үлестіруге ресми түрде мүмкіндік туғызатын болса және осылай жасауға акция иелері алдында заңды түрде міндетті болғанда, қабылдайды. Осындай жағдай дивиденд төлеу туралы хабарландырудан кейін немесе ұйым жұмысын аяқтағанда және міндеттемелерді орындағаннан кейін қалған кез келген активтер акция иелеріне үлестірілетін болғанда орын алу мүмкін.

AG14 Ұйым алған оған өз акцияларының бекілген санын ақша қаражатының немесе басқа қаржылық активтің бекітілген санын үлестіргенінің орнына қайта алуға құқық беретін Сатып алынған колл-опцион бойынша немесе басқа осыған ұқсас келісімшарт (22А тармағында баяндалғаннан басқа) ұйымның қаржылық активі болмайды. Оның орнына осындай келісімшарт үшін төленген кез келген сыйақы үлестен шегеріледі.

Құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі болатын құралдар түрі (16А(b) және 16C(b) тармақтары)

AG14А 16А және 16С тармақтарының белгілерінің бірі - қаржылық құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі болатын құралдар түріне жатқызылады.

AG14B Құрал екінші дәрежелі құралдар түріне жатқызылуын анықтағанда, ұйым құралдың жоюдан кейінгі талабын, ұйым құралды жіктеген күні жоятындай бағалайды. Егер осыған қатысы бар жағдайлар өзгергенде ұйым жіктеуді қайта анықтауы тиіс. Мысалы, егер ұйым тағы бір қаржылық құрал шығарса немесе өтесе, бұның қарастырылып отырған құрал екінші дәрежелі құралдар түріне жатқызылуы мәселесін шешуге әсері болуы мүмкін.

AG14С Ұйымның жойылуынан соң басымдылық құқығы бар құрал ұйымның нетто-активтерінің пропоциялық үлесіне құқық беретін құрал болмайды. Мысалы, егер құрал, жоюдан соң иесіне, ұйымның нетто-активтерінің үлесіне қоса, бекітілген дивидендке құқық беретін болса, ұйымның нетто-активтерінің пропоциялық үлесіне құқық беретін басқа екінші дәрежелі құралдардың осындай құқығы болмаса, жоюдан соң құралдың басымдылық құқығы болады.

AG14D Егер ұйымда қаржылық құралдардың тек бір ғана түрі болса, сол құрал түрі құралдардың басқа түрлерінің барлығына қарағанда екінші дәрежелі болатын құрал ретінде қарастырылуы тиіс.

Құралдың пайдалану мерзімі ішіндегі құралға тән толық күтілетін ақша қаражаттарының қозғалысы (16А(e) тармағы)

AG14Е Құралдың пайдалану мерзімі ішіндегі құралға тән толық күтілетін ақша қаражаттарының қозғалысы негізінен құралдың пайдалану мерзімі ішіндегі кіріс немесе шығысқа, ұйымның танылған нетто- активтердің немесе танылған және танылмаған нетто-активтердің әділ құнының өзгерісіне негізделуі тиіс. кіріс немесе шығыс және танылған нетто- активтердің өзгерісі осыған қатысы бар ХҚЕС-тарына (IFRS) сәйкес бағалануы тиіс.

Ұйымның иесі емес, құралдар иесі жасаған транзакциялар (16А және 16С тармақтар)

AG14F Мерзімінен бұрын өтеу құқығы бар құралдың немесе ұйымға басқа тарапқа ұйымның нетто-активтерінің пропоциялық үлесін тек жоюдан соң үлестіруге міндеттеме жүктейтін құралдың иесі ұйыммен ие рөлінен басқа рөлде транзакциялар жасауы мүмкін. Мысалы, құрал иесі сонымен бірге ұйымның қызметкері болуы мүмкін. Ұйымның иесі Ретінде құрал иесіне Қатысты тек ақша қаражаттарының қозғалысы және құралдың келісімшарттық келісімшарттар мен талаптар құралдың үлес ретінде 16А немесе 16С тармақтарына сәйкес жіктелу мәселесін анықтағанда қарастырылу тиіс.

AG14G Мысал жауапкершілігі шектеулі және жалпы серіктестері бар жауапкершілігі шектеулі серіктестік болып табылады. Кейбір жалпы серіктестер кәіспорынға кепілдік қамтамасыз етуі мүмкін және сол кепілдік бергені сыйақы алуы мүмкін. Осындай жағдайларда, кепілдік және ілеспелі ақша қаражаттарының қозғалыстары кепілдік беруші роліндегі құрал иелеріне қатысты болады және ұйым иелерінің ролінде емес. Сондықтан, осындай кепілдік және ілеспелі ақша қаражаттарының қозғалыстары жалпы серіктестердің жауапкершілігі шектеулі серіктестерге қарағанда екінші дәрежелі ретінде қарастырылуының нәтиже бермейді, және бар жауапкершілігі шектеулі серіктестік құралдарының және жалпы серіктестік құралдары бірдей болғанда келісімшарттық келісімшарттарын анықтағанда ескерілмейді.

AG14H Тағы бір мысал кіріс немесе шығысты құрал иесіне ағымдағы және алдыңғы жылдардың ішінде көрсетілген қызметтер немесе туындаған бизнес негізінде бөлетін кіріс немесе шығыс бөлісу келісімі болып табылады. Осындай келісімдер ие роліндегі құрал иесімен транзакциялар болып табылады және 16А немесе 16С тармақтарында тізілген белгілерді анықтағанда қарастырылуы тиіс. Алайда, құрал иесіне кіріс немесе шығысты бөлетін олардың құралдарының номиналды мөлшеріне түрдегі басқаларға салыстырмалы негізделген кіріс немесе шығысты бөлісетін келісімдер құрал иелерімен олардың ие ретіндегі ролінде жасалатын операцияларды көрсетеді және 16А немесе 16С тармақтарында тізілген белгілерді анықтағанда қарастырылуы тиіс.

AG14I Құрал иесі мен эмиссиялық ұйым арасындағы (ие роліндегі емес) операцияның ақша қаражаттарының қозғалысы және құралдың шарттық келісімшарттар мен талаптар құралсыз ие мен эмиссиялық ұйым арасында пайда болуы мүмкін эквивалентті операцияға ұқсас болуы тиіс.

Құрал иесінің қалдық пайдасын негізінен бекітетін немесе шектейтін ақша қозғалыстары бар Басқа ешқандай қаржылық құрал немесе келісімшарт (16В және 16D тармақтары)

AG14J Басқа жағдайларда 16А немесе 16С тармақтарындағы талаптарға сай болатын қаржылық құралды үлес ретінде жіктеуге арналған келісімшарт ұйымның (а) негізінен кіріс немесе шығысқа, ұйымның танылған нетто- активтердің немесе танылған және танылмаған нетто-активтердің әділ құнының өзгерісіне негізделген жалпы ақша қозғалыстары және (b) қалдық пайданы негізінен шектеу немесе бекітудің әсері болатын ешқандай басқа қаржылық құралы немесе келісімшарты болмауы болып табылады. Төмендегі құралдар,қалыпты коммерциялық келісімшарттар бойынша қаттысы жоқ тараптар арасында жасалғанда, басқа жағдайларда 16А немесе 16С тармақтарындағы талаптарға сай болатын құралдардың үлес ретінде жіктелуіне кедергі жасамайды:

(a) ұйымның ерекше активтеріне негізделген жалпы ақша қозғалыстары бар құралдар.

(b) табыс пайызына негізделген жалпы ақша қозғалыстары бар құралдар.

(c) жеке қызметкерлерге ұйымға көрсеткен қызметтері үшін алғыс ретінде беруге арналған келісімшарттар.

(d) көрсетілген қызметтер немесе жабдықталған тауарлар үшін табыстың аз пайызын төлеуді талап ететін келісімшарт.

Туынды қаржы құралдары

AG15 Қаржы құралдарына базистік құралдар сияқты (мысалы, дебиторлық және кредиторлық қарыздар және акциялар) туынды қаржы құралдары (мысалы, қаржы опциондары, фьючерстік және форвардтық келісімдер, пайыз және валюта своптары) да жатады. Туынды қаржы құралдары қаржы құралының анықтамасына жауап береді, және тиісінше осы Стандарттың қолданылуы аясында болады.

AG16 Туынды қаржы құралдары нәтижесінде базистік қаржы құралындағы бір немесе бірнеше қаржы тәуекелдіктерін бір тараптан келісімшарт бойынша екінші тарапқа жіберу жүзеге асырылатын құқықтарды және міндеттемелерді туындатады. Келісімшарт жасасқан кезде туынды қаржы құралдары бір тарапқа қаржы активтерін екінші тараппен әлеуетті тиімді келісімшарттармен, немесе оған қаржы активтерін басқа тараппен әлеуетті тиімсіз келісімшарттарда келісімшарт міндеттемесін жүктейді, келісімшарт құқығын береді. Шынына келсек, жалпыға ортақ жағдайда^[4] келісімшарттың қолданылу мерзімінің басында негізгі қаржы құралын беруге әкеліп соқтырмайды, сонымен бірге келісімшарт бойынша міндеттемелерді орындау мерзімі басталған кезде де мұндай беру міндетті түрде орын алмайды. Кейбір құралдардың айырбасты жүзеге асыру бойынша құқықпен қатар міндеттемесі де бар. Айырбас талаптары туынды құралдарды шығару кезінде анықталатындықтан, бұл талаптар қаржы нарықтарындағы бағаның өзгеруіне қарай не тиімді, не тиімсіз болуы мүмкін.

AG17 Қаржы активтерін немесе қаржылық міндеттемелерді (яғни, ұйымның меншікті акцияларынан басқа қаржы құралдары) айырбастауды көздейтін сатып алу немесе сату опционы оны ұстаушының негізгі қаржы құралының әділ құнындағы өзгерістерге байланысты болашақтағы әлеуетті экономикалық пайда алуға құқығын білдіреді. Және керісінше, опционды сатушы болашақтағы әлеуетті экономикалық пайдадан немесе негізгі қаржы құралының әділ құнындағы өзгерістерге байланысты әлеуетті шығынға ұшыраудан бас тартуға өзіне міндеттеме қабылдайды. Иеленушінің келісімшарттық құқығы немесе сатушының келісімшарттық міндеттемесі тиісінше қаржы активтерінің немесе қаржылық міндеттемелерінің анықтамаларына жауап береді. Опционға қатысты негізгі қаржы құралы, басқа ұйымдардың акцияларын және пайыздық құралдарды қоса алғанда, кез келген қаржы активі болуы мүмкін. Опционда сатушыға қойылатын қаржылық активті берудің орнына борыштық міндеттемелерді шығару туралы талап болуы мүмкін, алайда опционды орындаған жағдайда оның негізгі құралы, соның өзінде де иеленушінің қаржылық активі болып табылады. Опционды ұстаушының активтерді әлеуетті тиімді емес келісімшарттармен ауыстыру құқығы және опционды шығарған сатушының активтерді әлеуетті тиімсіз келісімшарттарда ауыстыру міндеттемесі опционды орындау кезінде айырбастауға жататын активтер опционы негізіне алынғандардан айырмасы болады. Опцион иесі құқығының және сатушының міндеттемелерінің сипаттамасы опционның орындалу ықтималдығына тәуелді емес.

AG18 Туынды қаржы құралының тағы бір мысалы форвардтық келісім-келісімшарт болып табылады, ол бойынша есептеулер алты айдан кейін жүргізілуі тиіс, және онда бір тарап (сатып алушы) номиналдық құны 1,000,000 а.б. белгіленген пайыздық мөлшерлемесі бар мемлекеттік облигациялардың орнына 1,000,000 а.б. ақшамен беруге уәде береді, ал басқа тарап (сатушы) құны 1,000,000 а.б. белгіленген пайыздық мөлшерлемесі бар мемлекеттік облигацияларды 1,000,000 а.б. ақшаның орнына беруге уәде береді. Алты айдың ішінде тараптардың екеуі де қаржы құралдарын айырбастауға келісімшарттық құқық және келісімшарттық міндеттемеге ие болады. Егер мемлекеттік облигациялардың нарықтық бағасы 1,000,000 а.б. жоғары көтерілсе, онда талаптар сатып алушы үшін пайдалы және сатушы үшін пайдасыз болады; егер нарықтық баға 1,000,000 а.б. төмендесе, нәтижесі керісінше болады. Сатып алушы сатып алуға опцион бойынша құқыққа ұқсас келісімшарттық құқық сияқты (қаржылық актив) сатуға опцион бойынша міндеттемеге ұқсас келісімшарттық міндеттемеге (қаржылық міндеттемеге) де ие болады; сатушы сатуға опцион бойынша құқыққа ұқсас келісімшарттық құқық (қаржылық актив) сияқты сатып алуға опцион бойынша міндеттемеге ұқсас келісімшарттық міндеттемеге (қаржылық міндеттемеге) де ие болады. Опциондармен бірдей көрсетілген келісімшарттық құқықтар мен міндеттемелер негізгі қаржылық құралдардан (айырбастауға жататын облигациялар және ақша) бөлек және айырмасы бар қаржылық активтерді және қаржылық міндеттемелерді құрайды. Форвардтық келісім-келісімшарт бойынша тараптардың екеуі де опционның иесі оны іске асыруға шешім қабылдаған жағдайда және уақытта ғана опционды орындау жүргізілгенде келісілген уақытта әрекет етуге міндетті.

AG19 Туынды қаржы құралдарының көптеген басқа түрлері болашақтағы айырбастау, оның ішінде пайыздық және валюталық своптар, кэп, коллар және пайыз мөлшерлемесіне флор тәрізді келісім-келісімшарттар, қарыздар бойынша міндеттемелер, еуроноттар мен аккредитивтерді шығару бағдарламасын жүргізуге құқықтары немесе міндеттемелері болады. Пайыздық своп келісімшарты оның талаптары бойынша тараптар біреуі өзгермелі, екіншісі белгіленген пайыздық мөлшерлемені пайдалана отырып есептелетін ақша сомаларын болашақта айырбастау сериясын жүргізуге келісетін форвардтық келісім-келісімшарттың түрлері ретінде қаралуы мүмкін. Фьючерстік келісім-келісімшарттар осы келісім-келісімшарттардың стандарттық нысаны болатыны және биржада айналатыны сияқты басты айырмашылықтарымен форвардтық келісім-келісімшарттың басқа түрлерін білдіреді.

Қаржылық емес активтердің сатып алу және сату келісімдері (8-10-тармақтар)

AG20 Қаржылық емес активтерді сатып алуға және сатуға жасалған келісім-келісімшарттар бір тараптың қаржылық емес активті немесе қызмет көрсетуді алуға келісімшарттық құқығы және тиісінше басқа тараптың міндеттемесі тараптардың қаржылық активті алуға, қоюға немесе айырбастауға нақты құқығын немесе міндеттемесін белгілемейтіндіктен, қаржылық құрал айқындамасына жауап бермейді. Сонымен, қаржылық емес активті алу немесе беру арқылы ғана есеп айырысуды көздейтін келісім-келісімшарттар (мысалы, опцион, күміске форвардтық немесе фьючерстік келісім-келісімшарт) қаржы құралдары болып табылмайды. Көптеген тауар келісім-келісімшарттары осындай түрге жатады. Кейбіреулерінің стандарттық нысаны болады және ұйымдасқан нарықтарда кейбір туынды қаржы құралдары сияқты өте ұқсас түрде айналады. Мысалы, тауарлық фьючерстік келісім-келісімшарт оп-оңай сатып алу немесе сату мәні бола алады, себебі ол биржа листингіне кіргізілген және бірнеше рет қолдан-қолға өте алады. Алайда, келісім-келісімшартты сатып алушы және сатушы іс жүзінде тараптар оның негізінде жатқан тауармен сауда-саттық жасайды. Тауар келісім-келісімшартын сатып алу және сату мүмкіндігі, оны сатып алудың немесе сатудың жеңілдігі және тауарды қабылдау немесе жеткізу бойынша міндеттемелерді ақшалай өтеу туралы келісу мүмкіндігі осы келісім-келісімшарттың түбірлі сипатын оны қаржы құралы ретінде қарауға болатындай түрде өзгертпейді. Сонымен қатар қаржылық емес активтерді сатып алуға немесе сатуға арналған, олар бойынша есеп айырысу қарсы талаптарды есепке алу арқылы немесе қаржы құралдарымен айырбас арқылы немесе оларды жүзеге асыру кезінде қаржылық емес актив ақша қаражатына оңай айналуы ықтимал кейбір келісім-келісімшарттар олар қаржы құралдары болғандағы сияқты осы Стандарттың қолданылу аясында болады (8-тармақты қараңыз).

AG21 Нақты активтерді алуды немесе жіберуді қарастыратын келісім бір тарапта қаржы активін, егер осылар бойынша тиісті төлем нақты активті жіберу күнінен кейінгі кезеңге ауыстырылмаса, екінші тарапта қаржы міндеттемесін тудырмайды. Осындай жағдай тауарды кредитке сатып алған немесе сатқан кезде пайда болады.

AG22 Кейбір келісім-келісімшарттар тауарлармен байланысты, тауарды нақты алу немесе беру арқылы міндеттемені орындауды болжамайды. Олар өзара есеп айырысуды сомалары белгіленбеген, бірақ келісімшартта белгіленген формула бойынша айқындалатын ақша төлемдері арқылы жасауды көздейді. Мысалы, облигациялардың негізгі сомасы мұнайдың белгіленген көлеміне қатысты облигацияларды өтеу күнгі басым түсетін мұнайдың нарықтық бағасы негізінде есептелуі мүмкін. Негізгі сома тауардың бағасына байланыстиы индекстеледі, бірақ ақшалай нысанда ғана өтеледі. Мұндай келісімшарт қаржы құралын білдіреді.

AG23 Қаржы құралы анықтамасына қаржы активіне немесе міндеттемеге қосымша ретінде қаржылық емес актив немесе міндеттемені құрайтын келісімшарт та кіреді. Мұндай қаржы құралдары бір тарапқа қаржы активін қаржылық емес түріне айырбастау мүмкіндігін жиі береді. Мысалы, мұнай облигациясы иеленушіге белгіленген пайыздық төлемді және белгіленген мұнай көлеміне негізгі борыш сомасын айырбастау мүмкіндігімен өтеу кезінде белгіленген соманы мезгіл-мезгіл алып тұруға құқық беруі мүмкін. Опционды іске асырудың артықшылығы мұнайдың әділ құнының ақшаны облигацияда көзделген мұнайға (айырбас бағасы) айырбас бағамына қатысты мезгіл-мезгіл ауысатын болады. Облигация иесінің опционды сатуға қатысты ниеті құралды құрайтын активтердің құрамына ықпал етпейді. Иеленушінің қаржылық активі және эмитенттің қаржылық міндеттемесі олар осы сияқты жасайтын активтер мен міндеттемелердің басқа түрлеріне тәуелсіз қаржы құралы етеді.

AG24 [Жойылған]

 Міндеттемелер және капитал (15-27-тармақтар)

Ақша қаражаттарын немесе басқа да қаржы активін беруді қарастыратын келісімшарт міндеттемесінің болмауы (17-20-тармақтар)

AG25 Артықшылықты акциялар әртүрлі құқықтармен шығарылуы мүмкін. Тартылған акцияларды міндеттеме немесе үлестік құрал ретінде жіктеген кезде ұйым қаржы міндеттемесінің негізгі қасиеттеріне қаншалықты жауап беретіндігін анықтау үшін акциялармен расталатын нақты құқықтарды бағалайды. Мысалы, белгілі бір күні, немесе иеленушінің қарауы бойынша өтеуді қамтамасыз ететін тартылған акция, егер эмитенттің қаржы активтерін акцияларды иеленушіге жіберу міндеттемесі болса, қаржы міндеттемесінің анықтама талаптарына жауап береді. Қаражаттың жетіспеу салдарынан, не әкімшілік тарапынан болған шектеулерден келісімшарт бойынша талап етілген кезде эмитент міндеттемені орындауға және тартылған акцияны өтеуге қабілетті болмай қалу ықтималдылығы осы міндеттемені тоқтатпайды. Эмитенттің акционерлерге қаржы активтерін беру күшіндегі міндеттемесі болмағандықтан, акцияларды өтеуге арналған эмитент опционы қаржы міндеттемесінің анықтамасына жауап бермейді. Мұндай жағдайда акцияларды өтеу тек қана эмитенттің қарауы бойынша өтеді. Шындығында, әдетте акцияларды өтеу ниеті туралы акционерлерді нақты хабарлау жолымен эмитент опционды орындаған кезде міндеттеме пайда болуы мүмкін.

AG26 Артықшылықты акциялар төленбейтін болып табылғанда тиісті жіктеме оған бекітіп берілген басқа құқықтармен анықталады. Жіктеме негізін келісімшарт мәмілелерінің мәнін бағалау және қаржы міндеттемесінің және үлестік құралдың анықтамалары құрайды. Кумулятивті немесе кумулятивті емес артықшылықты акциялардың иелеріне табыстарды төлеу эмитенттің қарауына қарай жүзеге асырылған кезде акциялар акциялар болып табылады. Осылайша, акциялар немесе қаржы міндеттемесі ретінде артықшылықты акцияларды жіктеу мынадай факторлардан тәуелді емес:

(a) табыстарды төлеудің бұрынғы тәжірибесі;

(b) болашақта табыстарды төлеу ниеті;

(c) табыстың төлемдері болмағанда эмитенттің әдеттегі акцияларының бағасына мүмкін болатын теріс әсері (егер артықшылықты акциялар бойынша дивидендтер төленбесе, әдеттегі акциялар бойынша дивидендтерді төлеуге қойған шектеулерден);

(d) эмитент резервтерінің шамасы;

 (e) кезең ішіндегі эмитенттің пайданы немесе шығынды күтуі; немесе

 (f) кезең ішіндегі пайданың немесе шығын шамасына эмитенттің әсер ету қабілеттілігі немесе

 қабілетсіздігі.

Ұйымның жеке акцияларымен есеп айырысу (21-24-тармақтар)

AG27 Төмендегі мысалдар ұйымның өз акциялары бойынша келісімшарттардыңәртүрлі түрлерін қалай жіктеу керектігін көрсетеді:

(a) Ұйымның өз акцияларының бекітілген санын ешқандай болашақ сыйақы орнына қабылдауы немесе үлестіруі немесе өз акцияларының бекітілген санын ақшаның немесе басқа қаржылық активтің бекітілген мөлшеріне орнына айырбастауы арқылы өтелетін келісімшарт үлестік құрал (22А тармағында баяндалғаннан басқа )болып табылады. Осыған сәйкес, осындай келісімшарт орнына қабылданған немесе төленген кез келген сыйақы тікелей үлеске қосылады немесе одан шегеріледі. Бір мысал-қарсы тарапқа ұйымның акцияларының бекітілген санын ақшаның бекітілген санына сатып алуға құқық беретін шығарылған акцияларға опцион. Алайда, егер келісімшарт ұйымнан өз акцияларын ақша немесе басқа қаржылық активке бекітілген немесе анықталатын күні немесе өз талабы бойныша сатып алуды(айырбастауды)талап ететін болса, ұйым айырбас сомасының дисконтталған құнына қаржылық міндеттемені таниды (16А және 16В тармақтарындағы немесе 16С және 16D тармақтарындағы барлық белгілері бар және келісімшарттарға сай құралдарды қоспағанда). Бір мысал - мерзімді келісімшарт бойынша ұйымның өз акцияларының бекітілген санын ақшаның бекітілген мөлшеріне қайта сатып алуға міндеттемесі.

(b) Тіпті ұйым қайта сатып алуға міндетті болатын акциялар саны бекітілмеген болмаса да немесе міндеттеме қарсы тараптың айырбастауға құқығын қолдануы бойынша келісімшартты болса да, ұйымның өз акцияларын ақшаға сатып алуға міндеттемесі айырбас сомасының дисконтталған құнына қаржылық міндеттемені тудырады (16А және 16В тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында баяндалғаннан басқа). Келісімшартты міндеттеменің бір мысалы-егер қарсы тарап опционды қолданатын болса, ұйымнан өз акцияларын ақшаға қайта сатып алуды талап ететін шығарылған опцион.

(c) ақшамен немесе басқа қаржылық активпен өтелетін келісімшарт- тіпті қабылданатын немесе үлестірілетін ақша немесе басқа қаржылық актив мөлшері ұйымның өз үлесінің нарықтық бағалар өзгерістеріне негізделген болса да, қаржылық актив немесе қаржылық міндеттеме болып табылады (16А және 16В тармақтарында немесе 16С және 16D тармақтарында баяндалғаннан басқа ). Бір мысал-ақшамен өтелетін, бекітілген бағамен сатып алуға құқық беретін, акцияға опцион болып келеді.

(d) Құндары белгіленген сомаға немесе негізгі ауыспалылардың (мысалы, тауар бағасы) өзгерістеріне негізделген сомаға тең болатын, ұйымның меншікті акцияларының ауыспалы санын есептеуді көздейтін келісімшарт қаржылық актив немесе қаржылық міндеттеме болып табылады. Мысал ретінде алтын сатып алуға шығарылған, ол бойынша есеп айырысу оны орындаған жағдайда қарсы талаптарды ұйымның меншікті құралдарымен опциондық келісімшарттың балама құнының сомасын құрайтын құралдардың осындай санын ұсыну арқылы есептеме жасаумен жүргізілетін опционды келтіруге болады. Мұндай келісімшарт, егер негізгі ауыспалы алтынның бағасы емес, ұйымның меншікті акцияларының бағасын білдіргеннің өзінде де қаржылық актив немесе қаржылық міндеттеме болып табылады. Осылайша, ол бойынша есеп айырысу ұйымның меншікті акцияларының белгіленген санымен, оның үстіне осы акциялармен расталатын құқық бірдей болмағандықтан, ықтимал өтеу бағасы белгіленген соманы немесе негізгі ауыспалының өзгеруіне тәуелді соманы құрайтын болады, ол арқылы қаржылық активті немесе қаржылық міндеттемені білдіреді.

Келісімшартты өтеу бойынша бағалау міндеттемелері (25-тармақ)

AG28 25-тармаққа сәйкес, егер ақша қаражаты немесе басқа да қаржы активі нысанында (немесе басқа тәсілмен, нәтижесінде осы құрал қаржы құралына ауысады) есептеуді жүзеге асыру қажеттілігін негізге алатын келісілген өтеу бойынша бағалау міндеттемесінің сол бөлігі біріккен болып табылмаса, онда өтелуі тиіс бағалау міндеттемесі қаржы құралын жіктеуге әсерін тигізбейді. Мәселен, ақшалай қаражат немесе ұйымның меншікті акцияларының ауыспалы саны нысанында есеп айырысуды көздейтін келісімшарт төтенше сирек, аномальды және ықтималдығы аз сипаттағы оқиға басталғаннан кейін ғана үлестік құралды білдіреді. Осылайша, келісімшартта ұйымның меншікті акцияларының белгіленген санымен есеп айырысуға ұйым бақылау жасай алмайтын жағдайларда тиым салынуы мүмкін, бірақ осындай жағдайлардың туындау ықтималдығы жойылса, мұндай келісімшартты үлестік құрал ретінде жіктеу заңды болып табылады.

 Шоғырландырылған қаржы есептілігін жүргізу тәртібі

AG29 Шоғырландырылған қаржы есептілігінде ұйым азшылық үлесін ұсынады, яғни 1 Қаржы есептілігін ұсыну ХҚЕС(IAS), 27 Шогырландырылган және жеке қаржы есептілігі ХҚЕС-тарына (IAS) сәйкес оның еншілес ұйымдардың капиталдарында және табыстарында қатысатын басқа тараптардың үлестері. Шоғырландырылған қаржы есептілігіндегі қаржы құралын (немесе оның құрамдас бөлігін) жіктеген кезде, топтың тұтастай алғанда осы құралға қатысты ақша қаражатын немесе басқа да қаржы құралын беру міндеттемесінің болуын айқындау, не міндеттеменің жіктелуіне әкеліп соқтыратындай түрде есеп жүргізу үшін топ мүшелері мен құралды ұстаушылар арасында келісілген барлық талаптарды назарға алады. Топтың құрамындағы еншілес ұйым қаржы құралын шығарған кезде, ал басты немесе басқа топтық ұйым құралды ұстаушылармен тікелей қосымша талаптардың келісімін жасасқан кезде (мысалы, гарантпен), онда осы топ табыстарды төлеу немесе өзінің қарауы бойынша мерзімінен бұрын өтеу проблемаларын шеше алмайды. Оның үстіне, еншілес ұйым, осы қосымша талаптарға қарамастан, толық негізбен осы құралды өзінің жеке қаржылық есептілігінде жіктей алатындықтан, топтың мүшелері мен құралды ұстаушылар арасындағы басқа келісімдердің нәтижелері шоғырландырылған қаржы есептілігінде топта тұтастай келісілген келісімшарттар және мәмілелер көрініс табатынын назарға алынуы тиіс. Өтеу бойынша осындай міндеттеме немесе бағалау міндеттемесі болған кезде, құрал (немесе оның міндеттемесінің мәні болып табылатын құрамдас бөлігі) шоғарландырылған қаржы есептілігінде қаржы міндеттемесі ретінде жіктеледі.

AG29А Ұйымға келісімшарттық міндеттеме жүктейтін құралдардың кейбір түрлері 16А және 16В тармақтары немесе 16С және 16D тармақтарына сәйкес акциялар ретінде жіктеледі. Сол тармақтарға сәйкес жіктеу осы Стандартта басқаша қолданылған құралдарды жіктеу ережелеріне ерекше жағдай болып табылады. Осы ерекшелік бірлескен қаржылық есептегі қадағалаусыз пайыздардың жіктелуіне қолданылмайды. Сондықтан, бөлек немесе жеке қаржылық есептегі қадағалаусыз пайыздар болатын 16А және 16В тармақтары немесе 16С және 16D тармақтарына сәйкес акциялар ретінде жіктелген құралдар топтың бірлескен қаржылық есебінде міндеттемелер ретінде жіктеледі.

Құрастырмалы қаржы құралдары (28-32-тармақтар)

AG30 28-тармақ тек қана туынды емес құрастырмалы қаржы құралдарының эмитенттеріне қатысты қолданылады. 28-тармақ иеленушілер тұрғысынан осындай болып табылатын құрастырмалы қаржы құралдарына қатысты емес. 9 ХҚЕС (IFRS) қаржы құралын иеленушінің туынды құралдары болып табылатын қаржылық активтерді жіктеу мен өлшеумен айналысады.

AG31 Құрастырмалы қаржы құралының кең тараған түрі айырбасталуға кіріктірілген опционы бар борыштық бағалы қағаз болып табылады, мысалы, эмитенттің әдеттегі акцияларына айырбасталатын және қандай да бір басқа кіріктірілген туынды элементтері жоқ облигация. 28-тармақ осындай қаржы құралының эмитентінен өзінің қаржылық жағдай туралы есебінде мынадай міндеттемелердің элементтерінің және жеке капиталдың бөлек берілуін талап етеді:

(a) Эмитент міндеттемесі пайыздардың жоспарлы төлемдерін шығару және соманың негізі құрал айырбасталғанға дейін күшін жоймайтын қаржы міндеттемесі болып табылады. Құралды алғашқы тану кезінде міндеттеменің құрамдас бөлігінің әділ құны нарықтық пайыз мөлшерлемесі бойынша дисконтталған, салыстырмалы кредиттік мәртебесі бар бірдей дерлік ақша қаражатын осындай жағдайда қамтамасыз ететін, айырбастауға жіберілетін опционсыз, қазіргі уақытта құралдарға қолданылатын ақша қаражатының болашақ ағындардың келісімшартымен анықталған дисконтталған құнға тең.

(b) Үлестік құрал эмитенттің меншікті капиталына міндеттемені айырбастауға кіріктірілген опцион болып табылады. Опционның әділ құны уақытша құннан және оның ішкі құнынан, егер осындай болса, тұрады. Осы опцион «ақшадан тыс» болған кезде де, оны алғашқы таныған кезде құны болады.

AG32 Төлем мерзімі басталған күні айырбасталатын құралды айырбастау кезінде ұйым міндеттеменің құрамдас бөлігін тануды тоқтатады және оны капиталда таниды. Капиталдың алғашқы құрамы капиталда қалады (шынын айтқанда, капитал ішінде ол бір желілік баптан екінші бапқа ауыстырылуы мүмкін). Төлем мерзімі басталған күні айырбастау кезінде пайда да, шығын да болмайды.

AG33 Ұйым төлем уақыты басталғанға дейін мерзімінен бұрын өтеу немесе жіберудің алғашқы құқығын сақтай отырып өтеуін төлеп сатып алу жолымен айырбасталатын құралдың қолданылуын тоқтатқан кезде ол төленген қарсы ұсынуды және құралды өтеуін төлеп сатып алуға немесе мерзімінен бұрын өтеуге байланысты мәміле бойынша кез келген шығынды міндеттемелердің құрымына және осындай мәмілелер жасалған күнгі капиталға жатқызады. Өтеуі төленген қарсы ұсынуды және мәміле бойынша шығындарды жеке құрамдарға жатқызу үшін пайдаланылатын әдіс бұл 28-32-тармақтарда көзделгендей, айырбасталатын құралды шығару кезінде ұйым алған түсімдердің құрамдары арасында бастапқы бөлген кезде пайдаланылған әдіспен сәйкестендіріледі.

AG34 Қарсы ұсынуды бөлгеннен кейін бірден осыған байланысты пайда болған кез келген пайда және шығын тиісті құрамға қатысты қолданылатын есепке алу қағидаттарына сәйкес төменде көрсетілгендей есепке алуда көрінеді:

(a) міндеттеме құрамдас бөлігімен байланысты пайда және шығын сомасы пайда және шығын есепке алу шотында көрінеді;

(b) капитал құрамдас бөлігімен байланысты қарсы ұсыну сомасы капиталдың есепке алу шотында көрсетіледі.

AG35 Мысалы, неғұрлым тиімді конверсиялық қатынасты ұсынып немесе аудару жағдайында келісілген күнге дейін қосымша қарсы ұсынуды төлеп, ұйым аударуды тездету мақсатында аударылатын құралдың талаптарын өзгерте алады. Талаптарды өзгерту күнгі құралды ұстаушы оны жаңа талаптар бойынша айырбастаған кезде алатын қарсы ұсыныстың әділ құны мен пайда мен заладарды есепке алу шотында шығын ретінде көрсетілетін бастапқы келісімшарттар бойынша оған тиесілі қарсы ұсыныстың әділ құны арасындағы айырма.

Қазынашылық акциялар (33 және 34-тармақтар)

AG36 Ұйымның меншікті акциялары, оларды сатып алу кезіндегі себептеріне қарамастан, қаржы активі ретінде танылуы тиісті емес. 33-тармақта меншікті акцияларды сатып алған ұйым өз капиталынан осы акциялардың құнының шегерімдерін жасау туралы талаптар бар. Алайда, ұйым басқа тараптардың тапсырмасы бойынша капиталды иеленсе, мысалы, қаржы мекемесі клиенттің тапсырмасы бойынша капиталды иеленсе, онда соның салдарынан осы капитал ұйымның қаржылық жағдай туралы есебіне жатпайтын агенттік қатынастар орын алады.

Пайыздар, дивидендтер, пайдалар және шығындар (35-41-тармақтар)

AG37 Келесі мысалдар 35-тармақтың құрастырмалы қаржы құралдарына қатысты қолданысын көрнекілендіреді. Айталық, шоғырландырылмаған артықшылықты акция бес жыл өткеннен кейін міндетті түрде ақшалай нысанда өтелуі тиіс, бірақ сонымен қоса дивидендтер ұйымның қарауы бойынша өтеу мерзімі басталғанға дейін төленеді. Осындай құрал құрастырмалы қаржы құралы болып табылады, ал оның құрамындағы міндеттеме құрамдас бөлігін өтеу сомасының дисконтталған құнына тең. Осы құрамдас бөлікке дисконттың күшін жою пайдада немесе шығында танылуы тиіс және пайыздарды төлеуге жұмсалған шығыстар ретінде жіктеледі. Кез келген төленген дивидендтер капитал құрамына жатады, және, тиісінше, пайданы немесе шығынды бөлу ретінде танылады. Осыған ұқсас есеп тәртібі, егер өтеу міндетті сипатта емес, иеленушінің қарауына байланысты жүзеге асырылса, немесе, егер акция әдеттегі акциялардың ауыспалының (мысалы, тауар) санына міндетті айырбасталуға жатса, белгіленген сомаға немесе негізгі ауыспалылардың өзгеруімен айқындалатын сомаға қолданылады. Алайда, егер кез келген төленбеген дивидендтер өтеу сомасына қосылса, онда құралдар тұтастай міндеттемеге айналады. Мұндай жағдайда кез келген дивидендтер пайыздарға төленген шығыстар ретінде жіктеледі.

Қаржы активтерін және қаржы міндеттемелерін есепке алу (42-50- тармақтар)

AG38 [Жойылған]

«Ұйымның баланста танылған соманы есепке алу үшін ағымдағы кезеңде заңды құқығы бар екендігін» растайтын талап (42(a) тармақ)

AG38A Қарсы талап құқығы ағымдағы кезеңде жүзеге асырылуы мүмкін немесе болашақ оқиғаларға байланысты болады (мысалы, міндеттемелерді орындамау, төлей алмау қабілеттілігі немесе тараптардың бірінің банкротқа ұшырауы салдарынан есептеу құқығы жүзеге асырылуы мүмкін). Қарсы талап құқығы болашақ оқиғаға байланысты болмаса да, қызметтің қалыпты жағдайында тараптардың бірінің немесе барлығының міндеттемелерді орындамау, төлей алмау қабілеттілігі немесе банкротқа ұшырауы жағдайында заңды түрде бекітіледі.

AG38B 42(a) тармағындағы талаптарды орындау үшін, ұйымның есепке қарсы талап етудің заңды құқығы болуы қажет. Бұл қарсы талап етудің заңды құқығы төмендегі талаптарға сай болу қажеттігін білдіреді:

(a) болашақ оқиғаға тәуелді болмауы тиіс; және

(b) келесі жағдайларда заңды түрде бекітілуі тиіс:

(i) қызметтің қалыпты жағдайы;

(ii) міндеттемелерді орындамау; және

(iii) төлей алмау қабілеттілігі немесе банкротқа ұшырау

ұйымның немесе барлық тараптардың.

AG38C Қарсы талап етудің заңды құқығығының сипаты мен ауқымы оның орындалуына себеп болған шрттарды қоса алғанда, міндеттемелерді орындамау, төлей алмау қабілеттілігі немесе тараптардың бірінің банкротқа ұшырауы салдарынан болуына қарамастан, бір заңды құзыреттен басқаға өтуі мүмкін. Сәйкесінше, қарсы талап құқығы қалыпты қызмет жағдайынан тыс кезде қол жетімді деп болжам жасауға болмайды. Мысалы, кейбір жағдайларда банкротқа ұшырау немесе төлей алмау қабілетсіздігі кезінде банкротқа ұшырау туралы немесе төлей алмау қабілетсіздігі туралы заң құзыреті қарсы талап құқығына тыйым салуы немесе шеек қоюы мүмкін.

AG38D Тараптардың арасындағы қатынатарды реттейтін заң (мысалы, тараптарға қолданылатын келсімшарттық ережелер, келісімшартты немесе міндеттемені орындамау мен төлем қабілетсіздігін реттейтін заңдар және банкротқа ұшырау туралы заңдар) қарсы талап құқығы қалыпты қызмет жағдайында, төлемеу немесе төлем қабілетсіздігі, банкротқа ұшырау жағдайларының қайсысында қолданылатынын анықтау үшін қайта қарастырылуы тиіс(AG38B(b) тармағында анықталғандай).

Ұйымның «есептеуді нетто-негізде жүргізу ниеті немесе активті жүзеге асыру мен міндеттемені бір уақытта орындау» талабы (42 (b) тармағы)

AG38E To meet the criterion in paragraph 42(b) тармағындағы талаптарды орындау үшін ұйым есептеуді нетто-негізде жүргізуі тиіс немесе активті жүзеге асыруды және міндеттемені орындауды бір уақытта орындауы тиіс. Дегенмен, ұйымның нетто-негізде есептеу мүмкіндігі болса да, активті жүзеге асыру немесе міндеттемені орындау жеке орындылуы мүмкін.

AG38F Егер ұйым сомаларды нәтижесі таза есептеудің нәтижесіне эквивалент болатындай есептей алса, 42 (b) тармағындағы талаптар орындалды дегенді білдіреді. Осындай жағдай егер жалпы реттеу механизмінің мардымсыз несие немесе өтімділік тәуекелін әкелетін немесе жою ерекшелігі болып, осы арқылы, дебиторлық берешек пен кредиторлық берешекті есептіліктің бір үрдісінде немесе кезеңінде өңдесе ғана орын алады. Мысалы, жалпы есептеу жүйесіне 42 (b) тармағындағы нетто-негізде есептеу талаптарын орындайтын барлық ерекшеліктер тән:

(a) қарсы талап құқығы бар қаржы активтері мен қаржы міндеттемелері бір уақытта өңдеу негізінде ұсынылған;

(b) қаржы активтері мен қаржы міндеттемелері өңдеуге ұсынылғаннан кейін тараптар міндеттемелерді орындауды бастайды

(c) өңдеуге ұсынылғаннан кейін актив пен міндеттемелерден туындайтын ақша қаражатын өзгерту әлеуеті берілмейді (егер өңдеу сәтсіздікке ұшырамаса—төмендегі (d) тармағын қараңыз);

(d) құнды қағаздармен қамтамасыз етілген активтер мен міндеттемелер құнды қағаздарды табыстау немесе ұқсас жүйеде есептеледі (мысалы, жеткізу мен төлем), яғни, егер құнды қағаздарды табыстау сәтсіздікке ұшыраса, активы и пассивы, которые обеспечены с ценными бумагами, будут рассчитаны передаче ценных бумаг или подобной системе (например, поставка по сравнению с платежом), так, чтобы, если передача ценных бумаг терпит неудачу, обработка связанной дебиторской задолженности или кредиторская задолженность, для которой ценные бумаги являются обеспечением, также потерпела неудачу (и наоборот);assets and liabilities that are collateralised with securities will be settled on a securities transfer or similar system (for example, delivery versus payment), so that if the transfer of securities fails, the processing of the related receivable or payable for which the securities are collateral will also fail (and vice versa);

(e) (d) тармағында анықталғандай, сәтсіздікке ұшыраған кез келген транзакция, есеппке алынбағанша өңдеуге жіберіледі;

(f) есепке алу бір есептеу мекемесі арқылы жүргізіледі (мысалы, есептеу банкі, орталық банк немесе құнды қағаздар депозитариі); және

(g) тәуліктік несие жүйесі есеп айырысу күні төлемдерді тараптардың әрқайсысына қажетті овердрафт мөлшерімен қамтамасыз ету үшін және қажет болған жағдайда, тәуліктік қызметті қолдану үшін пайдаланылады.

AG39 Осы стандарт басқа құралдардың сипаттамасын жасау үшін сатып алынғанжекелеген қаржы құралдарының топтары болып табылатын «синтетикалық құралдар» деп аталатындарға арналған арнайы әдісті көздемейді. Мысалы, өзгермелі пайыздық мөлшерлемесі бар пайыздық своппен біріктірілген, өзгермелі пайыздық мөлшерлеме бойынша есептелген төлемдерді алуды болжайтын және белгіленген пайыздық мөлшерлеме бойынша есептелген төлемдерді орындауды болжайтын ұзақ мерзімді борыштық міндеттемелер белгіленген мөлшерлемесі бар ұзақ мерзімді борыштық міндеттемені синтездейді. «Синтетикалық құралдар» құрамындағы әрбір жеке алынған қаржы құралы өзінің жеке талаптарымен келісімшарттық құқықты немесе міндеттемені білдіреді, бұл ретте әрқайсысы жеке берілуі немесе өтелуі мүмкін. Әрбір қаржы құралы басқа қаржы құралдары ұшыраған тәуекелдіктерден айырмашылығы болуы мүмкін тәуекелдіктерге ұшырауы мүмкін. Тиісінше, «синтетикалық құралдар» құрамындағы бір қаржы құралы актив, ал екіншісі міндеттеме болып табылғанда, олар бір-біріне қарсы есептеледі және 42-тармақта айқындалған өзара есептеу талаптарына сай келген жағдайды қоспағанда, нетто-негізде ұйым қаржылық жағдай туралы есебінде ұсынылмайды.

AG40 [Жойылған]

^[1] Осы тандартта ақша сомасы ақша бірлігінде көрсетілген (а.б.).

^[2] 2005 жылы тамыз айында IASB қаржы құралдарына қатысты барлық ашып көрсетуді 7 ХҚЕС Қаржы құралдары:ашып көрсетуге көшірді.

^[3] Осы қосымшада ақшалай сома ақша бірлігі (а.б.) негізінде көрсетілген.

^[4] Бұл көпшілігіне қатысты, бірақ барлық туынды құралдарға емес, мысалы, валюталық-пайыздық своптар ең бастапқы кезінде негізгі соманы алмастыруды көздейді (және өтеу мерзімі басталған кезде керісінше айырбас).