3-ші Халықаралық Қаржылық Есептіліктің Стандарты (IFRS 3)
«Бизнес Бірлестіктері»
Мақсаты
1 Осы Стандарттың мақсаты бизнесті біріктіруді және оның нәтижелері жөнінде есеп беруші ұйым қаржылық есептілігінде беретін ақпараттың салғастырымдылығын, сенімділігін және салыстыру мүмкіндігін жақсарту болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін, осы ХҚЕС-ты (IFRS) сатып алушы төмендегі қағидаттар бойынша жүзеге асатын талаптар қояды:
(a) қаржылық есептілігінде сатып алынған сәйкестендірілетін индекстелген активтерді, қабылданған міндеттемелерді және сатылатын ұйымдағы кез келген бақылауға салынбайтын пайыздарды тану және бағалау;
(b) ұйымдарды біріктіруде алынған гудвилл немесе тиімді сатып алудан түскен кірісті тану және бағалау; және
(c) қаржылық есептіліктерді, қолданушыларға ұйымдарды біріктірудің сипатын және қаржылық нәтижелерін бағалауға мүмкіндік беру үшін, қандай ақпаратты ашып көрсету керектігін анықтау.
| Қолдану аясы |
2 Осы Стандарт ұйымдар бірігуі анықтамасына сай келетін операцияға немесе басқа оқиғаға қолданылуы тиіс. Осы Стандарт мынау -тармақтарға қолданылмайды:
(а) бірлескен қызметті ұйымдастыру үшін;
(b) бизнесті құрамайтын активтер немесе активтер тобын сатып алу үшін. Осындай жағдайларда сатып алушы сатып алынған жеке бірегейлендіруге болатын активтерді (38 Материалдық емес активтер ХҚЕС-ындағы (IAS) анықтамасына және тану шарттарына сай келетін активтермен қоса) және қабылданған міндеттемелерді бірегейлендіруі және тануы тиіс. Мұндай топталған сатып алулардың құнын активтердің және міндеттемелердің әділ құнын негіздеп сатып алған күні тануы тиіс. Мұндай операциялар гудвилдің тууын болдырмайды.
(c) ортақ бақыланатын ұйымдар немесе кәсіпкерліктердің бірігуіне (В1-В4 -тармақтары тиісті нұсқаулар береді);
2A Пайда мен залал арқылы әділ құнмен өлшенген еншілес компанияға салынған инвестиция бұл стандарттың талаптары 10-шы ХҚЕС-те Шоғырландырылған Қаржы Есептіліктері анықталғандай, инвестициялық ұйым арқылы болған сатып алуға қолданылмайды.
Ұйымдарды біріктіруді анықтау
3 Ұйым осы ХҚЕС-тағы (IFRS) сатып алынған активтердің және қабылданған міндеттемелердің бизнесті құрауын талап ететін анықтаманы қолдану арқылы транзакция немесе басқа оқиға ұйымдар біріктірілулеріне жатқызылуы-жатқызылмауын анықтауы тиіс. Егер сатып алынған актив бизнеске жатқызылмайтын болса, есеп беруші ұйым транзакция немесе басқа оқиғаны актив сатып алу ретінде есепке алуы тиіс. В5-В12 -тармақтары ұйымдар бірігуін және бизнес анықтамасын идентификациялау бойынша нұсқаулар береді.
Сатып алу әдісі
4 Барлық бизнес бірлестіктері сатып алу әдісін қолдана отырып, есепке алынады.
5 Сатып алу әдісін қолдану мынадай кезеңдерді қамтиды:
(а) сатып алушыны анықтау;
(b) сатып алу күнін анықтау;
(с) сатып алынған бірегейлендіруге болатын активтерді, қабылданған міндеттемелерді және сатылатын ұйымдағы кез келген бақыламайтын пайыздарды тану және бағалау; және
(d) тиімді сатып алудан келген гудвиллдынемесе кірісті тану және бағалау.
Сатып алушы ұйымды бірегейлендіру
6 Барлық бизнес бірлестіктері үшін бірігуші ұйымдардың бірі сатып алушы ретінде айқындалуы тиіс.
7 Сатып алушыны - сатылатын ұйымды басқару құзыретіне ие болатын ұйымды - айқындау үшін 10ХҚЕС-ындағы (IAS) нұсқаулар қолданылуы тиіс. Егер ұйымдар біріктірілуі жасалса, бірақ 27 ХҚЕС-ындағы (IAS) нұсқаулары ұйымның қайсысы сатып алушы болатындығын анық көрсетпейтін болса, анықтау кезінде В14-В18 -тармақтарындағы факторлар ескерілуі тиіс.
Сатып алу күнін анықтау
8 Сатып алушы ұйым, сатылатынұйымды басқару құзыретіне ие болатын күн, болып табылатын сатып алу күнін анықтауы тиіс.
9 Сатып алушы сатылатын ұйымды басқару құзыретіне ие болатын күн, негізінен сатып алушы заңды түрде сыйақыны аударатын, сатылатын ұйымның активтерін сатып алатын және міндеттемелерін қабылдайтын күн - жабылу күні, болып табылады. Дегенмен, сатып алушы басқару құзыретіне жабылу күнінен ертерек немесе кешірек болатын күні ие болуы мүмкін. Мысалы, егер жазбаша келісім сатып алушынының басқару құзыретіне жабылу күніне дейінгі күні ие болуын қамтамасыз ететін болса, сатып алу күні жабылу күнінен бұрын болады. Сатып алушы сатып алу күнін анықтау кезінде, барлық қатысты ақпараттарды және жағдайларды ескеруі тиіс.
Сатып алынған бірегейлендіруге болатын активтерді, қабылданған міндеттемелерді және сатылатынұйымдағы кез келген бақыламайтын пайыздарды анықтау және бағалау
Тану қағидаты
10 Сатып алу күні тәрізді, сатып алушы сатып алынған бірегейлендіруге болатын активтерді, қабылданған міндеттемелерді және сатылатынұйымдағы кез келген бақыламайтын пайыздарды, гудвиллдан бөлектеп, тануы тиіс. Сатып алынған бірегейлендіруге болатын активтерді және қабылданған міндеттемелерді тану 11 және 12 -тармақтардағы шарттарда көрсетілген.
Тану шарттары
11 Сатып алу әдісін қолданудың бір бөлігі ретінде тану талаптарына сай болуы үшін, сатып алынған сәйкестендірілетін активтер мен қабылданған міндеттемелер сатып алу күнінде Қаржылық есептіліктерді даярлау және ұсыну негіздеріндегі[1] активтер мен міндеттемелердің анықтамасына сай келуі керек. Мысалы, сатып алушы сатылатын ұйымның қызметінен шығу жоспарын жүзеге асыруға немесе оның еңбек келісімін тоқтатуға немесе сатылатын ұйымның қызметкерлерін ауыстыруға болашақта жұмсалады деп күтетін, бірақ жұмсалуы міндетті емес шығындар сатып алу күнгі міндеттемелер болып табылмайды. Сондықтан, сатып алушы сол шығындарды сатып алу әдісін қолданудың бір бөлігі ретінде танымайды. Оның орнына, сатып алушы сол шығындарды, басқа ХҚЕС-тарына (IFRS) сәйкес, өзінің біріктіруден кейінгі қаржылық есептіліктерінде мойындайды.
12 Сонымен бірге, сатып алу әдісін қолданудың бір бөлігі ретінде тану талаптарына сай болуы үшін, сатып алынған сәйкестендірілетін активтер мен қабылданған міндеттемелер бөлек операциялардың нәтижесі емес, сатып алушы және сатылатын ұйым (немесе оның бұрынғы иелері) ұйымдардың бірігуі операциясында айырбастағандарының бір бөлігі болуы тиіс. Сатып алушы қандай сатып алынған активтер немесе міндеттемелер сатылатын ұйым орнына айырбастың бір бөлігі болатынын және қандай, егер болса, активтер немесе міндеттемелер олардың сипатына және қоданыстағы ХҚЕС-тарына (IFRS) сәйкес есепке алынуы тиіс бөлек оперциялардың нәтижесі болатынын анықтау үшін 51-53 -тармақтардағы нұсқауларды қолдануы тиіс.
13 Сатып алушының тану қағидатын және шарттарын қолдануының нәтижесінде, сатылатын ұйым бұрын өз қаржылық есептіліктерінде актив және міндеттеме деп танымаған кейбір активтер мен міндеттемелер сатып алушының қаржылық есептіліктерінде танылуына әкелуі мүмкін. Мысалы, сатылатын ұйым ішінде дамытылғандықтан және осыған байланысты шығындарды шығыс шотына тіркеп, өз қаржылық есептіліктерінде актив және міндеттеме деп танымаған брэнд атауы, патент немесе тұтынушымен қарым - қатынас сияқты материалдық емес активтерді сатып алушы енді сатып алынған сәйкестендірілетін материалдық емес активтер ретінде таниды.
14 В28-В40 -тармақтарында қолданыстағы жалдауды және материалдық емес активтерді тану бойынша нұсқаулар берілген. 22-28 -тармақтары құрамына осы ХҚЕС (IFRS) бойынша тану қағидатынан және шарттарынан шектелген түрде тысқары болатын баптар, кіретін сәйкестендірілетін активтер мен міндеттемелердің түрлерін айқындап көрсетеді.
Ұйымдарды біріктіруде сатып алынған бірегейлендіруге болатын активтерді, қабылданған міндеттемелерді жіктеу немесе көрсету
15. Сатып алу күнінде, сатып алушы ұйым басқа ХҚЕС-тарды (IFRS)кейін қолдану қажеттілігіне қарай сатып алынған бірегейлендіруге болатын активтерді және қабылданған міндеттемелерді жіктеуі немесе көрсетуі тиіс. Сатып алушы сатып алу күнінде бар келісімшарттық шарттар, экономикалық жағдайлар, өзінің қызмет ету және есеп саясатының және басқа қатысты шарттар негізінде жіктеуі немесе көрсетуі тиіс.
16 Кейбір жағдайларда, ХҚЕС-тар (IFRS) ұйымның нақты активті немесе міндеттемені қалай жіктегеніне немесе көрсеткеніне қарай әртүрлі есептерді қарастырады. Сатып алушы қатысты сатып алу күнінде баршарттар негізінде жасауы тиіс жіктеу немесе көрсетудің мысалдарына төмендегілер жатады, бірақ бұлармен шектелмейді:
(a) 9 Қаржы құралдары ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес, нақты қаржылық активті және міндеттемелерді пайда немесе залал арқылы анықталған әділ құны бойынша есепке алынатын қаржылық актив және міндеттемелер ретінде немесе сату үшін қолда бар немесе өтеуге дейін сақталатын қаржылық актив ретінде жіктеу;
(b) 39 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес туынды құралды хедждирлеу құралы ретінде көрсету; және
(c) орнықтырылған туынды құралдың 9 ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес негізгі келісімнен бөлінуі тиіс-тиіс еместігін анықтау (бұл осы ХҚЕС-та «сыныптау» термині қолданылатын мағынасындағы сынаптау мәселесі болып табылады).
17 Осы ХҚЕС-та (IFRS) 15-тармақтағы қағидатқа кірмейтін екі жағдай берілген:
(a) жалдау келісімшартын, 17 Жалдау ХҚЕС-ына(IAS) сәйкес, қолданыстағы жалдау немесе қаржылық жалдау ретінде жіктеу; және
(b) келісімшартты 4 Сақтандыру келісімшарттары ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес «сақтандыру келісімшарты» ретінде жіктеу.
Сатып алушы ұйым сол келісімшарттарды келісімшарттың басталу мерзіміндегі (немесе, егер келісімшарттың шарттары оның жіктелуін өзгертетіндей етіп түрлендірілген болса, сатып алу күнімен сәйкес келуі мүмкін сол түрлендіру күніндегі) келісімшарттық шарттар және басқа факторлар негізінде жіктеуі тиіс.
Бағалау қағидаты
18 Сатып алушы ұйым сатып алынған сәйкестендірілетін активтерді және қабылданған міндеттемелерді олардың сатып алу күніндегі әділ құны бойынша бағалауы тиіс.
19 Әрбір ұйымдар бірлестігі үшін, сатып алушы сатылатын ұйымдағы осы шақта меншікті пайыздар болып табылатын және ұйым жойылған кезде ұстаушыларға ұйымның барлық активтерінің пропорциялық үлесін иемдену құзыретін беретін кез келген бақыламайтын пайыздардың компоненттерін сатып алу күнінде бағалауы тиіс:
(a) әділ құны бойынша; немесе
(b) сатылатын ұйымның бірегейленуге келетін барлық активтерінің осы шақтағы меншікті құралдардың пропорциялық үлесіне сәйкестанылған сомалары түрінде.
Бақыламайтын пайыздардың барлық басқа компоненттері сатып алу күніндегі әділ құндары бойынша, ХҚЕС (IFRS) өзге бағалау негізін талап етпесе, бағалануы тиіс.
20. 24-31 -тармақтарда құрамына осы ХҚЕС(IFRS) бойынша бағалау қағидатына кірмейтін шектелген жағдайларды айқындап көрсететін баптар кіретін сәйкестендірілетін активтердің және міндеттемелердің түрлері көрсетілген.
Тану және бағалау қағидаттарына кірмейтін жағдайлар
21 Осы ХҚЕС-та (IFRS) тану және бағалау қағидаттарына кірмейтін шектелген жағдайлар берілген. 22-31 -тармақтарында қағидатқа кірмейтін жағдайлары берілген нақты баптар және сол жағдайлардың сипаты айқындалған. Сатып алушы сол 22-31 -тармақтардағы талаптарды қолданып, есепке алуы тиіс, бұл нәтижесінде кейбір баптардың төмендегідей болуына әкеледі:
(a) 11 және 12 -тармақтардағы талаптарға қоса тану шарттарын қолданып немесе басқа ХҚЕС-тардағы (IFRS) талаптарды қолданып танылады, бұның нәтижесінде, басқа тану және бағалау шарттарын қолданудан болады.
(b) сатып алу күнгі әділ құнынан басқа құн бойынша бағаланады.
Тану қағидатына кірмейтін жағдайлар
Шартты міндеттемелер
22 37 Бағалау міндеттемелері, шартты міндеттемелер және шартты активтер ХҚЕС-ында (IAS) шартты міндеттеме анықтамасы төмендегідей:
(а) бұрынғы оқиғалардан туындайтын және ұйымдардың бақылауында толық болмайтын бір немесе одан да көп белгісіз болашақ оқиғалардың басталуымен немесе басталмауымен расталатын ықтимал міндеттеме; немесе
(b) бұрынғы оқиғалардан туындайтын, бірақ төмендегі себептерге байланысты танылмайтын ағымдағы міндеттеме:
(і) экономикалық пайдасы бар ресурстарды шығару міндеттемелерді реттеу үшін қажет болатындығына сенімнің жоқтығынан; немесе
(іі) міндеттеменің көлемі жеткілікті сенімділікпен өлшенбейтіндіктен.
23 37 ХҚЕС-тағы (IAS) талаптар сатып алу күнінде қандай шартты міндеттемелердің танылуын анықтау үшін қолданылмайды. Оның орнына, сатып алушы сатып алу күнінде, егер бұл бұрынғы оқиғалардан туындайтын ағымдағы міндеттеме болса және оның әділ құнын сенімді түрде бағалау мүмкін болса, ұйымдардың бірігуінде қабылданған шартты міндеттемені тануы тиіс. Сондықтан, 37 ХҚЕС-та (IAS) керісінше, сатып алушы сатып алу күнінде, тіпті экономикалық пайдасы бар ресурстарды шығару міндеттемелерді реттеу үшін қажет болатындығына сенім жоқ болса да, ұйымдардың бірігуінде қабылданған шартты міндеттемені мойындайды. 56 -тармақ ішіндегі шарты, міндеттемелерді кейінгі есепке алу бойынша нұсқаулар берілген.
Тану және бағалау қағидаттарының екеуіне де кірмейтін жағдайлар
Табысқа салынатын салықтар
24 Сатып алушы 12 Табысқа салынатын салықтар ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес ұйымдардың бірігуінде сатып алынған активтерден және міндеттемелерден туындайтын кейінге қалдырылған салықтық активті немесе міндеттемені тануы және бағалауы тиіс.
25 Сатып алушы сатылатын ұйымның сатып алу күнінде бар немесе сатып алу нәтижесі ретінде туындайтын уақытша айырмашылықтарының және келесі кезеңге өткізілетін баптарының әуелетті салықтық әсерін 12 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес есепке алуы тиіс.
Қызметкерге төленетін ақы
26 Сатып алушы сатылатын ұйымның қызметкерлерге төленетін ақы жөніндегі келісімдеріне қатысты міндеттемені (немесе, бар болса, активті) 19 Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес тануы және бағалауы тиіс.
Шығындардың орнын толтыруға арналған активтер
27 Ұйымдар бірігуінде сатушы келісімшарт арқылы сатып алушыға нақты актив немесе міндеттеменің барлығына немесе бөлігіне қатысты кездейсоқтық немесе белгісіздік зардаптарының орын толтыра алады. Мысалы, сатушы сатып алушыға міндеттемеге жұмсалатын нақты белгіленген мөлшерден жоғары болатын белгілі бір кездейсоқтықтан туындайтын шығындардың орнын толтыра алады; басқа сөзбен айтқанда, сатушы сатып алушыныың міндеттемесі нақты белгіленген мөлшерден аспауына кепілдік береді. Осының нәтижесінде, сатып алушы шығындардың орнын толтыруға арналған активтерге ие болады. Сатып алушы шығындардың орнын толтыруға арналған активтерді, төленуі сенімсіз мөлшерлер үшін бағалау түзетулерінің қажеттілігіне байланысты орны, толтырылған бап бағаланатын негізде бағаланған орны толтырылған бапты танумен бір уақытта тануы тиіс. Сондықтан, егер орнын толтыру, сатып алу күнінде танылатын және сатып алу күнгі әділ құны бойынша бағаланатын активке немесе міндеттемеге қатысты болса, сатып алушы сатып алу күнгі әділ құны бойынша бағаланған шығындардың орнын, толтыруға арналған активтерді, сатып алу күнінде тануы тиіс. Сатып алу күнгі әділ құны бойынша бағаланған шығындардың орнын толтыруға арналған актив үшін, қайтарымдылықты ескеру салдарынан, болашақ ақша қозғалыстары жөніндегі белгісіздіктің әсерлері әділ құны бойынша бағалауға қосылады және бөлек бағалау түзетулерінің қажеті жоқ (В41 -тармағында тиісті қолдану нұсқаулары берілген).
28 Кейбір жағдайларда, орнын толтыру тану немесе бағалау қағидаттарына кірмейтін жағдай болып табылатын активке немесе міндеттемеге қатысты болуы мүмкін. Мысалы, орнын толтыру сатып алу күнінде әділ құнын сенімді түрде сол күні бағалау мүмкін болмағандықтан танылмайтын шартты міндеттемеге қатысты болуы мүмкін. Керісінше, орнын толтыру мысалы, сатып алу күніндегі әділ құнынан басқа негізде бағаланатын қызметкерге төленетін ақы нәтижесінде болатын активке немесе міндеттемеге қатысты болуы мүмкін. Осындай жағдайлардан олардың орнын толтыруға арналған активтер орны толтырылатын бапты бағалауға қолданылғандарға сәйкес келетін болжамды есептерді қолданып, басшылықтың шығындардың орнын толтыруға арналған активтердің қайтарымдылығын анықтауына қарай және орнын толтыру сомасына қойылатын кез келген келісімшарттық шектеулерге қарай, танылуы және бағалануы тиіс. 57 -тармақта шығындардың орнын толтыруға арналған активтерді кейінгі есепке алу бойынша нұсқаулар берілген.
Бағалау қағидатына кірмейтін жағдайлар
Қайта алынған құқықтар
29 Сатып алушы материалдық емес актив ретінде, нарықтық қатысушылардың оның әділ құнын анықтауда әуелі келісімшарттық мерзімді созуды ескеруі-ескермеуіне қарамастан, қатысты келісімшарттың қалған келісімшарттық шартының негізінде танылған қайта алынған құқықтың құнын бағалауы тиіс. В35 және В36 -тармақтарында тиісті қолдану нұсқаулары берілген.
Акцияға негізделген төлемдер операциялары
30 Сатып алушы 2 Акциялар негізіндегі төлемдер ХҚЕС-ындағы (IFRS) әдіске сәйкес сатылатын ұйымның акцияға негізделген төлемдер операцияларын сатып алушының акцияға негізделген төлемдер операцияларымен ауыстыруға қатысты міндеттемені немесе үлестік құралды бағалауы тиіс. (Осы ХҚЕС (IFRS) сол әдістің акцияға негізделген төлемдер операциялар «нарыққа негізделген бағалау» ретіндегі нәтижесін көрсетеді.)
Сатуға арналған активтер
31 Сатып алушы, 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес, сатып алу күнінде сатуға арналған деп, жіктелетін сатып алынған ұзақ мерзімді активті (немесе ақшаға айналдырылатын активтер тобын) сол ХҚЕС-ының (IFRS) 15-18 -тармақтарына сәйкес, сатуға жұмсалған шығындары шегерілген әділ құны бойынша бағалауы тиіс.
Тиімді сатып алудан алынған гудвиллдынемесе кірісті тану және бағалау
32 Сатып алушы сатып алу күнінде төмендегі (а)-ның (b)-дан артықшылығы ретінде бағаланған гудвиллдытануы тиіс:
(a) төмендегілердің жиынтығы:
(i) негізінен сатып алу күніндегі әділ құнды талап ететін, осы ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес бағаланған аударылған сыйақы (37- -тармақты қараңыз);
(ii) осы ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес бағаланған, сатылатын ұйымдағы кез келген бақыламайтын пайыздың мөлшері; және
(iii) сатылы түрде қол жеткізілген ұйымдардың бірігуінде (41 және 42 -тармақтарды қараңыз) сатып алушының сатылатын ұйымдағы бұрын иеленген үлестік пайызының сатып алу күніндегі әділ құны
(b) осы ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес бағаланған сатып алынған сәйкестендірілетін активтердің және қабылданған міндеттемелердің сатып алу күніндегі таза мөлшерлері.
33 Сатып алушы және сатылатын ұйым (немесе оның бұрынғы иелері) тек үлестік пайыздарын айырбастайтын ұйымдарды біріктіруде, сатылатын ұйымның үлестік пайыздарының сатып алу күніндегі әділ құны сатып алушының үлестік пайыздарының сатып алу күніндегі әділ құнына қарағанда сенімді бағаланатын болуы мүмкін. Олай болса, сатып алушы гудвиллдың мөлшерін аударылған үлестік пайыздарының сатып алу күніндегі әділ құнының орнына сатылатын ұйымның үлестік пайыздарының сатып алу күніндегі әділ құнын қолдану арқылы анықтауы тиіс. Ешқандай сыйақы аударылмаған ұйымдарды біріктіруде гудвиллдың мөлшерін анықтау үшін, сатып алушы аударылған сыйақының сатып алу күніндегі әділ құнының орнына, бағалау тәсілін қолданып, анықталған сатып алушының сатылатын ұйымдағы пайыздарының сатып, алу күніндегі әділ құнын қолдануы тиіс (32 (а) (і) -тармақ ). В46 В49 -тармақтарында тиісті қолдану нұсқаулары берілген.
Тиімді сатып алу
34 Кейде сатып алушы 32(b) тармағындағы мөлшер 32(а) тармағында көрсетілген сомалардың жиынтығынан артық болатын ұйымдарды біріктіру болып табылатын тиімді сатып алу жасайды. Егер сол артықшылық 36 -тармақтағы талаптарды қолданғаннан кейін сақталып қалатын болса, сатып алушы нәтижесіндегі кірісті сатып алу күнінде пайда немесе залал арқылы тануы тиіс. Кіріс сатып алушыға жатқызылады.
35 Тиімді сатып алу, мысалы сатушы сатуға міндетті болатын мәжбүр сауда болып табылатын ұйымдарды біріктіруде болуы мүмкін. Дегенмен, 22-31 -тармақтарда талқыланған кейбір баптар үшін тану немесе бағалауға кірмейтін жағдайлар тиімді сатып алудан түскен кірісті тануға әкелуі (немесе танылған кіріс мөлшерін өзгертуі) мүмкін.
36 Тиімді сатып алудан түсетін кірісті танудың алдында, сатып алушы сатып алынған барлық активтерді және қабылданған барлық міндеттемелерді дұрыс бірегейленеді ме жоқ па қайта анықтауы тиіс және сол шолу кезінде бірегейленген кез келген қосымша активтерді немесе міндеттемелерді тануы тиіс. Сатып алушы сосын осы ХҚЕС (IFRS) бойынша сатып алу күнінде төмендегілердің барлығы бойынша тану талап етілетін сомаларды бағалауға қолданылған амалдарын шолуы тиіс:
(a) сәйкестендірілетін сатып алынған активтер және қабылданған міндеттемелер;
(b) бар болса, сатылатын ұйым бақыламайтын пайыз;
(c) сатылы түрде жасалған ұйымдардың бірігуінде, сатып алушының сатылатын ұйымдағы бұрын иеленген үлестік пайызы; және
(d) талқылауға аударылған.
Шолудың мақсаты бағалаулар барлық сатып алу күніндегі қолда бар ақпаратты тиісті түрде ескеруді көрсететіндігін қамтамасыз ету болып табылады.
Аударылған сыйақы
37 Ұйымдардың бірігуінде аударылған сыйақы, сатып алушы аударған активтердің сатып алу күніндегі құнының, сатып алушы сатылатын ұйымның бұрынғы иелерін енгізген міндеттемелердің және сатып алушы шығарған үлестік пайыздардың сомасы ретінде есептеп шығарылатын әділ құны бойынша бағалануы тиіс. Дегенмен, сатып алушының сатылатын ұйымның қызметкерлері сақтаған ұйымдардың бірігуінде аударылған сыйақыға қосылған берілген сомаларға айырбастаған акцияға негізделген төлемдердің берілген сомаларының кез келген бөлігі әділ құнның орнына 30 -тармаққа сәйкес бағалануы тиіс. Сыйақының әуелі түрлерінің мысалдарына ақша қаражаты, басқа активтер, кәіспкерлік немесе сатып алушының еншілес ұйымны шартты сыйақысы, қарапайым немесе басымдылықты үлестік құралдар, опциондар, кепілдіктер және өзара ұйымдарға мүшелік пайыздар жатады.
38 Аударылған сыйақыға сатып алушының қаржылық жағдай есебі құнын олардың сатып алу күніндегі әділ құнынан басқа болатын активтері немесе міндеттемелері жатуы мүмкін (мысалы, ақшалай емес активтер немесе сатып алушының кәсіпкерлігі). Олай болса, сатып алушы аударылған активтерді немесе міндеттемелерді олардың сатып алу күніндегі әділ құнына қайта бағалауы тиіс және нәтижесіндегі, бар болса, кірістер немесе шығыстарды пайда немесе залал арқылы тануы тиіс. Дегенмен, кейде аударылған активтер немесе міндеттемелер ұйымдар бірігуінен кейін біріккен ұйымның ішінде сақталып қалады (мысалы, активтер немесе міндеттемелер оның бұрынғы иелерінің орнына сатылған ұйымға аударылғандықтан) және сатып алушы сондықтан оларды басқару құзыретін сақтап қалады. Осындай ахуалда, сатып алушы активтерді және міндеттемелерді олардың қаржылық жағдай есебі құны бойынша тікелей сатып алу күнінің алдында бағалауы тиіс және ұйымдар бірігуінің, алдында немесе одан кейін, өзі басқаратын активтер немесе міндеттемелерден келген кіріс немесе шығысты пайда немесе залал арқылы танымауы тиіс.
Шартты төлем
39 Сатып алушы сатылатын ұйымның орнына аударған сыйақыға шартты сыйақы келісімнің нәтижесінде болатын кез келген активтер немесе міндеттемелер жатады (37 -тармақты қараңыз). Сатып алушы, шартты сыйақының сатып алу күніндегі әділ құнын сатылған ұйымның орнына аударылған сыйақының бөлігі ретінде тануы тиіс.
40 Сатып алушы шартты сыйақыны төлеу міндеттемесін 32 Қаржылық құралдар: ақпаратты ұсыну ХҚЕС-ының (IAS) 11 -тармағындағы немесе қолданыстағы басқа ХҚЕС-тарындағы (IFRS) үлестік құралдың және қаржылық міндеттеменің анықтамасы негізінде міндеттеме ретінде немесе үлес ретінде жіктеуі тиіс. Сатып алушы егер нақты шарттар орындалған болса, актив ретінде бұрын аударылған сыйақыны қайтару құқығын жіктеуі тиіс. 58 -тармақта шартты сыйақыны кейінгі есепке алу бойынша нұсқаулар берілген.
Сатып алу әдісін бизнесті біріктірудің нақты түрлеріне қолдану бойынша қосымша нұсқаулар
Сатылы түрде қол жеткізілетін бизнесті біріктіру
41 Сатып алушы кейде өзі үлестік пайызын иеленген сатылған ұйымды басқару құзыретіне тікелей сатып алу күнінің алдында ие болады. Мысалы, 2001 жылдың 31 желтоқсанында, А ұйымы В ұйымындағы бақыламайтын үлестік пайыздың 35 пайызын иеленеді. Сол күні А ұйымы В ұйымындағы пайызының қосымша 40 пайызын сатып алады, бұл оған В ұйымын басқару құзыретін береді. Осы ХҚЕС(IFRS) осындай операцияны сатылы түрде қол жеткізілетін ұйымыдар бірігуі деп қарайды, кейде олар біртіндеп сатып алу деп те аталады.
42 Сатылы түрде қол жеткізілетін ұйымдар бірігуінде, сатып алушы өзінің бұрынғы иеленген сатылған ұйымдағы үлестік пайызын сатып алу күніндегі әділ құны бойынша қайта бағалауы тиіс және нәтижесінде келетін, егер бар болса, кіріс немесе шығысты пайда немесе залал арқылы тануы тиіс. Алдыңғы есепті кезеңдерде, сатып алушы сатылатын ұйымдағы үлестік пайызының құнының өзгерістерін басқа толық табыс арқылы таныған болуы мүмкін (мысалы, инвестиция сатуға арналған деп жіктелгендіктен). Олай болса, басқа толық табыс арқылы танылған сомасы сатып алушы бұрын иеленген үлестік пайызын тікелей шығаратын болғанда талап етілетіндей негізде танылуы тиіс.
Сыйақыны аударусыз қол жеткізілетін ұйымдардың бірігуі
43 Сатып алушы кейде, сыйақы аудармай сатылған ұйымды басқару құзыретіне ие болады. Ұйымдар бірігуін есепке алудың сатып алу әдісі сол бірігулерге қолданылады. Осындай жағдайларға төменгі -тармақтар жатады:
(a) сатылған ұйым, өз акцияларының жеткілікті санын бар инвестор (сатып алушы) басқару құзыретіне ие болуы үшін қайта сатып алады.
(b) бұрын сатып алушыны өзінің көпшіліктің дауыс беру құқығын болған сатылған ұйымды басқаруға кедергі болған азшылықтың тыйым салу құқығының тоқтатылуы.
(c) сатып алушы және сатылған ұйым өздерінің кәсіпкерліктерін тек келісімшарт арқылы біріктіруге келіседі. Сатып алушы сатылған ұйымды басқару құзыретіне айырбас ретінде ешқандай сыйақы аудармайды және сатылған ұйымда сатып алу күнінде немесе оған дейін ешқандай үлестік пайыз иеленбейді. Тек келісімшарт арқылы қол жеткізілген ұйымдар бірігуінің мысалдарына екі ұйымды негізгі келісіммен немесе қосарланып тіркелетін корпорацияны құру арқылы қосу жатады.
44 Тек келісімшарт арқылы қол жеткізілетін ұйымдар бірігуінде, сатып алушы сатылатын ұйымның иелеріне осы ХҚЕС (IFRS) бойынша, танылған сатылатын ұйымның таза активтерінің мөлшерін жатқызуы тиіс. Басқаша айтқанда, сатылатын ұйымдағы сатып алушыдан басқа тараптар иеленген үлестік пайыздар, тіпті нәтижесі айтылатын ұйымдағы барлық үлестік пайыздар бақыламайтын пайыздарға жатқызылған болса да, сатып алушының бірігуден кейінгі қаржылық есептілігінде бақыламайтын пайыздар болып табылады.
Бағалау кезеңі
45 Егер ұйымдардың бірігуін бастапқы есепке алу бірігу болған есепті кезеңнің аяғында аяқталмаған болса, сатып алушы өз қаржылық есептерінде есепке алынуы аяқталмаған баптарға алдын ала сомасын баяндауы тиіс. Бағалау кезеңі барысында, сатып алушы ретроспективті түрде, сатып алу күнінде болған ақпараттар мен жағдайлар туралы алынған және, белгілі болса, сол күні танылған сомаларды бағалауға әсерін тигізер жаңа ақпаратты көрсету үшін сатып алу күнінде танылған алдын ала сомаларды түзетуі тиіс. Бағалау кезеңі барысында, сатып алу күнінде болған ақпараттар мен жағдайлар туралы және, белгілі болса, қосымша активтерді және міндеттемелерді сатып алу күніде, тануға әкелетін жаңа ақпарат алынса, сатып алушы қосымша активтерді және міндеттемелерді тану тиіс. Бағалау кезеңі сатып алушы сатып алу күнінде болған ақпараттар мен жағдайлар туралы іздеген ақпаратын алғанда немесе басқа ақпарат алу мүмкін еместігін білген уақытта аяқталады. Дегенмен, бағалау кезеңі сатып алу күнінен бастап бір жылдан аспауы тиіс.
46 Бағалау кезеңі сатып алу күнінен кейінгі сатып алушы ұйымдар бірігуі үшін танылған шартты мөлшерлерді өзгерте алатын кезең болып табылады. Бағалау кезеңі сатып алушыға осы ХҚЕС-тың (IFRS) талаптарына сәйкес сатып алу күнінде төмендегілерді анықтауға және бағалауға қажет ақпаратты алуға жеткілікті уақыт береді:
(a) сәйкестендірілетін сатып алынған активтер, қабылданған міндеттемелер және сатылатын ұйымдағы бақыламайтын пайыз;
(b) сатылатын ұйым үшін аударылған сыйақы (немесе гудвиллдыбағалауда қолданылған басқа сома);
(c) сатылы түрде қол жеткізілген ұйымдар бірігуінде, бұрын сатып алушы иеленген сатылатын ұйымдағы үлестік пайыз; және
(d) тиімді сатып алудың нәтижесінде болатын гудвилл немесе кіріс.
47 Сатып алушы сатып алу күнінен кейін, алынған ақпараттың танылған тұрақсыз сомаларға өзгерістер енгізуге әкелу-әкелмеуін немесе сол ақпарат сатып алу күнінен кейін орын алған оқиғалар нәтижесінде болу - болмауын анықтау кезінде барлық қатысты факторларды ескеруі тиіс. Қатысты факторларға қосымша ақпарат алынған күні және сатып алушының тұрақсыз сомаларға өзгерістер енгізудің себебін анықтау мүмкіндігі кіреді. Сатып алу күнінен кейін бірнеше айдан кейін алынған ақпараттан гөрі, сатып алу күнінен кейін тез арада алынған ақпараттың сатып алу күнінде орын алған жағдайларды көрсету мүмкіндігі зор. Мысалы, оның әділ құнын өзгерткен орын алған оқиға анықталмағанша, активтің сатып алу күнінен кейін тез арада үшінші тарапқа сол күні анықталған оның тұрақсыз әділ құнынан едеуір ерекшеленетін сомаға сатылуы тұрақсыз сомада қателік болуын көрсетуі мүмкін.
48 Сатып алушы сәйкестендірілетін активтер (міндеттеме) үшін танылған тұрақсыз соманың көбеюін (төмендеуін) гудвиллдың төмендеуі (көбеюі) арқылы таниды. Дегенмен, бағалау кезеңінде алынған жаңа ақпарат кейде бірден көп активтердің немесе міндеттемелердің тұрақсыз сомасына өзгету енгізуге әкелуі мүмкін. Мысалы, сатып алушы сатылатын ұйымның ғимараттарының бірінде болған төтенше жағдайға қатысты шығындарына төлеу үшін, міндеттеме қабылдауы мүмкін, оның барлығы немесе бір бөлігі сатылатын ұйымның міндеттемелерді сақтандыру саясатымен қамтылған. Егер сатып алушы бағалау кезеңінде сол міндеттеменің сатып алу күнгі әділ құн туралы жаңа ақпарат алса, осы міндеттеме үшін танылған тұрақсыз сомаға енгізілген өзгерістің нәтижесінде болатын гудвиллғаенгізілетін өзгерістің орны (толық немесе жартылай) сақтандыру ұйымынан түсетін сақтандыру төлемі үшін танылған тұрақсыз сомаға енгізілген өзгерістің нәтижесінде гудвиллге енгізілген сәйкес өзгерістермен толтырылар еді.
49 Бағалау кезеңінде сатып алушы, ұйымдарды біріктіруді есепке алу сатып алу күнінде аяқталғандай сияқты, тұрақсыз сомаларға енгізілген өзгерістерді тануы тиіс. Осылайша, сатып алушы алдыңғы кезеңдер үшін қаржылық есептіліктерде ұсынылған салыстырмалы ақпаратты керегінше, бастапқы есепке алуды аяқтау кезінде танылған амортизацияға немесе басқа табыстың өзгеруі нәтижелеріне өзгеріс енгізумен қоса қайта қарауы тиіс.
50 Бағалау кезеңі аяқталғаннан соң, сатып алушы ұйымдар бірігуін 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер және қателер ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес, тек қатені түзету үшін есепке алуды қайта қарауы тиіс.
Ұйымдардың бірігу операциясының бөлігін анықтау
51 Сатып алушы және сатылатын ұйымның арасында ұйымдарды біріктіру жөніндегі келісімсөздері басталғанға дейін алдын ала болатын қарым қатынастары немесе басқа келісімдері болуы мүмкін, немесе олар сол келісімсөздер барысында ұйымдарды бірігуіден бөлек болатын келісім жасауы мүмкін. Осы жағдайларда сатып алушы сатып алушы мен сатылатын ұйым (немесе оның бұрынғы иелері) ұйымыдарды біріктіргенде айырбастағандарының бөлігі болмайтын кез келген сомаларды, яғни сатылатын ұйым үшін берілген соманың бөлігі болмайтын сомаларды анықтауы тиіс. Сатып алушы сатып алу әдісін қолданудың бөлігі ретінде тек сатылатын ұйым үшін аударылған сыйақыны және сатылатын ұйым үшін сатып алынған активтерді және қабылданған міндеттемелерді тануы тиіс. Бөлек операциялар тиісті ХҚЕС-тарына (IFRS) сәйкес есепке алынуы тиіс.
52 Сатып алушының өзі немесе оның атынан немесе біріктіруге дейін негізінен сатылатын ұйымның (немесе оның бұрынғы иелерінің) пайдасына емес, негізінен сатып алушының немесе біріктірілген ұйымның пайдасына жасалған операция, бөлек операция болуы ықтимал. Төменде бөлек сатып алу әдісін қолданғанда қамтылмауы тиіс операциялардың мысалдары берілген:
(a) сатып алушы және сатылатын ұйымның арасында алдын ала болатын қарым-қатынастарды іс жүзінде реттейтін операция;
(b) сатылатын ұйымның қызметкерлеріне немесе бұрынғы иелеріне болашақ қызметтері үшін ақы төлейтін операция;
(c) сатылатын ұйымға немесе бұрынғы иелеріне сатып алушының сатып алуға қатысты шығындарын төлегені үшін өтейтін операция.
В50-В62 -тармақтарында осыған қатысты қолдану нұсқаулары берілген.
Сатып алуға қатысты шығындар
53 Сатып алуға қатысты шығындар сатып алушының бизнес бірлестіктеріне әсер етуге байланысты шығындары болып табылады. Бұл шығындарға делдалға берілетін сыйақы; кеңестік, заңды, есептік, бағалау және басқа да кәсіби немесе кеңес беру сыйақылары; жалпы басқару шығындары, оның ішіне ішкі сатып алу департаментіне қатысты шығындар да кіреді; сондай-ақ қарыз және үлестік қауіпсіздік жүйелерін қамтамасыз етуге байланысты шығындар кіреді. Сатып алушы сатып алуға қатысты шығындарды белгілі бір кезеңдердегі шығындарға жатқызады, бұл кезеңдерде бір жағдайды қоспағанда шығындар және қызмет көрсетулер қабылданады. Қарыздарды жариялау және үлестік қауіпсіздік шығындары 32 ХҚЕС (IAS) және 9 ХҚЕС-на (IFRS) сәйкес танылады.
Кезекті бағалау және есеке алу
54 Негізінен, сатып алушы кейін сатып алынған активтерді, қабылданған немесе өтелген міндеттемелерді және ұйымдарды біріктіргенде, шығарылған үлестік құралдарды басқа да сол баптарға, олардың сипатына қарай, қолданылатын ХҚЕС-тарға (IFRS) сәйкес бағалауы және есепке алуы тиіс. Дегенмен, осы ХҚЕС-та (IFRS) төмендегі сатып алынған активтерді, қабылданған немесе өтелген міндеттемелерді және ұйымдарды біріктіргенде шығарылған үлестік құралдарды кезектегі бағалау және есепке алу бойынша нұсқаулар берілген:
(a) қайта алынған құқықтар;
(b) сатып алу күнінде танылған шартты міндеттемелер;
(c) орын толтыру активтері; және
(d) шартты сыйақы.
В63 -тармақта осыған қатысты қолдану нұсқаулары берілген.
Қайта алынған құқықтар
55 Материалдық емес актив ретінде танылған қайта алынған құқық келісімшарттың құқық берілген қалған келісімшарттық кезеңі ішінде амортизациялануы тиіс. Кейін қайта алынған құқықтан, үшінші тарапқа сататын сатып алушы материалдық емес активтің қаржылық жағдай есебі құнын сатудың кірісі немесе шығысын анықтау кезінде қосуы тиіс.
Шартты міндеттемелер
56 Бастапқы танудан кейін және міндеттеме реттелгенше, жойылғанша немесе мерзімі аяқтанғанша, сатып алушы ұйымдардың бірігуінде төмендегілердің ең көбі бойынша танылған шартты міндеттемені бағалауы тиіс:
(a) 37 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес тану болатын сома; және
(b) 18 Табыс ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес танылған жиынтық амортизацияны (шегеру орынды болса) шегерілген бастапқыда мойындалған сома.
Осы талап 9 ХҚЕС - қа (IFRS) сәйкес есептелген келісімшарттар үшін қолданылмайды.
Орнын толтыру активтері
57 Әрбір кезектегі есепті кезеңдердің соңында, сатып алушы сатып алу күнінде орны толтырылған міндеттеме немесе активті танығандай бірдей негізде танылған орнын толтыру активті, сомасына қойылатын кез келген келісімшарттық шектеулерге және, кейін әділ құны бойынша бағаланбайтын орнын толтыру активі үшін, басшылықтың орнын толтыру активінің өтелу мүмкіндігін анықтауына қарай бағалауы тиіс. Сатып алушы орнын толтыру активті тануды, тек ол активті өтеп алғанда, сатқанда немесе басқаша оны иелену құқығынан айрылғанда тоқтатуы тиіс.
Шартты сыйақы
58 Кейбір сатып алушы сатып алу күнінен кейін танитын шартты, сыйақының әділ құнының өзгерістері, сатып алушы сол күннен кейін алған сатып алу күнінде, орын алған ақпараттар мен жағдайлар туралы қосымша ақпараттың нәтижесі болуы мүмкін. Осындай өзгерістер 45-49 -тармақтарға сәйкес бағалау кезеңінің өзгерістері болып табылады. Дегенмен, сатып алу күнінен кейін орын алған, табыс мақсатына жету, нақты акция бағасына жету немесе зерттеу және дамыту жоспарының негізгі сатысына жету сияқты оқиғалар нәтижесінде енгізілген өзгерістер бағалау кезеңінің өзгерістері болып табылмайды. Сатып алушы шартты сыйақының әділ құнының бағалау кезеңінің өзгерістері болып табылмайтын өзгерістерін төмендегідей есепке алуы тиіс:
(a) үлес ретінде жіктелген шартты сыйақы қайта бағаланбауы тиіс және оның кезекті реттелуі үлес шегінде есепке алынуы тиіс.
(b) актив немесе міндеттеме ретінде жіктелген төмендегідей шартты сыйақы:
(i) қаржылық құрал болып табылатын және 9 ХҚЕС (IFRS) ауқымында болатын болса, әділ құны бойынша, нәтижесінде шығатын осы ХҚЕС-қа сәйкес пайда немесе залал арқылы немесе басқа толық табыс арқылы танылған кіріс немесе шығыспен бірге бағалануы тиіс.
(ii) 9 ХҚЕС (IFRS) ауқымында болмайтын болса, 37 ХҚЕС-ына (IAS) немесе басқа тиісті ХҚЕС-тарына (IFRS)сәйкес есепке алынуы тиіс.
| Ақпаратты ашып көрсету |
59 Сатып алушы оның қаржылық есептілігін пайдаланушыға:
(а) ағымдағы есепті кезең ішінде;
(b) есеп күні аяқталған кейін, бірақ қаржылық есепті шығаруға бекіткенге дейін жүзеге асырылған бизнесті біріктірудің сипатын және қаржылық салдарын бағалауға мүмкіндік беретін ақпаратты ашуға тиіс.
60 59 -тармақтағы мақсаттарға жету үшін, сатып алушы В64-В66 -тармақтарға аталған ақпараттарды ашып көрсетуі тиіс.
61 Сатып алушы қаржылық есептілікті пайдаланушыларға ағымдағы кезеңде бизнесті біріктіруге қатысты танылған, ағымдағы немесе алдыңғы кезеңдерде жүзеге асырылған түзетулердің қаржылық салдарын бағалауға мүмкіндік беретін ақпаратты ашқаны жөн.
62 61 -тармақтағы мақсаттарға жету үшін, сатып алушы В67 -тармақтағы аталған ақпараттарды ашып көрсетуі тиіс.
63 Егер осы немесе басқа ХҚЕС-тары (IFRS) бойынша талап етілетін нақты ақпараттарды ашып көрсету 59 және 61 -тармақтарда аталған мақсаттарға сай келмесе, сатып алушы сол мақсаттарға жету үшін қажетті кез келген қосымша ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.
Өтпелі кезең шарттары және күшіне ену күні
Күшіне ену күні
64 Ұйым осы ХҚЕС-ты(IFRS) қолдану күні 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін басталатын бірінші жылдық есепті кезеңнің басталған күні немесе одан кейін болатын бизнес бірлестіктеріне проспективті түрде қолдануы тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Алайда, осы ХҚЕС (IFRS) тек 2007 жылдың 30 маусымында немесе одан кейін басталатын жылдық есепті кезеңнің басында қолданылуы тиіс. Егер ұйым осы ХҚЕС-ын (IFRS) 2009 жылдың 1 шілдесіне дейін қолданса, сол ақпаратты ашып көрсетуі тиіс және 27 (2008 жылы түзетілген) ХҚЕС-ын (IAS) сол ертерек мерзім ішінде қолдануы тиіс.
64 А [Жойылған]
64B. 2010 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС(IFRS) Жетілдірулер 19, 30 және B56 -тармақтарына өзгерістер еніп, B62A және B62B -тармақтары қосылды. Ұйым осы өзгерістерді 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап немесе одан кейінгі жылдық мерзімдер үшін қолданылуы тиіс. Бұдан ерте қолданылу рұқсат етіледі. Егер ұйым өзгерістерді ерте мерзімдер үшін қолданса, ұйым бұл туралы хабарлауы тиіс. Осы ХҚЕС (IFRS) бірінші рет қолданған күннен бастап проспективті болуы тиіс.
64C 65A-65E -тармақтары 2010 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС(IFRS) Жетілдірулерге сәйкес енгізілді. Ұйым осы өзгерістерді 2010 жылдың 1 шілдесінен бастап немесе одан кейінгі жылдық мерзімдер үшін қолданылуы тиіс. Бұл мерзімнен ерте қолданылу рұқсат етіледі. Егер ұйым өзгерістерді ерте мерзімдер үшін қолданса, ұйым бұл туралы хабарлауы тиіс. Бұл өзгерістер бизнес біріктірулерінен туындайтын шартты сыйақы қаржылық жағдай есептеріне ХҚЕС (IFRS) қолдану күнінен, 2008 жылы шығарылған, ертерек сатып алу күні қолданылуы тиіс.
64D 2010 жылы қазан айында жарияланған 9 ХҚЕС (IFRS) 16, 42, 53, 56 және 58(b) -тармақтарына түзетулер ендіріп, 64A -тармағын жойды. Ұйым 2010 жылы қазан айында жарияланған 9 ХҚЕС (IFRS) стандарты бойынша енгізілген түзетулерді басшылыққа алуы тиіс.
64Е 2011 жылы мамыр айында жарияланған 10 ХҚЕС (IFRS)А қосымшасы, 7,В13,В63(е),тармақтарына түзетулер енгізді. Ұйым жарияланған 10 ХҚЕС (IFRS) стандарты бойынша енгізілген түзетулерді басшылыққа алуы тиіс.
64Ғ 2011 жылы мамыр айында жарияланған 13 ХҚЕС (IFRS) әділ құнның анықтамасы бойынша А қосымшасы, 20,29,33,47,В22,В40,В43-В46,В49,В64 тармақтарына түзетулер енгізді. Ұйым жарияланған 13 ХҚЕС (IFRS) стандарты бойынша енгізілген түзетулерді басшылыққа алуы тиіс.
64G 2012 жылы қазан айында жарияланған Инвестициялық ұйымдар (10-шы ХҚЕС-ке (IFRS), 12-ші ХҚЕС-ке (IFRS) және27-ші ХҚЕС-ке (IAS) енгізілген өзгертулер),7-ші тармаққа түзету енгізіп және 2А тармағы қосылды.Осы ХҚЕС (IFRS) тек 2014 жылдың 1 қаңтарында немесе одан кейін басталатын жылдық есепті кезеңнің басында қолданылуы тиіс. Бұл мерзімнен ерте қолданылу рұқсат етіледі.Егер ұйым өзгерістерді ерте мерзімдер үшін қолданса, Инвестициялық ұйым-ғаенгізілген барлық түзетулердіқолдану қажет.
65 Ұйымдарды біріктіруден туындаған сатып алу күні осы ХҚЕС (IFRS) қолдану күнінен бұрын болған активтер мен міндеттемелер осы ХҚЕС-ын (IFRS) қолданудан соң түзетілмеуі тиіс.
65A Сатып алу күндері ұйымның осы ХҚЕС-ын (IFRS) бірінші рет қолдану күнінен, 2008 жылы шығарылған, бұрын болған бизнес біріктірулерінен туындайтын шартты сыйақы қаржылық жағдай есептері осы ХҚЕС-ты(IFRS) бірінші рет қолданудан кейін өзгертілмеуі тиіс. Сол қаржылық жағдай туралы есептер үшін кейінгі есептеуде 65B-65E -тармақтары қолданылуы тиіс. Сатып алу күндері осы ХҚЕС (IFRS)бірінші рет қолдану күнінен бастап, 2008 жылы шығарылған, немесе одан кейінгі бизнес біріктірулерінен туындайтын шартты сыйақы қаржылық жағдай туралы есептер үшін 65B-65E -тармақтары қолданылмауы тиіс. 65B-65E -тармақтарындағы бизнес біріктірулері сатып алу күндері 2008 жылы шығарылған осы ХҚЕС (IFRS) бірінші рет қолдану күнінен бұрын болған бизнес біріктірулеріне ғана тиісті.
65B Егер бизнесті біріктіру келісімшарты болашақ оқиғаларға тәуелді болатын біріктіру құнының өзгеруін ескерсе, сатып алушы өзгеріс мөлшерін сатып алу күніндегі біріктіру құнының құрамына қосуы тиіс, өзгеріс мүмкін болса және сенімді түрде өлшене алса.
65C Бизнесті біріктіру келісімшарты болашақтағы бір немесе одан да көп оқиғаларға тәуелді болатын біріктіру құнының өзгерістеріне байланысты бейімділік жасауға мүмкінді береді. Бейімділік, мысалы келешек мерзімдерде белгілі бір кіріс деңгейінің тұрақтануына немесе жетуіне, немесе ұсынылған құралдардың нарықтық бағасының тұрақтануына тәуелді болуы мүмкін. Әдетте біріктірудің бастапқы есебінде осындай кез-келген бейімділік жасау мөлшерін ақпараттың сенімділігін кемітпей-ақ, белгілі бір сенімсіздік бар болса да, жуықтап табуға болады. Келешек оқиғалар тумаған жағдайда немесе жуықтап тапқан мөлшер тексерістен өту керек болса, бизнес біріктіруінің құнына сәйкесінше бейімділік жасалуы тиіс.
65D Алайда, бизнесті біріктіру келісімшарты осындай бейімділік жасауға мүмкіндік берсе, бұл бейімділік мөлшері, бейімділік жасау мөлшері мүмкін болмаса немесе сенімді түрде өлшене алмаса, біріктірудің бастапқы есептелген құнына кірмейді. Егер кейін бұл бейімділік мүмкін болса және сенімді түрде өлшене алса, қосымша есепке алу біріктіру құнына бейімділік ретінде ескеріледі.
65E Кейбір жағдайларда берілетін активтер құнының төмендеуіне, меншікті капитал құралдарының шығуына немесе сатылатын ұйымның бақылау құзыретімен алмасуы үшін сатып алушыда қадылданған міндеттемелердің пайда болуына байланысты сатып алушыдан сатылатын ұйымға компенсациялық төлем жасау талап етіледі. Бұл, мысалы, бизнес біріктірілу құнының бір бөлігі ретінде сатып алушы ұсынылған меншікті капитал немесе қарыз құралдарының нарықтық бағасына кепілдік бергенде және бастапқыда анықталған құнды қайтару үшін қосымша меншікті капитал немесе қарыз құралдарын ұсыну талап етіледі. Осындай жағдайларда, бизнес біріктірілу құнындағы ешқандай жоғарылау танылмайды. Меншікті капитал құралдарына келгенде, қосымша төлемнің әділ құны бастапқы қолданылған құралдарға тиісті құнның дәл сол мөлшерде төмендеуімен теңеледі. Қарыз құралдарына келгенде, қосымша төлем премиумдағы төмендеу немесе бастапқы ұсыныс кезіндегі жеңілдіктің жоғарылауы ретінде қабылданады.
66 Өзара ұйым сияқты, 3 ХҚЕС-ты(IFRS) әлі қолданбаған және сатып алу әдісін қолданып есепке алынған бір немесе бірнеше бизнес бірлестігі бар ұйым В68 және В69 -тармақтарындағы ауысу кезеңі ережелерін қолдануы тиіс.
Табысқа салынатын салықтар
67 Сатып алу күні осы ХҚЕС-ты(IFRS) қолдануға дейін орын алған ұйымдар бірігуі үшін, сатып алушы 12 ХҚЕС-тың (IAS) осы ХҚЕС (IFRS) бойынша түзетулер енгізілген 12 -тармағындағы талаптарды перспективті түрде қолдануы тиіс. Яғни, сатып алушы бұрынғы ұйымдар бірігуін есепке алуды, танылған кейінге қалдырылған салық активтерінің бұрын танылған өзгерістері бойынша, өзгертпеуі тиіс. Дегенмен, осы ХҚЕС (IFRS) қолданылған күннен бастап, сатып алушы пайда немесе залалаға өзгеріс ретінде (немесе егер 12 ХҚЕС (IFRS) талап етсе, пайда немесе залалдан тыс) танылған кейінге қалдырылған салық активтерінің өзгерістерін тануы тиіс.
3 (IFRS)(2004 жылғы) ХҚЕС-тың қолданылуын тоқтату
68 Осы Стандарт 3 Бизнес бірлестіктері (2004 ж. шығарылған) ХҚЕС-тың (IFRS) орнына қолданылады.
Терминдер анықтамасы
Бұл қосымша осы Стандарттың ажырамайтын бөлігі болып табылады.
| Сатылатын Ұйымдар | Сатып алушыбизнес бірлестіктерінде басқару құзыретіне ие болатын бизнес немесе бизнестер | |
| сатып алушы | Сатылатын ұйымды басқару құзыретіне ие болатын ұйым | |
| сатып алу күні | Сатып алушы сатып алынатын ұйымға бақылауды алған күн. | |
| бизнес
| Инвесторды немесе басқа иелерді, мүшелерді немесе қатысушыларды дивидендтер, азайтылған шығындар немесе басқа экономикалық пайда түріндегі табыспен тікелей қамтамасыз ету мақсатымен жүргізілуге және басқарылуға мүмкіндігі бар біріктірілген қызметтер және активтердің жиынтығы | |
| бизнесті біріктіру
| Жекелеген ұйымдар немесе коммерциялық қызмет түрлерін бір есеп беретін ұйымға біріктіру. | |
| шартты қарастырулар
| Әдетте, сатып алушының сатылатын ұйымды басқару құқығы үшін айырбастың бөлігі ретінде сатылатын ұйымның бұрынғы иелеріне, егер нақты болашақ оқиғалар орын алса немесе шарттар орындалса, қосымша активтерді немесе үлестік пайыздарды аудару міндеттемесі | |
| үлестік пайыздар
| Осы ХҚЕС-ының мақсаттары үшін, үлестік пайыздар инвестор иеленетін ұйымның иелік пайызы және өзара ұйымның иесінің, мүшенің немесе қатысушының пайызы мағынасындакеңінен қолданылған. | |
| әділ құн
| Актив айырбасталуы немесе жақсы хабарлар, осындай операцияны жасағысы келетін тәуелсіз тараптар арасында міндеттемелер орындалуы мүмкін сома. | |
| гудвилл
| Жеке бірегейлендіруге және бөлек тануға жатпайтын бизнестің бірігуінен сатып алынатын басқа активтерден туындайтын болашақ экономикалық пайда әкелетін активтер. | |
| сәйкестендірілетін
| Актив сәйкестендірілетін болады, егер: (а) бөлектенетін болса, яғни ұйымнан жекелеп немесе тиісті келісімшартпен, сәйкестендірілетін актив немесе міндеттемемен бірге, кәіспорынның ниеті болу-болмауына қарамастан бөлектеуге немесе ажыратуға және сатуға, аударуға, лицензиялауға, жалдауға немесе айырбастауға мүмкін болса, немесе (b) келсімшарттық немесе басқа заңды құқықтардан, сол құқықтарды ұйымнан немесе басқа құқықтар мен міндеттемелерден аударуға немесе бөлектеу мүмкіндігінің болу болмауына қарамастан, туындайтын болса. | |
| материалдық емес актив | нақты мәні жоқ, бірегейлендірілетін монетарлық емес актив. | |
| өзара ұйым
| Инвестордың меншігіндегі ұйымнан айырмасы бар ұйым, мысалы, өзара сақтандыру ұйымы немесе сақтандыру полисін ұстаушыға немесе қатысушыларға тікелей және теңбе - тең неғұрлым аз шығынды немесе басқа да экономикалық пайданы тікелей өзінің меншік иесіне, мүшесіне немесе қатысушысына әкелетінөзара ынтымақтастық ұйымы. | |
| бақыламайтын пайыз | Бас ұйымға тікелей немесе жанамалы түрде жатқызылмайтын еншілес ұйымдағы үлес. | |
| иегерлер | Осы ХҚЕС-ының (IFRS) мақсаттары үшін, меншік иесі ұйымдарының үлестік пайыздарының иегерлерін және өзара ұйымдардың иегерлерін немесе мүшелерін немесе қатысушыларын білдіру үшінкеңінен қолданылған | |
|
|
|
|
Бұл қосымша осы ХҚЕС-ының ажырамас бөлігі болып табылады.
B1 Осы ХҚЕС (IFRS) ортақ басқарылатын ұйымдардың немесе ұйымның бизнес бірлестіктеріне қолданылмайды. Ортақ басқарылатын ұйымдардың немесе ұйымның бизнес бірлестіктері барлық бірігетін ұйымдар немесе ұйым ұйымдардың бірігуіне дейін және одан кейін толығымен бір тараппен немесе тараптармен басқарылатын бизнес бірлестіктері болып табылады және бұл басқару өтпелі емес.
B2 Келісімшарттық келісімнің нәтижесінде, жеке тұлғалар тобы ұйымның қызметінен пайда табу үшін, оның қаржылық және қызмет ету саясаттарын біріккен түрде басқаруға құзыреті бар болғанда, олар ұйымның басқарушылары болып саналуы тиіс. Сондықтан, бір жеке тұлғалар тобы, келісімшарттық келісімнің нәтижесінде, ұйымның қызметінен пайда табу үшін, толығымен бірігіп әрбір бірігуші ұйымның қаржылық және қызмет ету саясаттарын басқару құзыретіне ие болғанда, бизнес бірлестігі осы ХҚЕС-тың (IFRS) қолданылу саласынан тыс болады және бұл толық біріккен басқару құзыреті өтпелі емес.
B3 Ұйымды жеке тұлға немесе келісімшарттық келісім бойынша бірге қызмет ететін жеке тұлғалар тобы басқаруы мүмкін және сол жеке тұлға немесе жеке тұлғалар тобы ХҚЕС-тарының (IFRS) қаржылық есеп беру талаптарына бағынышты болмауы мүмкін. Сондықтан, ортақ басқарылатын ұйымдардың бизнес бірлестігі деп саналу үшін, бірігуші ұйымдардың бизнес бірлестігінің шоғырландырылған қаржылық есептілігінің бір бөлігі ретінде кіргізілуі қажет емес.
B4 Әрбір бірігуші ұйымның бірігуіне дейін және одан кейін басқарылмайтын қатысу үлесінің мөлшері бірігу ортақ басқарылатын ұйымдардың бірігуін анықтау үшін орынды ақпарат емес. Осыған ұқсас, бірігуші ұйымдардың бірі шоғырландырылған қаржылық есептіліктерден шығарылып тасталған еншілес ұйым болып тыбылатындығы бірігу ортақ басқарылатын ұйымдардың бірігуі ме анықтау үшін орынды ақпарат емес.
В5 Осы ХҚЕС (IFRS) ұйымдардың бірігуіне сатып алушы бір немесе бірнеше ұйымды басқару құзыретіне ие болатын операция немесе басқа оқиға деп анықтама береді. Сатып алушының сатылатын ұйымды басқару құзыретіне ие болуы әртүрлі жолдармен жүзеге асырылуы мүмкін, мысалы:
(a) ақша қаражатын, ақша баламасын немесе басқа активтерді (ұйымды құрайтын
таза активтермен қоса) аудару;
(b) міндеттемелер қабылдау арқылы;
(c) қатысу үлестерін шығару арқылы;
(d) сыйақының бірнеше түрлерін беру арқылы; немесе
(e) бөлек келісімшарт арқылы сыйақы аударусыз (43 -тармақты қараңыз).
В6 Бизнес бірлестіктері заңға, салық төлеу ережелеріне және басқа себептерге байланысты, төмендегілерден тұратын, бірақ тек олармен ғана шектелмеген, әртүрлі жолдармен құрылуы мүмкін:
(a) бір немесе бірнеше ұйымдар сатып алушының еншілес ұйымына айналады немесе бір немесе бірнеше ұйымдардың таза активтері заңды түрде сатып алушыға қосылады;
(b) бір бірігуші ұйым өзінің таза активтерін аударады немесе оның иелері өз қатысу үлестерін, екінші бірігуші ұйымға немесе оның иелеріне аударады;
(c) барлық бірігуші ұйымдар өз таза активтерін аударады, немесе сол ұйымдардың иелері өз үлестік пайыздарын жаңадан құрылған ұйымға аударады (кейде құралу немесе қосылу операциясы деп аталады); немесе
(d) бірігуші ұйымдардың бірінің бұрынғы иелерінің тобы біріккен ұйымды басқару құзыретіне ие болады.
В7 Іскерлік серіктестік шығатын ағын жасауға қабілеті бар, енгізілетін ағыннан және сол енгізілетін ағынға қолданылатын процестерден тұрады. Ұйымдардың әдетте шығатын ағыны болғанмен, біріккен жиынтықты ұйым санатына жатқызу үшін шығатын ағын міндетті емес.
В8 Анықталған мақсаттар үшін меңгерілуге немесе басқарылуыға қабілетті болу үшін, қызметтер мен активтердің біріккен жиынтығы, екі негізгі элементті - шығарылатын ағынды, бірігіп жасайтын немесе болашақта жасауға қабілеті бар енгізілетін ағын мен сол енгізілетін ағындарға қолданылған процестерді, қажет етеді. Дегенмен, егер экономикалық субъекттердің ұйымы сатып алуға және шығарылатын ағындарды жасауды, мысалы, ұйымды өз енгізілетін ағындары мен процестері арқылы біріктіру жолымен, жалғастыруға қабілеті болса, ұйым сатушының сол ұйымның қызметіне қолданатын барлық енгізілетін ағындарын немесе процестерін кіргізуі міндетті емес.
В9 Ұйымың элементтерінің сипаты, өндіріс саласына және, ұйымның даму сатысымен қоса, ұйымның операцияларының (қызметтерінің) құрылымына қарай, әртүрлі болады. Нарықта тұрақты орынға ие болған ұйымдар көбіне енгізілетін ағындардың, процестердің және шығарылатын ағындардың әртүрлі түрлеріне ие болады, ал жаңа ұйымдар енгізілетін ағындары мен процестері көбіне аз болады немесе кейде тек жалғыз шығарылатын ағыны (өнімі) болады. Шамамен барлық ұйымдарды, сонымен бірге, міндеттемелері бар, бірақ ұйымдар үшін міндеттемелері болуы міндетті емес.
В10 Қызметтер мен активтердің біріккен жиынтығының даму сатысында шығарылатын ағыны болмауы мүмкін. Егер шығарылатын ағын болмаса, сатып алушы осы жиынтық ұйым екендігін немесе ұйым еместігін анықтау үшін басқа факторларды қарастыруы тиіс. Бұндай факторларға төмендегілер жатады, бірақ тек осылармен шектелмейді:
(a) жоспарланған профильдік қызметтерді бастаған;
(b) қызметкерлері, зияткерлік меншігі және басқа енгізілетін ағындары мен сол ағындарға қолданыла алатын процестері бар;
(c) шығарылатын ағынды өндіру жоспарын орындау үстінде;
(d) болашақта шығарылатын ағынды сатып алатын тұтынушыларға қол жеткізуге қабілетті болады.
Даму сатысындағы қызметтердің және активтердің біріккен нақты жиынтығының ұйым санатына жатқызылуы үшін осы факторлардың барлығының болуы міндетті емес.
В11 Қызметтер мен активтердің біріккен жиынтығының ұйым екендігін немесе ұйым еместігін анықтау біріккен жиынтықтың экономикалық субъектпен ұйым ретінде меңгерілуге немесе басқарылуыға қабілетті қабілетті болу-болмауына негізделуі тиіс. Осылайша, нақты жиынтықтың ұйым екендігін немесе ұйым еместігін бағалауда, сатушы жиынтықты ұйым ретінде жүргізуі немесе сатып алушы жиынтықты ұйым ретінде жүргізуге ниеттеніп отыруы жөніндегі ақпарат орынды емес.
В12 Кері мәліметтердің дәлелдері болмағанда, гудвиллыбар белгіленген қызметтердің және активтердің біріккен нақты жиынтық ұйым деп саналуы тиіс. Дегенмен, ұйымның гудвиллыболуы міндетті емес.
В13 27 Шоғырландырылған және жеке қаржылық есептіліктер ХҚЕС-тың (IAS) нұсқаулары сатып алушыны - сатылатын ұйымды басқару құзыретіне ие болатын ұйымды - танып білуге қолданылуы тиіс. Егер ұйымдардың бірігуі орын алса, бірақ 27 ХҚЕС-ының (IAS) нұсқаулары бірігуші ұйымдардың қайсысы сатып алушы екендігін айқын көрсете алмаса, В14-В18 -тармақтарындағы факторлар осы анықтауды жасағанда ескерілуі тиіс.
В14 Негізінен ақша қаражаттарын немесе басқа активтерді аудару немесе міндеттемелер қабылдау нәтижесінде орын алған ұйымдар бірігуінде, әдетте ақша қаражаттарын немесе басқа активтерді аударатын немесе міндеттемелер қабылдайтын ұйым сатып алушы болып табылады.
В15 Негізінен қатысу үлестерін айырбастау нәтижесінде орын алған ұйымдар бірігуінде, әдетте өзінің қатысу үлестерін шығаратын ұйым сатып алушы болып табылады. Алайда, әдетте «кері сатып алу» деп аталатын кейбір ұйымдар бірігуінде, шығаратын ұйым сатылатын ұйым болып табылады. В19-В27 -тармақтар кері сатып алуды есепке алу бойынша нұсқаулар береді. Қатысу үлестерін айырбастау нәтижесінде орын алған ұйымдар бірігуіндегі сатып алушыны анықтау кезінде төмендегідей басқа қатысты ақпараттар мен жағдайлар да ескерілуі тиіс:
(a) ұйымдар бірігуінен кейін біріккен ұйымда дауыс беруге салыстырмалы құқық- әдетте иелері топ ретінде біріккен ұйымда дауыс беру құқығының ең үлкен бөлігін сақтайтын немесе қабылдайтын бірігуші ұйым сатып алушы болып табылады. қай топ дауыс беру құқығының ең үлкен бөлігін сақтайтынын немесе қабылдайтынын анықтауда, ұйым әдеттен тыс немесе ерекше дауыс беру келісімдері мен таңдау мүмкіндіктерінің, кепілдіктердің немесе конверцияланатын бағала қағаздардың болуын ескеруі тиіс.
(b) егер басқа иелердің немесе иелердің ұйымдасқан тобының ешқайсысының елеулі дауыс беру үлесі болмаса, біріккен ұйымда дауыс беру құқығы бойынша көп азшылық үлесінің болуы - әдетте жалғыз иесі немесе иелерінің ұйымдасқан тобы біріккен ұйымда дауыс беру құқығы бойынша көп азшылық үлесін иеленетін бірігуші ұйым сатып алушы болып табылады.
(c) біріккен ұйымның басқару органының құрылуы - әдетте иелерінің біріккен ұйымның басқару органының мүшелерінің көпшілігін сайлауға немесе тағайындауға немесе орнынан алуға қабілеті бар бірігуші ұйым сатып алушы болып табылады.
(d) біріккен ұйымның жоғарғы атқару басшылығының құрылуы- әдетте (бұрынғы) басшылығы біріккен ұйымның басшылығында басымдылық көрсететін бірігуші ұйым сатып алушы болып табылады.
(e) қатысу үлестерін айырбастаудың шарттары- әдетте басқа бірігуші ұйым немесе ұйымдардың қатысу үлестерінің біріктіруге дейінгі әділ құнынан артық соманы төлейтін бірігуші ұйым сатып алушы болып табылады.
В16 Әдетте салыстырмалы өлшемі (мысалы, активтер, түсімдер немесе табыс арқылы өлшенген) басқа бірігуші ұйым немесе ұйымдардың өлшемінен елеулі түрде үлкенірек болатын бірігуші ұйым сатып алушы болып табылады.
В17 Ұйымдар бірігуіне екіден көп ұйымдар қатысқанда, сатып алушыны анықтау, басқа нәрселерімен қатар, бірігуші ұйымдардың қайсысы бірігуге ұсыныс жасағандығын және бірігуші ұйымдардың салыстырмалы өлшемін ескерумен бірге жүруі тиіс.
В18 Ұйымдар бірігуін жүзеге асыру үшін құрылған жаңа ұйым міндетті түрде сатып алушы болмайды. Егер жаңа ұйым, ұйымдар бірігуін жүзеге асыру үшін қатысу үлестерін шығару үшін құрылған болса, бірігуші ұйымдар бірігуге дейін болған ұйымдардың бірі В13-В17 -тармақтардағы нұсқауларды қолдану арқылы сатып алушы деп танылады. Керісінше, сыйақы ретінде ақша қаражатын немесе басқа активтерді аударатын немесе міндеттемелерді қабылдайтын жаңа ұйым сатып алушы болуы мүмкін.
В19 Кері сатып алу бағалы заттарды шығаратын ұйым (заңды сатып алушы) В13-В18 -тармақтардағы нұсқаулар бойынша, бухгалтерлік есепке алу тұрғысынан сатылатын ұйым ретінде танылғанда орнын алады. Қатысу үлестері сатылған ұйым (заңды сатылатын ұйым) кері сатып алу деп, саналатын операцияны бухгалтерлік есепке алу тұрғысынан сатып алушы болуы тиіс. Кері сатып алу кейде, мысалы, жеке қызмет етуші ұйым мемлекеттік ұйымға айналғысы келгенде, бірақ өз акционерлік капиталының үлесін тіркегісі келмегенде орнын алады. Осыған қол жеткізу үшін, жеке ұйым мемлекеттік ұйымның қатысу үлесінің орнына өз қатысу үлесін сатып алу үшін мемлекеттік ұйым ретінде ұйымдастырылады. Осы мысалда, мемлекеттік ұйым заңды сатып алушы болып табылады, өйткені ол қатысу үлестерін шығарды, және жеке ұйым заңды сатылатын ұйым болып табылады, өйткені оның қатысу үлесі сатылды. Дегенмен, В13-В18 -тармақтардағы нұсқауларды қолдану төмендегілерді танып білуге әкеледі:
(a) мемлекеттік ұйымды бухгалтерлік есепке алу тұрғысынан сатылатын ұйым ретінде (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым); және
(b) жеке ұйымды бухгалтерлік есепке алу тұрғысынан сатып алушы ретінде (есеп тұрғысынан сатып алушы).
Есеп тұрғысынан сатылатын ұйым операцияны кері сатып алу ретінде есепке алу үшін ұйымның анықтамасына сай болуы тиіс, және гудвиллді тану талабымен қоса, осы ХҚЕС-тағы (IFRS) барлық тану және бағалау қағидаттары қолданылады.
Аударылған сыйақыны бағалау
В20 Кері сатып алуда, есеп тұрғысынан сатып алушы сатылатын ұйым үшін әдетте ешқандай сыйақы шығармайды. Оның орнына, есеп тұрғысынан сатылатын ұйым әдетте сатып алушының иелеріне өзінің қатысу үлестерін шығарады. Осыған сәйкес, есеп тұрғысынан сатып алушы өзінің сатылатын ұйымдағы үлесі үшін аударған сыйақының сатып алу күніндегі әділ құны, заңды еншілес ұйым, заңды бас ұйымның иелеріне кері сатып алу нәтижесінде пайда болатын, біріккен ұйымда қатысу үлестерінің сондай пайызын беру үшін, шығаруға мәжбүр болатын қатысу үлестерінің санына негізделеді. Осындай жолмен есептеп шығарылған қатысу үлестерінің санының әділ құны, сатылатын ұйым үшін аударған сыйақының әділ құны ретінде қолданыла алады.
Шоғырландырылған қаржылық есептіліктерді дайындау және ұсыну
В21 Кері сатып алудан кейін дайындалған, шоғырландырылған қаржылық есептіліктер заңды бас ұйымның атымен (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) шығарылады, бірақ ескертпелерде заңды еншілес ұйымның (есеп тұрғысынан сатып алушы) қаржылық есептілігінің жалғастырылуы ретінде сипатталады, есеп тұрғысынан сатылатын ұйымның заңды капиталын көрсету үшін, есеп тұрғысынан сатып алушының заңды капиталын ретроспективтітүрде өзгерту үшін бір түзету енгізіледі. Сол түзету заңды бас ұйымның (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) капиталын көрсетуі талап етіледі. Сол шоғырландырылған қаржылық есептіліктерде ұсынылған салыстырмалы ақпаратта заңды бас ұйымның (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) заңды капиталын көрсету үшін ретроспективтітүрде түзетіледі.
В22 Шоғырландырылған қаржылық есептіліктер, оның капиталының құрылымынан өзгесі, еншілес ұйымның қаржылық есептілігінің жалғастыру болып табылатындықтан, шоғырландырылған қаржылық есептіліктер төмендегілерді көрсетеді:
(a) бірігуге дейінгі қаржылық жағдай есебі құны бойынша танылған және бағаланған заңды еншілес ұйымның (есеп тұрғысынан сатып алушы) активтері мен міндеттемелері.
(b) осы ХҚЕС (IFRS) бойынша танылған және бағаланған заңды бас ұйымның (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) активтері мен міндеттемелері.
(c) ұйымдардың бірігуге дейінгі заңды еншілес ұйымның (есеп тұрғысынан сатып алушы) үлестірілмеген табысы және басқа үлестік қалдықтары.
(d) шоғырландырылған қаржылық есептіліктерінде тікелей ұйымдардың бірігуге дейін өтелмеген заңды еншілес ұйымның (есеп тұрғысынан сатып алушы) шығарылған қатысу үлесін осы ХҚЕС (IFRS) бойынша анықталған заңды бас ұйымның (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) әділ құнына қосу арқылы анықталған шығарылған қатысу үлесі ретінде танылған сомасы. Алайда, үлестік құрылым (яғни, шығарылған қатысу үлестерінің саны және түрі) заңды бас ұйымның (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) үлестік құрылымын көрсетеді, оның ішінде бірігуіді жүзеге асыру үшін, щығарылған бас ұйымның қатысу үлестері. Осыған сәйкес, заңды еншілес ұйымның (есеп тұрғысынан сатып алушы) үлестік құрылымы заңды бас ұйымның (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) кері сатып алуды шығарылған акцияларының санын көрсету үшін, сатып алу келісімінде белгіленген айырбас қатынасын қолданып қайта қаралады.
(e) В23 және В24 -тармақтарда талқыланғандай, басқарылмайтын үлестің заңды еншілес ұйымның (есеп тұрғысынан сатып алушы) бірігуге дейінгі үлестірілмеген табысының және басқа қатысу үлестерінің қаржылық жағдай есебі құнының пропорциялық үлесі.
Бақыламайтын пайыз
В23 Кері сатып алуда заңды сатылатын ұйымның (есеп тұрғысынан сатып алушы) кейбір иелері, өз қатысу үлестерін, заңды бас ұйымның (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) қатысу үлестеріне айырбастамауы мүмкін. Осындай иелер кері сатып алудан кейін дайындалған шоғырландырылған қаржылық есепте басқарылмайтын үлес ретінде есепке алынуға тиіс. Өйткені өз заңды қатысу үлестерін заңды бас ұйымның қатысу үлестеріне айырбастамайтын сатылатын ұйымның иелерінің - біріккен ұйымның нәтижелерінде және таза активтерінде емес - заңды сатылатын ұйымның нәтижелерінде және таза активтерінде ғана үлестері бар. Керісінше, заңды сатып алушы есеп тұрғысынан сатылатын ұйым ретінде қаралатынына қарамастан, заңды сатып алушының иелерінің біріккен ұйымның нәтижелерінде және таза активтерінде үлестері болады.
В24 Заңды сатылатын ұйымныңактивтері мен міндеттемелері бірігуге дейінгі қаржылық жағдай есебі құны бойынша шоғырландырылған қаржылық есепте танылады және бағаланады.(В22(а) -тармағын қараңыз). Сондықтан, кері сатып алуда басқарылмайтын үлес, басқа сатып алуда басқарылмайтын үлес сатып алу күніндегі әділ құны бойынша бағаланатын болса да, бірігуге дейін заңды сатылатын ұйымның таза активтерінің қаржылық жағдай есебі құнындағы акционерлердің пропорциялық басқарылмайтын үлесін көрсетеді.
В25 В22(d) -тармағында баянадалғандай, кері сатып алудан кейін дайындалған шоғырландырылған қаржылық есепте ұсынылған капиталдың құрылымы, бизнесті біріктіруді жүзеге асыру үшін заңды сатып алушы қатысу үлестерімен қоса, заңды сатып алушының (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) капиталының құрылымын көрсетеді.
В26 Кері сатып алу орын алған кезеңнің ішінде айналыста тұрған (бір акцияға түсетін пайданы есептеудегі бөлгіш) қарапайым акциялардың орташа алынған санын есептеуде:
(а) осы кезеңнің басынан бастап сатып алу күніне дейін айналыста тұрған қарапайым акциялардың саны бірігу жөніндегі келісімде белгіленген айырбас қатынасына көбейтілген заңды сатылатын ұйымның (есеп тұрғысынан сатып алушы) осы кезеңде айналыста тұрған қарапайым акциялардың орташа алынған санын негізінде есептелуі тиіс; және
(b) сатып алу күнінен бастап осы кезеңнің аяғына дейін айналыста тұрған қарапайым акциялардың саны заңды сатып алушының (есеп тұрғысынан сатылатын ұйым) осы кезең ішінде айналыста тұрған қарапайым акцияларының нақты санына сәйкес келуге тиіс.
В27 Кері сатып алудан кейінгі шоғырландырылған қаржылық есепте ұсынылған сатып алу күніне дейінгі әрбір салыстырмалы кезең үшін бір акцияға түсетін негізгі пайда төмендегі (a)-ны (b)-ға бөлу арқылы есептелуі тиіс:
(a) Сол кезеңдердің әрқайсысындағы заңды сатылатын ұйымның қарапайым акциялардың иелеріне жатқызылатын пайдасын немесе залалын
(b) Сатып алу жөніндегі келісімде белгіленген айырбас қатынасына көбейтілген заңды сатылатын ұйымның айналыстағы қарапайым акцияларының бастапқы орташа санына
Сатып алынған нақты активтерді және қабылданған міндеттемелерді тану (10-13-тармақтардың қолданылуы)
В28 Сатып алушы В29 және В30 -тармақтарында талап етілгеннен басқа, сатылатын ұйым жалдаушы ұйым болып табылатын операциялық жалдауға қатысты, ешқандай активтер мен міндеттемелерді танымауы тиіс.
В29 Сатып алушы сатылатын ұйым жалдаушы ұйым болып табылатын әрбір операциялық жалдаудың шарттарының тиімді немесе тиімді еместігін анықтауы тиіс. Сатып алушы, егер шарттар нарық шарттарына қарағанда тиімді болса, материалдық емес активті тануы тиіс және егер шарттар нарық шарттарына қарағанда тиімсіз болса, міндеттемені тануы тиіс. В42 -тармақ сатылатын ұйым жалға беруші болатын операциялық жалдауға бағынышты активтердің сатып алу күніндегі әділ құнын бағалау бойынша нұсқаулар береді.
В30 Анықталатын материалдық емес актив операциялық жалдаумен бірігуі мүмкін, бұның дәлелі - экономикалық субъекттердің, жалдау нарық шарттары бойынша болса да, жалдау бағасын төлеуге дайын болуы. Мысалы, әуежайдағы гейтті немесе негізгі сауда аймағының даналап сату бөлімін жалдау нарыққа шығуды немесе мысалы, тұтынушы қатынасы ретінде, анықталатын материалдық емес актив санатына, жатқызылатын басқа болашақ экономикалық пайданы қамтамасыз етуі мүмкін. Осы жағдайда, сатып алушы В31 -тармағына сәйкес, біріктірілген анықталатын материалдық емес активті(-терді) тануы тиіс.
В31 Сатып алушы гудвиллдан бөлек түрде ұйымдар бірігуінде сатып алынған анықталатын материалдық емес активтерді тануы тиіс. Материалдық емес актив, егер ол бөлектек талаптарын немесе келісімшарттық - заңдылық талаптарына сай болса, анықталатын болып табылады.
В32 Тіпті актив аударылмайтын немесе сатылатын ұйымнан немесе басқа құқықтардан және міндеттемелерден бөлектеуге келмейтін болса да, келісімшарттық-заңдылық талаптарына сай материалдық емес актив анықталатын болып табылады. Мысалы,
(a) Сатылатын ұйым өндіріс ғимаратын нарық шарттарымен салыстырғанда тиімді шарттармен реттелетін операциялық жалдау келісімі бойынша жалдайды. Жалдау шарттары жалдаудың басқаға өтуіне (сату немесе қайта жалға беру арқылы) айқын түрде тыйым салады. Сатып алушы жалдау келісімшартын сата алмаса да немесе басқаша аудара алмаса да, жалдау шарттарын сол немесе ұқсас ғимарат құрылыс бірліктері үшін ағымдағы нарық операцияларының шарттарымен салыстырғанда, тиімді ететін сома гудвиллдан бөлек тану бойынша келісімшарттық - заңдылық талаптарына сай материалдық емес актив болып табылады.
(b) Сатылатын ұйым атом электростанциясын иеленеді және қызметін жүзеге асырады. Сатып алушы оны атом электростанциясынан бөлек сата алмаса да немесе басқаша аудара алмаса да, атом электростанциясын жүргізуге лицензия гудвиллдан бөлек тану бойынша келісімшарттық - заңдылық талаптарына сай материалдық емес актив болып табылады. Сатып алушы қолданыстағы лицензияның әділ құнын және атом электростанциясының әділ құнын, олардың пайдалану мерзімдері бірдей болса, қаржылық есептілік тұрғысынан жалғыз актив ретінде тануына болады.
(c) Сатылатын ұйым технология патентін иеленеді. Ол сол патенттің лизенциясын ішкі нарықтан тыс арнайы қолдану үшін, орнына болашақ шетелдік түсімнің нақты пайызын қабылдау арқылы, басқаларға берген. Технологиялық патент те, онымен байланысты лизенциялық келісім де, патентті және онымен байланысты лизенциялық келісімді бір-бірінен бөлек сату немесе айырбастау мүмкін болмағанмен, гудвиллдан бөлек тану бойынша келісімшарттық - заңдылық талаптарына сай келеді.
В33 Бөлу талабы материалдық емес активті сатып алынған сатылатын ұйымнан, жеке өзін немесе оған қатысты келісімшартпен, анықталатын активпен немесе міндеттемемен бірге бөлектеуге немесе ажыратуға және сатуға, аударуға, лицензиясын беруге, жалдауға немесе айырбастау мүмкін болатындығын білдіреді. Сатып алушы сатуға, лицензиясын беруге немесе басқаша басқа бағалы нәрсеге айырбастай алатын материалдық емес актив, сатып алушы сатуға, лицензиясын беруге немесе басқаша айырбастауға ниеті жоқ болса да, бөлектеу талабынасай келеді.Сатып алынған материалдық емес актив, егер активтердің сондай түрлеріне немесе ұқсас активке айырбастау операцияларының дәлелдері болса, сол операциялар сирек кездесетін болса да, және сатып алушы оларға қатыспағандығына қарамастан бөлектеу талабынасай келеді. Мысалы, тұтынушы және жазылушы тізімдеріне жиі лицензия беріледі, осылайша бөлектеу талабына сай келеді. Сатылатын ұйым өз тұтынушыларының тізімі басқа тұтынушылар тізімдерінің сипаттамаларынан ерекшеленеді деп санаса да, тұтынушылар тізімдеріне жиі лицензия берілетіндігі негізінен сатп алынған тұтынушы тізімі бөлектеу талабынасай екендігін білдіреді. Дегенмен, ұйымдардың бірігуінде сатып алынған тұтынушы тізімі, егер құпиялық сақтау шарттары немесе басқа келісімдер ұйымға оның тұтынушылары туралы ақпаратты сатуға, жалдауға немесе басқаша айырбастауға тыйым салса, бөлектеу талабына сай келмейді.
В34 Сатылатын ұйымнан немесе біріккен ұйымнан жеке түрде бөлектенбейтін материалдық емес активті, онымен байланысты келісіммен, анықталатын актив немесе міндеттемемен бірге бөлектеу мүмкін болса, ол бөлектеу талабынасай келеді. Мысалы:
(a) Экономикалық субъекттер депозиттік міндеттемелерді және қатысты депозитші қатынасы материалдық емес активтерін айқын айырбас операциясында айырбастайды. Сондықтан, сатып алушы депозитші қатынасы материалдық емес активін гудвиллден бөлек тануы тиіс.
(b) Сатып алушы тіркелген сауда белгісін және сол сауда белігісі бар өнімді жасауға қолданылған құжатталған, бірақ патенттелмеген техникалық білімді иеленеді. Сауда белгісін иелену құқығын аудару үшін, иесінен жаңа иесіне бұрынғы иесі шығарғын өнім немесе қызметпен бірдей болатын өнімді немесе қызметті шығаруға қажетті басқа нәрселердің бәрін аударуды талап етіледі. Патенттелмеген техникалық білім, оған қатысты сауды белгісі сатылса, сатылатын ұйымнан немесе біріккен ұйымнан бөлектенуі және сатылуы тиіс болғандықтан, ол бөлектеу талабына сай келеді.
Қайта сатып алынған құқық
В35 Ұйымдардың бірігуінің бір бөлігі ретінде, сатып алушы бұрын өзі сатылатын ұйымға сатып алушының бір немесе бірнеше танылған немесе таныламаған активтерін қолдануға берген құқықты қайта сатып алады. Осындай құқықтардың мысалдарына сатып алушының сауда атауын франшиза келісімі бойынша қолдану құқығы немесе сатып алушының технологиясын технологияны лицензиялау келісімі бойынша қолдану құқығы жатады. Қайта сатып алынған құқық сатып алушы гудвиллден бөлек танитын анықталатын материалдық актив болып табылады. 29 -тармақта қайта сатып алынған құқықтарды бағалау бойынша нұсқаулар берілген және 55 -тармақта қайта сатып алынған құқықтарды өз кезегінде есепке алу бойынша нұсқаулар берілген.
В36 Егер қайта сатып алынатын құқықтарды туындататын келісімшарттың шарттары сол немесе ұқсас бірліктер бойынша ағымдағы нарықтық операциялар шарттарымен салыстырғанда, тиімді немесе тиімді емес болса, сатып алушы есеп айырысудың кірісі немесе шығысын тануы тиіс. В52 -тармағында айырысудың кірісі немесе шығысын есепке алу бойынша нұсқаулар берілген.
Құрама жұмыс күші және анықталмайтын басқа баптар
В37 Сатып алушы сатып алу күнінде анықталмайтын сатып алынған материалдық емес активтің құнын гудвиллғажатқызады. Мысалы, сатып алушы, сатып алушыға сатып алынған ұйымның қызметін сатып алу күнінен бастап жалғастыруға мүмкіндік беретін қызметтегі қызметкерлердің жинағынан тұратын құрама жұмыс күшінің болуына құн белгілеуі мүмкін. Құрама жұмыс күші кәсіби білімдері бар жұмыс күшінің зияткерлік капиталы - сатылатын ұйымның қызметкерлері өз жұмыстарына қолданатын білімдері (көбіне арнаулы) және тәжірибелері - болып табылмайды. Құрама жұмыс күші гудвиллдан бөлек танылатын анықталатын актив болмайтындықтан, оған тиесілі кез келген құн гудвиллге жатқызылады.
В38 Сатып алушы, сонымен бірге сатып алу күнінде актив санатына кірмейтін баптарға белгіленген кез келген құнды гудвиллге жатқызады. Мысалы, сатып алушы сатылатын ұйым болашақ жаңа тұтынушылармен сатып алу күнінде талқылап жатқан әуелетті келісімшарттарға құн белгілеуіне болады. Сол келісімшарттардың өздері сатып алу күнінде актив болып табылмайтындықтан, сатып алушы оларды гудвиллдан бөлектеп танымайды. Сатып алушы сол келісімшарттардың құнын кейінгі уақытта, сатып алу күнінен кейін орын алатын оқиғалар бойынша гудвиллдан қайта жіктемеуі тиіс. Дегенмен, сатып алушы бөлек танылатын материалдық емес активтің сатып алу күнінде орны алған - алмағандығын анықтау үшін, сатып алудан кейін тез арада орын алған оқиғалардың айналасындағы ақпараттар мен жағдайларды бағалауы тиіс.
В39 Бастапқы танудан кейін, сатып алушы ұйымдар бірігуінде сатып алынған материалдық емес активтерді 38 Материалдық емес активтер ХҚЕС-тың (IAS) ережелеріне сәйкес есепке алады. Дегенмен, 38 ХҚЕС-тың (IAS)
3-тармағында сипатталғандай, кейбір сатып алынған материалдық емес активтерді бастапқы танудан кейін есепке алу басқа ХҚЕС-тарда (IFRS) жазылған.
В40 Анықталу талаптары материалдық емес активтің гудвиллдан бөлек танылу - танылмауын шешеді. Дегенмен, бұл талаптар материалдық емес активтің әділ құнын бағалау бойынша нұсқаулар бермейді және материалдық емес активтің әділ құнын бағалауға қолданылған болжамдарға шек қоймайды. Мысалы, сатып алушы экономикалық субъекттер болашақ келісімшарттарды қайта жасауға үміт сияқты, әділ құнды бағалағанда қарастыратын, болжамдарды ескереді. Келісімдердің қайта жасалуының анықталу талаптарына сай болу міндетті емес (алайда, 29 -тармақты қараңыз, бұнда ұйымдар бірігуінде танылған, қайта сатып алынған құқықтар бойынша әділ құнды бағалау қағидатына кірмейтін ерекше жағдай белгіленген). 38 ХҚЕС-тың (IAS) 36 және 37 -тармақтарында материалдық емес актив басқа материалдық немесе материалдық емес активтермен бірге жалғыз есеп бірлігіне біріктірілуі қажет пе анықтау бойынша нұсқаулар берілген.
Сатылатын ұйымдағы нақты анықталатын активтердің және басқарылмайтын үлестің әділ құнын бағалау (18 және 19 -тармақтардың қолданылуы)
Белгісіз ақша қозғалыстары бар активтер (бағалау түзетпелері)
В41 Сатып алушы ұйымдар бірігуінде сатып алу күніндегі бөлек бағалау түзетпесін сатып алынған сатып алу күніндегі әділ құндары бойынша бағаланған активтер бойынша танымауы тиіс, себебі болашақ ақша қозғалыстары жөніндегі белгісіздік әсері әділ құнды бағалау шамасына енгізіледі. Мысалы, осы ХҚЕС (IFRS) сатып алушының сатып алынған, қарыздармен қоса, дебиторлық борыштарды олардың сатып алу күніндегі әділ құны бойынша бағалауын талап ететіндіктен, сатып алушы сол күні өтелмейтін деп саналған келісімшарттық ақша қозғалыстары бойынша бөлек бағалау түзетпесін танымайды.
Сатылатын ұйым жалға беруші болатын операциялық жалдау келісімдеріне бағынышты активтер
В42 Сатылатын ұйым жалға беруші болатын операциялық жалдау келісіміне бағынышты ғимарат немесе патент сияқты, активтің сату күніндегі әділ құнын бағалау кезінде, сатып алушы жалдау келісімнің шарттарын ескеруі тиіс. Басқаша айтқанда, егер В29 -тармағында сатылатын ұйым жалға алушы болатын жалдауларға қатысты талап етілгендей, операциялық жалдаудың шарттары, нарықтық шарттармен салыстырғанда, тиімді немесе тиімсіз болса, сатып алушы бөлек активті немесе міндеттемені танымайды.
Сатып алушы басқа экономикалық субъекттердің активті қолдану жолынан басқа жолмен қолданбауға немесе қолдануға ниеттенген активтер
В43 Бәсекелесу немесе басқа себептермен, сатып алушы сатып алынған активті, мысалы, материалдық емес ғылыми - техникалық және тәжірибелік - конструкторлық активтерді қолданбауға ниеттенуі мүмкін, немесе ол активті басқа экономикалық субъекттердің активті қолдану жолынан басқа жолменқолдануға ниеттенуі мүмкін. Солай бола тұра, сатып алушы активті, оны басқа экономикалық субъекттердің қолдану жолына сәйкес анықталған әділ құны бойынша, бағалауы тиіс.
Сатылатын ұйымдағы басқарылмайтын үлес
В44 Осы ХҚЕС (IFRS) сатып алушыға, сатылатын ұйымдағы басқарылмайтын үлесті, оның сатып алу күніндегі әділ құны бойынша, бағалауға мүмкіндік береді. Кейде сатып алушының басқарылмайтын үлестің сатып алу күніндегі әділ құнын сатып алушы иеленбейтін акционерлік капитал үлестің белсенді нарықтық бағаларының негізінде бағалауға мүмкіндігі болады. Басқа жағдайларда, дегенмен, акционерлік капитал үлестің белсенді нарықтық бағасы белгісіз болады. Осы жағдайларда, сатып алушы басқарылмайтын үлестің әділ құнын басқа бағалау әдістерін қолданып бағалайды.
В45 Сатып алушының сатылатын ұйымдағы үлесінің және басқарылмайтын үлесінің бір акцияға есептелген әділ құндары әртүрлі болуы мүмкін. Басты айырмашылық сатып алушының сатылатын ұйымдағы үлесінің бір акцияға есептелген әділ құнындағы басқару үстемесінің енгізілуі немесе, керісінше, басқарудың жоқтығы үшін басқарылмайтын үлестің бір акцияға есептелген әділ құнына жеңілдік (азшылық жеңілдігі деп те аталады) енгізілуі болуы ықтимал.
Гудвиллды немесе тиімді сатып алудан түскен кірісті бағалау
Сатып алушының сатылатын ұйымдағы үлесінің сатып алу күніндегі әділ бағалау тәсілдерін қолданып бағалау (33 -тармақты қолдану)
В46 Сыйақыны аударусыз қол жеткізілген ұйымдардың бірігуінде, сатып алушы гудвиллдынемесе тиімді сатып алудан түскен кірісті бағалау үшін, өзінің сатылатын ұйымдағы үлесінің сатып алу күніндегі әділ құнын аударылған сыйақының сатып алу күніндегі әділ құнының орнына қолдануы тиіс (32-34 -тармақтарын қараңыз). Сатып алушы өзінің сатылатын ұйымдағы үлесінің сатып алу күніндегі әділ құнын жағдайларға сәйкес болатын және тәсілге қажетті мәліметтер жеткілікті түрде табылатын бір немесе бірнеше бағалау тәсілдерін қолданып бағалағаны жөн. Егер бірнеше тәсілдер қолданылса, сатып алушы тәсілдердің нәтижелерін, қолданылған түскен мәліметтердің орындылығын және сенімділігін және қол жетімді мәліметтердің аумағын ескере отырып,бағалағаны жөн.
Өзара ұйымдардың бірігуіне сатып алу әдісін қолданғандағы арнайы ұсыныстар (33 -тармақты қолдану)
В47 Екі өзара ұйымдар біріккенде, сатылатын ұйымдағы қатысу үлесі немесе мүшелік үлестің әділ құны (немесе сатылатын ұйымның әділ құны) сатып алушы аударған мүшелік үлестердің әділ құнына қарағанда, сенімдірек бағалануы мүмкін. Осы жағдайда, 33 -тармақ сатып алушының, сатып алушының сыйақы ретінде аударылған сатып алушының қатысу үлесінің сатып алу күніндегі, әділ құнының орнына, сатылатын ұйымның қатысу үлесінің сатып алу күніндегі әділ құнын қолданып, гудвилл мөлшерін анықтауын талап етеді. Сонымен бірге, өзара ұйымдардың бірігуінде сатып алушы сатылатын ұйымның таза активтерін, үлестірілмеген табысқа қосымша ретінде емес, капиталға немесе үлеске тікелей қосымша ретінде өзінің қаржылық жағдай туралы есептілігінде тануы тиіс, бұл ұйымдардың басқа түрлерінің сатып алу әдісін қолдану жолымен сәйкес келеді.
В48 Көптеген жағынан басқа ұйымдарға ұқсас болса да, өзара ұйымдардың негізінен олардың мүшелері әрі тұтынушы, әрі ие болғандықтан пайда болатын айқын сипаттамалары бар. Өзара ұйымдардың мүшелері жалпы алғанда өз мүшеліктері үшін, көбіне тауарлар мен қызметтердің ақыларының азайтылуы немесе сатып алуға пропорциялық түрде берілетін дивидендтер түрінде, пайда табады деп күтіледі. Сатып алуға пропорциялық түрде берілетін дивидендтердің әрбір мүшеге бөлінген бөлігі көбіне жыл бойына өзара ұйыммен жасаған саудасының мөлшеріне негізделеді.
В49 Өзара ұйымның әділ құнын бағалауға, экономикалық субъекттердің өзара ұйым туралы жасайтын басқа кез келген орынды болжамдарымен бірге, экономикалық субъекттердің болашақ мүшелік пайда туралы жасайтын болжамдары, қосылуы керек. Мысалы, есептелген ақша қозғалысы бойынша тәсіл өзара ұйымның әділ құнын анықтауға қолданылуы мүмкін. Тәсілге кіретін мәліметтер ретінде қолданылатын ақша қозғалыстары, мүшелерге пайдалы болатын, тауарлар мен қызметтерге төленетін ақының азайтылуы сияқты, азайтуларды көрсетуі ықтимал өзара ұйымның күтілетін ақша қозғалыстарына негізделгені жөн.
Ұйымдар бірігуі операциясының бөлігін анықтау (51 және 52 -тармақтарды қолдану)
В50 Сатып алушы бір - бірін жоққа шығармайтын және өз алдына түпкілікті бола алмайтын төмендегі факторларды операция сатылатын ұйым орнына айырбастың бөлігі болу - болмауын немесе операцияның ұйым бірігуінен бөлек болу - болмауын анықтауда ескеруі тиіс:
(a) Операцияның себептері - бірігуші тараптар (сатып алушы және сатылатын ұйым және олардың иелері, директорлары және басқарушылары және олардың агенттері) неліктен нақты операцияны немесе келісімді жасағандығының себептерін түсіну операцияның аударылған сыйақының және сатып алынған активтердің немесе қабылданған міндеттемелердің бөлігі болу - болмауын ұғынуға септігін тигізеді. Мысалы, егер операция негізінен сатылатын ұйымның немесе оның бірігуіге дейінгі бұрынғы иелерінің пайдасына емес, сатып алушының немесе біріккен ұйымның пайдасына жүргізілген болса, операцияның төленген бағасының сол бөлігі (және кез келген қатысты активтер немесе міндеттемелер) сатылатын ұйымның орына айырбастың бөлігі болуы екіталай. Осыған сәйкес, сатып алушы сол бөлігін ұйым бірігуінен бөлек есепке алар еді.
(b) Операцияны кім ұсынды - операцияны кім ұсынғандығынтүсіну үшін, оның сатылатын ұйымының орнына айырбастың бөлігі болу - болмауын ұғынуға септігін тигізеді. Мысалы, сатып алушы ұсынған операция немесе басқа оқиға сатып алушыны немесе біріккен ұйымды болашақ экономикалық пайдамен қамтамасыз ету мақсаттары үшін, сатылатын ұйымға немесе оның бұрынғы иелеріне аз пайда түсуімен немесе ешқандай пайда түспей жасалуы мүмкін. Басқа жағынан қарағанда, сатылатын ұйым немесе оның бұрынғы иелері ұсынған операция немесе келісімнің сатып алушыға немесе біріккен ұйымға пайда әкелуі екіталай және ұйымдардың бірігу операциясының бөлігі болуының ықтималдығы зор.
(c) Операцияның мерзімдері - операцияның мерзімдері оның сатылатын ұйымның орнына айырбастың бөлігі болу - болмауын ұғынуға септігін тигізеді. Мысалы, ұйымдардың бірігуінің шарттарын талқылау кезінде орын алған сатып алушы мен сатылатын ұйым арасындағы операция сатып алушыны немесе біріккен ұйымды болашақ экономикалық пайдамен қамтамасыз ететін ұйымдардың бірігуін ойластыру кезінде жасалуы мүмкін. Егер солай болса, сатылатын ұйым немесе ұйымдардың бірігуіне дейінгі оның бұрынғы иелері операциядан, біріккен ұйымның бөлігі ретінде қабылдайтын пайдаларынан басқа, аз пайда қабылдауы немесе пайда алмауы ықтимал.
Ұйымдардың бірігуіндегі сатып алушы мен сатылатын ұйым арасындағы алдыңғы қарым-қатынасты тиімді реттеу (52 (а) -тармағының қолданылуы)
В51 Сатып алушы мен сатылатын ұйым арасында олар ұйымдардың бірігуін ойластырғанға дейін болған, мұнда «алдыңғы қарым-қатынас» деп аталған қарым - қатынас болуы мүмкін. Сатып алушы мен сатылатын ұйым арасындағы алдыңғы қарым - қатынас келісімшарттық болуы мүмкін (мысалы, сатушы мен тұтынушы немесе лизенция беруші мен лизенция алушы) немесе келісімшарттық емес болуы мүмкін (мысалы, қуынушы мен айыпталушы).
В52 Егер заңды күшіне енген ұйымдар бірлестігі алдыңғы қарым - қатынасты реттесе, сатып алушы төмендегідей бағаланатын кіріс немесе шығысты таниды:
(a) келісімшарттық емес алдыңғы қарым - қатынас үшін (сот процесі сияқты), әділ құны.
(b) келісімшарттық алдыңғы қарым - қатынас үшін, (і) және (іі) шамаларының ең азы:
(i) келісімшартты сатып алушы тұрғысынан сол немесе ұқсас бірліктер бойынша ағымдағы нарықтық операциялар шарттарымен салыстырғанда, тиімді немесе тиімсіз ететін сомасы. (тиімсіз келісімшарт тиімсіз ағымдағы нарықтық операциялар шарттары тұрғысынан болатын келсімшарт болып табылады. Бұл, міндетті түрде, келісімшарт бойынша міндеттемелерді орындаудың шарасыз шығындары келісімшар бойынша қабылданады деп күтілген экономикалық пайдадан артық болатын ауыртпалықты келісімшарт емес.)
(ii) осы келісімшарт тиімсіз болатын қарсы тарапқа қол жетімді келісімшарттағы баяндалған реттеу резервтерінің сомасы.
Егер (іі) (і)-ден аз болса, айырмасы ұйымдар бірігуін есепке алудың бөлігі ретінде қосылады.
Танылған кіріс немесе шығыс сомасы жартылай сатып алушы қатысты актив немесе міндеттемені бұрын таныған - танымағандығына тәуелді болуы мүмкін, және баяндалған кіріс немесе шығыс, осылайша, жоғарыда аталған талаптарды қолданып есептелген сомадан ерекшеленуі мүмкін.
В53 Алдыңғы қарым - қатынас, сатып алушы қайта сатып алынған құқық ретінде танитын, келісімшарт болуы мүмкін. Егер келісімшартқа сол немесе ұқсас бірліктер бойынша ағымдағы нарықтық операциялар бағаларымен салыстырғанда, тиімді немесе тиімсіз шарттар кіретін болса, сатып алушы, ұйымдар бірігуінен бөлек, келісімшартты тиімді реттеудің В52 -тармаққа сәйкес бағаланған кірісі немесе шығысын таниды.
Қызметкерлерге немесе бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлерге төленетін шартты төлемдер бойынша келісімдер (52(b)-тармағын қолдану)
В54 Қызметкерлерге немесе бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлерге төленетін шартты төлемдер бойынша келісімдер ұйым бірігуінде әуелетті сыйақы болу - болмауы немесе бөлек операция болу - болмауы келісімнің сипатына байланысты болады. Сатып алу келісіміне неліктен шартты төлемдер бойынша резерв жатқызылуының себептерін, келісімді кім ұсынғанын және тараптар келісімді қашан жасағандығын түсіну келісімнің сипатын анықтауға септігін тигізуі мүмкін.
В55 Қызметкерлерге немесе бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлерге төленетін төлемдер бойынша келісім сатылатын ұйым орнына айырбастың бір бөлігі ме немесе ұйымдардың бірігуінен бөлек операция ма анық емес болса, сатып алушы төмендегі көрсеткіштерді қарастыруы тиіс:
(a) Ұзақ мерзімді еңбек - Басқарушы қызметкерлерге айналған бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлердің ұзақ мерзімді еңбек етуінің шарттары әуелетті сыйақы келісімінің мәнінің көрсеткіші болуы мүмкін. Ұзақ мерзімді еңбек етуге қатысы бар шарттары еңбек келісіміне, сатып алу келісіміне немесе тағы басқа құжатқа енгізілуі мүмкін. Егер еңбек ету аяқталса, төлемдер өздігінен тоқтатылатын әуелі сыйақы келісімі бірігуіден кейінгі қызметтер үшін өтемақы болып табылады. Еңбек ету аяқталуы шартты төлемдерге әсер етпейтін келісімдер шартты төлемдердің өтемақы емес, қосымша сыйақы екенін көрсетеді.
(b) Ұзақ мерзімді еңбектің ұзақтығы - Егер талап етілетін еңбек мерзімі шартты төлем кезеңімен сәйкес келсе немесе ұзағырақ болса, бұл шартты төлемдер, іс жүзінде өтемақы екенін көрсетуі мүмкін.
(c) Өтемақы деңгейі - Қызметкердің әуелі сыйақыдан басқа, өтемақысы біріккен ұйымыдағы басқа басқарушы қызметкерлердікімен салыстырғанда, жеткілікті деңгейде болатын жағдайлар шартты төлемдердің өтемақы емес, қосымша сыйақы екенін көрсетуі мүмкін.
(d) Қызметкерлерге төленетін өсімді төлемде - Егер қызметкерлерге айналмаған бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлер, біріккен ұйымның қызметкерлеріне айналған акционерлермен салыстырғанда, бір акцияға есептелетін шартты төлемдерді азырақ алса, бұл қызметкерлеріне айналған акционерлерге төленетін шартты төлемдердің өсімді сомасы өтемақы екендігін көрсетуі мүмкін.
(e) Иеленген акциялардың саны - Басқарушы қызметкер ретінде қалатын бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлердің иеленетін акцияларының салыстырмалы саны әуелетті сыйақы келісімнің мәнін көрсетуі мүмкін. Мысалы, егер негізінен сатылатын ұйымдағы барлық акцияларды иеленген бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлер басқарушы қызметкер ретінде жалғастыра берсе, бұл келісімнің, іс жүзінде, бірігудегі кейінгі қызметтер үшін, өтемақы беруге ниеттелген табысты бөлісетін келісім екендігін көрсетуі мүмкін. Керісінше, егер басқарушы қызметкер ретінде жалғастыра беретін бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлер сатылатын ұйымдағы акциялардың тек аз санын иеленсе, және барлық бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлер бір акцияға есептелген әуелетті сыйақының бірдей сомасын алатын болса, бұл шартты төлемдердің қосымша сыйақы екендігін көрсетуі мүмкін. Басқарушы қызметкер ретінде жалғастыра беретін бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлерге қатысты, отбасы мүшелері сияқты тараптар иеленген сатып алуға дейінгі иелік үлесі де қарастырылуы тиіс.
(f) Бағалаумен байланыс - Егер сатып алу күнінде аударылған бастапқы сыйақы сатылатын ұйымды бағалағанда белгіленген төменгі деңгей шамасына негізделсе және шартты формула сол бағалау әдісіне қатысты болса, бұл шартты төлемдер қосымша сыйақылар екенін көрсетуі мүмкін. Керісінше, егер шартты төлем формуласы алдыңғы табысты бөлісі келісімімен сәйкес келсе, бұл келісімнің мәні өтемақы беру екенін білдіруі мүмкін.
(g) Сыйақыны анықтау формуласы - Шартты төлемді анықтауға қолданылатын формула келсімнің мәнін бағалауда пайдалы болуы мүмкін. Мысалы, егер шартты төлем еселі табыс негізінде анықталған болса, бұл міндеттеме кәсіорындар бірігуінде әуелетті сыйақы екенін және формуланың сатылатын ұйымның әділ құнын белгілеуге немесе тексетуге ниеттелгендігін білдіруі мүмкін. Керісінше, табыстың нақты пайызы болатын шартты төлем қызметкерлерге міндеттеменің көрсеткен қызметтері үшін қызметкерлерге өтемақы беруге арналған табыс бөлісу келісімі екендігін білдіруі мүмкін.
(h) Басқа келісімдер және мәселелер - Бағалы қағаздарды орналастырушы акционерлермен басқа келісімдердің (бәсекелеспеу жөнінде келісім, болашақта орындау келісімшарты, кеңес беру келісімі және жылжымайтын мүлікті жалдау келісімі сияқты) шарттары және шартты төлемдердің табысқа салынатын салыққа байланысты өңделуі шартты төлемдердің, сатылатын ұйым үшін сыйақыдан басқа нәрсеге, жатқызылатындығын көрсетуі мүмкін. Мысалы, сатып алуға байланысты, сатып алушы бағалы қағаздарды, орналастырушы маңызды акционермен жылжымайтын мүлікті жалдау келісімін жасауы мүмкін. Егер жалдау келісімшартында, аталған жалға берушіге (бағалы қағаздарды орналастырушы акционер) төленетін жалдау төлемдері нарықтық бағадан елеулі түрде төмен болса, жалға берушіге (бағалы қағаздарды орналастырушы акционер) төленетін шартты төлемдер жөніндегі бөлек келісіммен талап етілген шартты төлемдердің кейбірі немесе барлығы іс жүзінде сатып алушы өзінің бірігіуден кейінгі қаржылық есептілігінде бөлек тануы тиісжалданған мүлік үшін төлемдер болуы мүмкін. Керісінше, жалдау келісімі нарық шарттарынмен сәйкес келетін жалданған мүлік үшін жалдау төлемдерін көрсетсе, бағалы қағаздарды орналастырушы акционерге шартты төлемдер бойынша келісім ұйымдардың бірігуінде әуелетті сыйақы болуы мүмкін.
Сатылатын ұйым қызметкерлері иеленген ынталандыру сыйақыларына айырбасталған сатып алушының акцияға негізделген төлемдер бойынша ынталандыру сыйақылары (52 (b)-тармағының қолданылуы)
В56 Сатып алушы өзінің акцияға негізделген төлемдер бойынша ынталандыру сыйақыларын[2], (ауыстыру сыйақылары) сатылатын ұйым қызметкерлері иеленген ынталандыру сыйақыларына айырбастай алады. Акцияға опциондарды немесе басқа акцияға негізделген ынталандыру сыйақыларын ұйымдардың бірігуімен бірге айырбастау 2 Акциялар негіздегі төлемдер ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес акцияға негізделген төлемдер бойынша ынталандыру сыйақыларының түрленуі ретінде есепке алынады. Егер сатып алушы сатылатын ұйымның ынталандыру сыйақыларын ауыстырса, сатып алушының ауыстыру сыйақыларының нарыққа негізделген бағалау шамасының барлығы немесе бір бөлігі ұйымдардың бірігуінде аударылған сыйақыны бағалауға қосылады. B57-B62 -тармақтары нарыққа негізделген бағалаудың жіктелуіне бағыттамамен қамтамасыз етеді.Алайда, кейбір жағдайларда, сатылатын ұйым сыйақылары ұйымдардың бірігуі салдарынан пайдалану мерзімі аяқталса, және егер сатып алушы міндетті болмаса да, сол сыйақыларды ауыстырғанда, ауыстырылған сыйақылардың барлық нарыққа негізделген бағалау шамалары ұйымдардың бірігуінен кейінгі қаржылық есептіліктерде 2 ХҚЕС (IFRS) сәйкес өтемақы құны ретінде танылуы тиіс. Яғни, сол сыйақылардың нарыққа негізделген бағалау шамаларының ешқайсысы ұйымдардың бірігуінде аударылған сыйақыны бағалауға қосылуы тиіс емес. Егер сатылатын ұйым немесе оның қызметкерлері ауыстыруды мәжбүрлеуге күші бар болса, сатып алушы сатылатын ұйымның сыйақысын ауыстыруға міндетті. Мысалы, осы бағыттаманы қолдану мақсаты үшін, сатып алушы сатылатын ұйымның сыйақысын ауыстыруға міндетті, егер бұл ауыстыру талап етілсе:
(a) Сатып алу келісімшартының шарттарымен;
(b) Сатылатын ұйым сыйақысының шарттарымен; немесе
(с) тиісті заңдармен немесе реттеулермен.
В57 Сатылатын ұйым үшін аударылған сыйақының бөлігі болатын ауыстыру сыйақысының бөлігін және бірігуден кейінгі қызмет үшін өтемақының бөлігін анықтау үшін, сатып алушы сатып алу күніндегі сатып алушы берген ауыстыру сыйақыларын және сатылатын ұйым сыйақыларын 2 ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес бағалауы тиіс. Сатылатын ұйым үшін аударылған сыйақының бөлігі болып табылатын ауыстыру сыйақыларының нарыққа негізделген бағалау шамаларының бөлігі бірігуге дейінгі қызметке белгіленетін сатылатын ұйымның ынталандыру сыйақыларының бөлігіне тең болады.
В 58 Бірігуге дейінгі қызметке белгіленетін ауыстыру сыйақысының бөлігі сатылатын ұйымның сыйақысының жалпы құқықпен бекіту кезеңінің немесе сатылатын ұйымның сыйақысының бастапқы құқықпен бекіту кезеңінің үлкен шамасына толықтырылған құқықпен бекіту кезеңінің бөлігінің көрсеткішіне көбейтілген нарыққа негізделген бағалау шамасы болып табылады.
В59 Бірігуден кейінгі қызметке белгіленген құқықпен бекітілмеген ауыстыру сыйақысының бөлігі, және сонымен, өтемақы құны ретінде бірігуден кейінгі қаржылық есептіліктерде танылады, бірігуге дейінгі қызметке белгіленетін сомасы шегерілген ауыстыру сыйақыларының нарыққа негізделген бағалау шамаларына тең болады. Сондықтан, сатып алушы Бірігуден кейінгі қызметке белгіленген сатылатын ұйымның сыйақысынан ауыстыру сыйақыларының нарыққа негізделген бағалау шамаларының артық мөлшерін белгілейді және сол артық мөлшерді өтемақы құны бірігуден кейінгі қаржылық есептіліктерде таниды. Сатып алушы, егер оған бірігуден кейінгі қызмет қажет болса, қызметкерлердің сол қажетті қызметтердің барлығын сатылатын ұйымның сыйақысынының сатып алу күніне дейін құқықпен бекітілуі үшін көрсеткен-көрсетпегендігіне қарамастан, ауыстыру сыйақысының бөлігін бірігуден кейінгі қызметке жатқызуы тиіс.
В60 Бірігуге дейінгі қызметке жатқызылатын құқықпен бекітілмеген ауыстыру сыйақысының бөлігі, сонымен бірге бірігуден кейінгі қызметке жатқызылатын бөлігі, құқықпен бекітіледі деп, күтілетін ауыстыру сыйақысының санының ең қол жетімді бағалау шамасын көрсетуі тиіс. Мысалы, егер бірігуге дейінгі қызметке жатқызылатын ауыстыру сыйақысының бөлігінің нарыққа негізделген бағалау шамасы 100ВБ болса және сатып алушы тек сыйақының 95 пайызы құқықпен бекітіледі деп күтсе, ұйымдар бірігуінде аударылған сыйақыға енгізілген сома 95ВБ - ке тең болады. Құқықпен бекітіледі деп күтілетін ауыстыру сыйақының бағаланған санының өзгерістер өзгерістер немесе тоқтатылу орын алған кезеңдер үшін өтемақы құнында ұйымдар бірігуінде аударылған сыйақыға түзетулер ретінде көрсетіледі. Осыған ұқсас, сатып алу күнінен кейін орын алатын түрлендіру сияқты, басқа оқиғалардың нәтижелері немесе орындау шарттары бар сыйақылардың ақырғы нәтижесі осы оқиға орын алған кезең бойынша өтемақы құнын анықтағанда 2 ХҚЕС - қа (IFRS) сәйкес есепке алынады.
В61 Біріктіруге дейінгі және одан кейінгі қызметтерге жатқызылатын ауыстыру сыйақысының бөліктерін анықтауға арналған талаптар ауыстыру сыйақысының міндеттеме ретінде немесе үлестік құрал ретінде жіктелгендігіне қарамастан 2 ХҚЕС-тың (IFRS) ережелеріне сәйкес қолданылады. Сатып алу күнінен кейін міндеттеме ретінде жіктелген сыйақылардың нарыққа негізделген бағалау шамасының барлық өзгерістер және осыған қатысты табысқа салынатын салық әсерлері сатып алушының ұйымдардың бірігуінен кейінгі қаржылық есептілігінде осы өзгерістер орын алған кезең(дер)де танылады.
В62 Акцияға негізделген төлемдердің ауыстыру сыйақыларының табысқа салынатын салық әсерлері 12 Пайдаға салынатын салықтар ХҚЕС-тың (IAS) ережелеріне сәйкес танылуы тиіс.
Сатылатын ұйымның акцияларға негізделген есеп айырысу акцияларға негізделген төлем операциялары
B62A Акцияға негізделген төлем операциялары үшін сатып алушы ауыстырғысы келмейтін сатылатын ұйымның айналыстағы акцияға негізделген төлем операциялары болуы мүмкін. Егер құқықпен бекітілген болса, сатылатын ұйымның акцияға негізделген төлем операциялары сатылатын ұйымдағы бақыламайтын пайыздың бөлігі болып табылады және нарыққа негізделген өлшемімен бағаланады. Егер құқықпен бекітілмеген болса, олар 19 және 30 -тармақтарға сәйкес сатып алу күні ұсыну күні болатындай нарыққа негізделген өлшемімен бағаланады.
B62B Құқықпен бекітілмеген акцияға негізделген төлем операцияларының нарыққа негізделген бағалануы құқықпен бекітілген аяқталған мерзім бөлігінің құқықпен бекітілген толық мерзімге немесе акцияға негізделген төлем операциясының құқықпен бекітілген бастапқы мерзіміне қатынасы негізінде бақыламайтын пайызға бөлінеді. Қаржылық есептілік біріктіруден кейінгі қызметке бөлінеді.
Кезекті бағалау және есепке алу бойынша нұсқаулар беретін басқа ХҚЕС - тары (54 -тармақтың қолданылуы)
В63 Ұйымдар бірігуінде сатып алынған активтерді және қабылданған немесе жүктелген міндеттемелерді кезекті бағалау және есепке алу бойынша нұсқаулар беретін басқа ХҚЕС-тарының (IFRS) мысалдарына мыналар жатады:
(a) 38 ХҚЕС (IAS) ұйымдар бірігуінде сатып алынған анықталатын материалдық емес активтерді есепке алуды көрсетеді. Сатып алушы гудвиллдыкез келген жинақталған құнсыздану шығындары шегерілген сатып алу күнінде танылған сомасы бойынша бағалайды. 36 Активтердің құнсыздануы ХҚЕС (IAS) құнсыздану шығындарын есепке алуды көрсетеді.
(b) 4 Сақтандыру келісімшарттарында ХҚЕС (IFRS) ұйымдар бірігуінде сатып алынған сақтандыру жөніндегі келісімшарттарды кезекті есепке алу бойынша нұсқаулар береді
(c) 12 ХҚЕС (IAS) ұйымдар бірігуінде сатып алынған кейінге қалдырылған салық активтерін (танылмаған кейінге қалдырылған салық активтермен қоса) және міндеттемелерді есепке алуды көрсетеді.
(d) 2 ХҚЕС (IFRS) қызметкерлердің болашақ қызметтеріне белгіленетін сатып алушы шығарған акцияға негізделген төлемдердің ауыстыру сыйақысының бөлігін кезекті бағалау және есепке алу бойынша нұсқаулар береді.
(e) 27 ХҚЕС (IAS) (2008 жылы түзетілген) бас ұйымның еншілес ұйымды басқару құзыретіне ие болғаннан соң иелену үлесінің өзгерістерді есепке алу бойынша нұсқаулар береді.
Ашып көрсетілетін ақпараттар (59 және 61 -тармақтардың қолданылуы)
В64 59 -тармақтағы мақсаттарға жету үшін, сатып алушы есепті кезең ішінде орын алған әрбір ұйымдар бірігуі бойынша төмендегі ақпараттарды ашып көрсетуі тиіс:
(a) сатылатын ұйымның атауы және сипаттамасы.
(b) сатып алу күні.
(c) сатып алынған дауыс беру құқығы бар қатысу үлесінің пайызы.
(d) ұйымдардың бірігуінің басты себептері және сатып алушы сатылатын ұйымды басқару құзыретіне қалай ие болғандығының сипаттамасы.
(e) сатып алушы мен сатылатын ұйымның операцияларын біріктіруден күтілетін синергизм, бөлек танылатын активтер санатына кірмейтін материалдық емес актив немесе басқа факторлар сияқты, танылған гудвиллдықұрайтын факторлардың сапалық сипаттамасы.
(f) аударылған сыйақының жалпы санының сатып алу күніндегі әділ құны және төмендегідей сыйақылардың әрбір негізгі түрлерінің сатып алу күніндегі әділ құны:
(i) ақша қаражаты;
(ii) сатып алушының ұйымыы немесе еншілес ұйымымен қоса, басқа материалдық емес немесе материалдық активтер;
(iii) қабылданған міндеттемелер, мысалы, әуелетті сыйақы бойынша міндеттеме; және
(iv) шығарылған немесе шығарылатын құралдар немесе үлестердің санымен қоса, сатып алушының қатысу үлестері және сол құралдар немесе үлестердің әділ құндарын анықтау тәсілі.
(g) әуелтті сыйақы жөніндегі келісімдер және орнын толтыру активтері бойынша:
(i) сатып алу күнінде танылған сомасы;
(ii) келісімнің сипаттамасы және төлемнің сомасын анықтау тәсілі; және
(iii) нәтижелер жүйесінің (дисконтталмаған) бағалау шамасы немесе, егер жүйені бағалау мүмкін болмаса, жүйені неліктен бағалау мүмкін еместігінің ақпараттары мен себептері. Егер, төлемнің максималды сомасы шексіз болса, сатып алушы бұл ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.
(h) Сатып алынған дебиторлық борыштар бойынша:
(i) дебиторлық борыштардың әділ құны;
(ii) алынуы тиіс жалпы келісімшарттық мөлшер; және
(iii) өндіріп алуы күтілмейтін келісімшарттық ақша қозғалыстарының сатып алу күніндегі ең жоғарғы бағалау шамасы
ашып көрсетілетін ақпарттар қарыздар, тікелей қаржылық жалдаулар және дебиторлық борыштардың кез келген басқа түрлері сияқты, дебиторлық борыштардың негізі түрлері бойынша берілуі тиіс.
(i) Сатып алынған активтердің және қабылданған міндеттемелердің әрбір негізгі түрлері бойынша сатып алу күнінде танылған сомалар.
(j) 23 -тармаққа сәйкес танылған әрбір әуелетті міндеттеме бойынша, 37 Міндеттемелер, шартты міндеттемелер және шартты активтер ХҚЕС-ының (IAS) 85 -тармағында талап етілген ақпарат. Егер әуелетті міндеттеме, оның әділ құнын бағалау мүмкін болмағандықтан, танылмаған болса, сатып алушы ашып көрсетуі тиіс:
(i) 37 ХҚЕС-тың (IAS) 86 -тармағы талап еткен ақпарат; және
(ii) Міндеттемені бағалау неліктен мүмкін еместігінің себептері.
(k) Салықтарды есептеу үшін шегеріледі деп күтілетін гудвиллдің жалпы сомасы .
(l) Ұйымыдардың бірігуінде активтерді сатып алудан және міндеттемелерді қабылдаудан 51 -тармаққа сәйкес бөлек танылған операциялар бойынша:
(i) әрбір операцияның сипаттамасы;
(ii) сатып алушы әрбір операцияны қалай есепке алды;
(iii) әрбір операция бойынша танылған сомалары және әрбір сома танылған қаржылық есептеліктердегі желілік бап; және
(iv) егер операция алдыңғы қарым - қатынасты тиімді реттеу болса, реттеу сомасын анықтауға қолданылған тәсіл.
(m) Бөлек танылған операциялар жөнінде (l) -тармақшасында талап етілген ақпаратқа сатып алуға қатысты шығындардың сомасы және, бөлек, шығын деп танылған шығындардың сомасы және сол шығындар танылған толық табыс туралы есептіліктегі желілік бап немесе баптар жатқызылуы тиіс. Шығын ретінде танылмаған әрбір шығару шығындарының сомасы және олар қалай танылғандығы да ашып көрсетілуі тиіс.
(n) Тиімді сатып алуда (34-36 -тармақтарды қараңыз):
(i) 34 -тармаққа сәйкес танылған кез келген кірістің сомасы және сол кіріс танылған толық табыс туралы есептіліктегі бап; және
(ii) операция неліктен кіріс әкелуінің себептерінің сипаттамасы.
(o) Сатып алушы сатып алу күнінде сатылатын ұйымдағы қатысу үлесінің 100 пайызынан аз иеленетін әрбір ұйымдардың бірігуі бойынша:
(i) сатып алу күнінде танылған сатылатын ұйымдағы басқарылмайтын үлестердің сомасы және сол соманы бағалау тәсілі; және
(ii) әділ құны бойынша бағаланған сатылатын ұйымдағы әрбір басқарылмайтын үлестер бойынша, бағалау тәсілдері және сол құнды анықтаудағы әдіс негізгі енгізілетін мәліметтері.
(p) Сатылы түрде қолжеткізілген ұйымдардың бірігуінде:
(i) сатып алу күнінің алдында сатып алушы иеленген сатылатын ұйымдағы қатысу үлесінің сатып алу күніндегі әділ құны; және
(ii) сатып алушы ұйымдардың бірігуіне дейін иеленген, сатылатын ұйымдағы қатысу үлесін әділ құнын қайта бағалау нәтижесі танылған кез келген кіріс немесе шығыс сомасы (42 -тармақты қараңыз) және осы кіріс немесе шығыс танылған толық табыс туралы есептіліктегі желілік бап.
(q) Төмендегі ақпараттар:
(i) есепті кезең бойынша толық табыс туралы шоғырландырылған есептілікке енгізілген сатып алу күнінен бастап сатылатын ұйымның түсімінің және пайда немесе залалдың сомалары; және
(ii) жыл бойы орын алған барлық ұйымдар бірігулерінің сатып алу күні жылдық есепті кезеңнің басында болса да, ағымдағы кезең бойынша біріккен ұйымның түсімі және пайда немесе залалы.
Егер осы тармақшада талап етілген кез келген ақпараттың ашып көрсетілуі мүмкін болмаса, сатып алушы сол ақпаратты ашып көрсетуі тиіс және ашып көрсету неліктен мүмкін еместігін түсіндіруі тиіс. Осы ХҚЕС-та (IFRS) 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер және қателер ХҚЕС-тағы (IAS) мағынасымен бірдей «мүмкін емес» термині қолданылған.
В65 Біріккенде елеулі болатын жеке түрде әлеулі емес ұйымдардың есепті кезеңнің ішінде орын алатын бірігуінде, сатып алушы В64(е)-(q) -тармақтарында талап етілген ақпаратты жалпы түрде ашып көрсетуі тиіс.
В66 Егер ұйымдардың бірігуінде сатып алу күні есепті кезең аяқталғаннан кейін, бірақ қаржылық есептіліктер бекітілгенге дейін болса, сатып алушы В64 -тармақтарында талап етілген ақпаратты, ұйымдардың бірігуін бастапқы есепке алу қаржылық есептіліктер басып шығарылуға бекітілген уақытта аяқталмаған болмаса, ашып көрсетуі тиіс. Осы жағдайда, сатып алушы қандай ақпарат ашып көрсетілу мүмкін емес екендігін және мүмкін емес екендігінің себептерін сипаттауы тиіс.
В67 61 - -тармақтағы мақсатқа жету үшін, сатып алушы әрбір елеулі ұйымдар бірігуі бойынша немесе жалпы түрде біріккенде елеулі болатын жеке алғанда елеулі емес ұйымдар бірігуі бойынша төмендегі ақпараттарды ашып көрсетуі тиіс:
(a) егер ұйымдардың бірігуін нақты активтер, міндеттемелер, басқарылмайтын үлестер немесе сыйақы баптары және ұйымдардың бірігуі бойынша қаржылық есептілікте танылған сомалар бойынша бастапқы есепке алу аяқталмаған болса (45 -тармақты қараңыз), сондықтан тек шартты түрде анықталған болса:
(i) неліктен ұйымдардың бірігуі бойынша бастапқы есепке алу аяқталмағандығының себептері;
(ii) есепке алуы аяқталмаған активтер, міндеттемелер, басқарылмайтын үлестер немес сыйақы баптары; және
(iii) 49 -тармаққа сәйкес есепті кезең ішінде танылған кез келген бағалау кезеңнің түзетулерінің сипаты және сомасы.
(b) Сатып алу күніен кейінгі әрбір есепті кезең бойынша ұйым әуелетті сыйақы активін өтегенге, сатқанға немесе басқаша құқығынан айырылғана дейінгі немесе ұйымы әуелетті сыйақы міндеттемесін өтегенге дейін немесе міндеттеме тоқтатылғанға немесе мерзімі аяқталғанға дейін:
(i) өтеуден кейін туындайтын кез келген айырмашылықтармен қоса, танылған сомалардың кез келген өзгерістері;
(ii) нәтижелер жүйелерінің (дисконтталмаған) кез келген өзгерістері және сол өзгерістерді енгізу себептері;
(iii) әуелетті сыйақыны бағалауға қолданылған бағалау тәсілдері және әдістің негізгі енгізілетін мәліметтері.
(c) Ұйымдар бірігуінде танылған әуелетті міндеттемелер бойынша, сатып алушы резервтердің әрбір түрі бойынша 37 ХҚЕС-та (IAS) 84 және 85 -тармақтарда талап етілген ақпараттарды ашып көрсетуі тиіс.
(d) Есепті кезеңнің басындағы және соңындағы гудвиллдің қаржылық жағдай есебі құнының сәйкестендіру шамасын бөлек көрсетіп:
(i) есепті кезеңнің басындағы жалпы саны және жиынтықты құнсыздану шығындары.
(ii) сатып алудан соң, 5 Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес сатуға арналған ретінде жіктеу талаптарына сай келетін шығарылатын топқа енгізілген гудвиллдан басқа, есепті кезеңнің ішінде танылған қосымша гудвилл.
(iii) 67 - -тармаққа сәйкес, есепті кезеңнің ішінде кейінге қалдырылған салық активтерін кезекті тану нәтижесі болатын түзетулер.
(iv) 5 ХҚЕС-қа (IFRS) сәйкес сатуға арналған ретінде жіктелген шығарылатын топқа енгізілген гудвилл және сатуға арналған ретінде жіктелген шығарылатын топқа енгізілмеген есепті кезеңнің ішінде танылуы тоқтатылған гудвилл.
(v) 36 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес есепті кезеңнің ішінде танылған құнсыздану шығындары (36 ХҚЕС (IAS) осы талапқа қосымша, өтелетін сома және гудвиллдың құнсыздануы туралы ақпараттарды ашып көрсетілуін талап етеді.)
(vi) 21 Валюталық бағам өзгерісінің әсері ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес есепті кезеңнің ішінде туындайтын таза валюта бағамы айырмашылықтары.
(vii) есепті кезеңнің ішіндегі қаржылық жағдай есебі құнының кез келген басқа өзгерістер
(viii) есепті кезеңнің соңындағы жалпы саны және жиынтықты құнсыздану шығындары.
(е) ағымдағы есепті кезеңде танылған төмендегідей кез келген кіріс немесе шығысының сомасы және түсіндірмесі:
(i) ағымдағы немесе алдыңғы есепті кезеңде жүзеге асырылған ұйымдарыдң бірігуіндегі анықталатын сатып алынған активтермен және қабылданған міндеттемелермен байланысты; және
(ii) өлшемі, сипаты немесе әсері ақпарат ашып көрсету біріккен ұйымның қаржылық есептілігін түсінуге қажет болатындай болып табылады.
Тек өзара ұйымдардың немесе тек келісімшарт бойынша ұйымдардың бірігуі бойынша ауысу сатысы ережелері (66 -тармақтың қолданылуы)
В68 64-тармақта осы ХҚЕС (IFRS) перспективті түрде сатып алу күні бірінші 2009 жылдың 1 қаңтарында немесе одан кейін басталатын жылдық есепті кезеңнің басталуында немесе одан кейін болатын ұйымдардың бірігуіне қолданылатындығы көрсетілген. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Алайда, ұйым осы ХҚЕС-ын (IFRS) 2007 жылдың 1 маусымында немеесе кейін басталатын жылдық есепті кезеңнің басында қолдануы тиіс. Егер ұйым осы ХҚЕС-ын (IFRS) оның заңды күшіне ену күніне дейін қолданса, бұл ақпаратты ашып көрсетуі тиіс және 27 ХҚЕС-ын (IAS) (2008 жылы түзетілген) сол мерзім ішінде қолданылуы тиіс.
В69 Осы ХҚЕС-ты (IFRS) перспективті түрде қолдану талаптары тек өзара ұйымдардың немесе тек келісімшарт бойынша ұйымдардың бірігуінде, егер сол ұйымдардың бірігуінің сатып алу күні осы ХҚЕС - ын (IFRS) қолданардан бұрын болса, төмендегідей нәтиже береді:
(a) Жіктеу - Ұйым алдыңғы ұйымдар бірігуін жіктеуді ұйымның алдыңғы осындай бірігу бойынша есеп саясатына сәйкес жалғастыруы тиіс.
(b) Бұрын танылған гудвилл - Осы ХҚЕС (IFRS) қолданылатын бірінші жылдық есепті кезеңнің басында, алдыңғы ұйымдардың бірігуінен туындайтын гудвиллдың қаржылық жағдай есебі құны ұйымның алдыңғы есеп саясатына сәйкес оның сол күнгі баластық құны болуы тиіс. Сол құнды анықтауда, ұйым сол гудвиллдың кез келген жинақталған амортизациясының қаржылық жағдай есебі құнын және осыған сәйкес гудвиллдің азаюын жоюы тиіс. Гудвиллдың қаржылық жағдай есебі құнына ешқандай басқа түзетулер енгізілуі тиіс емес.
(c) Бұрын үлестен шегерілу ретінде танылған гудвилл - Ұйымның алдыңғы есеп саясаты нәтижесінде алдыңғы ұйымдардың бірігуінен пайда болатын гудвиллдің үлестен шегерілу ретінде танылуына әкелуі мүмкін. Осы жағдайда, ұйым сол гудвиллдыактив ретінде осы ХҚЕС (IFRS) қолданылатын бірінші жылдық есепті кезеңнің басында тануы тиіс. Сонымен бірге, ұйым, ол ұйымдың сол гудвилл қатысы бар барлық бөлігін шығарып тастағанда немесе сол гудвилл қатысы бар ақша өндіретін бірлігі құнсызданғанда, сол гудвиллдың кез келген бөлігін пайда немесе залалы байынша тануы тиіс емес.
(d) Гудвиллды кезекті есепке алу - Осы ХҚЕС (IFRS) қолданылатын бірінші жылдық есепті кезеңнің басынан бастап, ұйым алдыңғы ұйымдардың бірігуінен туындайтын гудвиллдың амортизациясын тоқтатуы тиіс және 36 ХҚЕС (IAS) бойынша гудвиллдықұнсыздануға тексеруі тиіс.
(e) Бұрын танылған кері гудвилл - Алдыңғы ұйымдардың бірігуін сатып алу әдісін қолданып есепке алған ұйым, оның сатылатын ұйымдағы анықталатын активтер мен міндеттемелердің таза әділ құнындағы қатысу үлесінің, сол үлестің құнынан артық шамасы бойынша кейінге қалдырылған кредитті (кейде кері гудвилл деп алады)тануы мүмкін. Егер солай болса, ұйым сол кейінге қалдырылған кредиттің қаржылық жағдай есебі құнын тануды, осы ХҚЕС (IFRS) қолданылатын бірінші жылдық есепті кезеңнің басында сол күнгі үлестірілмеген табыстың кезең басындағы қалдығына сәйкес түзетулер жасаумен бірге тоқтатуы тиіс.
[1] ҚЕХC Комитетінің Қаржылық есептіліктерді даярлау және ұсыну негіздері ҚЕХC Кеңесі 2001 жылы қабылдады.
2010 жылы қыркүйекте ХҚЕСТК-да Негізгі ережелер деген сөз Қаржы Есебін даярлау мен тапсырудың Концептуалды Ережесі деген сөзбен ауыстырылды.
[2] В56-В62 -тармақтарында «акцияға негізделген ақшалай сыйақылар» құқылы немесе құқысыз акцияға негізделген ақша төлемдері деп түсіндіріледі.