8-ші Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS 8)
Есеп Саясаты, Бухгалтерлік Есеп Бағалауларында Болатын Өзгерістер мен Қателер

1. Осы Стандарттың мақсаты есеп саясатын таңдау жəне өзгерту талаптарын, сондай-ақ есеп саясатындағы өзгерістерді есепке алу жəне ашып көрсету тəртібін, бухгалтерлік есеп бағалаулардағы өзгерістерді жəне қателерді, түзетулерді анықтау болып табылады. Стандарт ұйымның қаржы есептілігінің маңыздылығын жəне сенімділігін, сондай-ақ осы қаржы есептілігін ұзақ уақыттан бері қолданылуына жəне басқа ұйымдардың қаржы есептілігімен салыстыруға арналған.

2. Есеп саясатындағы өзгерістерге қатысты мәселелер осы Стандартта қарастырылады, ал есеп саясаты туралы ақпаратты ашуға қойылатын талаптар 1 Қаржы есептілігін ұсыну (IAS) ХҚЕС-ында келтіріледі.

3. Осы Стандарт есеп саясатын таңдау жəне қолдану, сондай-ақ есеп саясатындағы өзгерістерді, бухгалтерлік есеп бағалауларындағы өзгерістер жəне өткен кезеңнің қателерін түзетулер кезінде міндетті түрде қолданылуы тиіс.

4. Өткен кезеңдер қателерінің жəне есеп саясатындағы өзгерістерді қолдану үшін орындалатын ретроспективалық түзетулердің салыққа қатысты салдары12 Пайдаға салынатын салықтар ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес есепке алынады жəне ашылады.

5. Осы Стандартта мынадай терминдер төменде көрсетілген мағыналарында пайдаланылады:

Есеп саясаты - бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау жəне ұсыну үшін қолданатын нақты қағидаттар, негіздер, келісімдер, ережелер жəне тəжірибе.

Бағалаудағы есептік өзгеріс - бұл активтің немесе міндеттемелердің қаржы есептілігі туралы есептік құнын немесе активті кезең-кезеңмен тұтынуда активтердің жəне міндеттемелердің ағымдағы жай-күйін бағалау салдарынан болатын, сондай-ақ оларға байланысты күтілетін болашақ пайдалар мен міндеттерге байланысты өлшемін түзету. Бухгалтерлік есеп бағалауларындағы өзгерістер жаңа ақпарат алу немесе жаңа міндеттемелердің басталу нəтижесі болып табылады жəне тиісінше қателерді түзету болып табылмайды.

Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары (ХҚЕС (IFRS)) - бұл Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары жөніндегі кеңес (ХҚЕС) қабылдаған Стандарттар жəне Түсіндірулер. Оларға мыналар кіреді:

(a) Халықаралық Қаржылық есептіліктің стандарттары (IFRS);

(b) Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары (IAS);

(c) Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары бойынша түсіндірме комитетінің Түсіндірмесі (IFRІС); жəне

(d) Түсіндірмелер жөніндегі тұрақты комитеттің (SІС) Түсіндірмелері.^[1]

Қаржы есептілігінің баптары туралы ақпараттың елеулі түрде бұзылуы немесе бұрмалануы, егер олардың əрқайсысы жеке-жеке немесе жиынтығымен пайдаланушылардың осы қаржы есептілігі негізінде қабылдаған экономикалық шешімдеріне əсер етсе Маңызды болып табылады. Маңыздылық ақпараттың нақты бұзылуының немесе бұрмалануының ілеспе жағдайлардың мəтініндегі бағаланатын мөлшеріне жəне сипатына қатысты болады. Қаржы есептілігінің тиісті бабының не мөлшері, не сипаты, не екеуінің де үйлесуі шешуші фактор болуы мүмкін.

Өткен кезеңнің қателері - бұл ұйымның бір немесе одан көп кезеңдегі мынадай сенімді ақпаратты пайдаланбауы немесе қате пайдалануы салдарынан қаржы есептілігіндегі қателер жəне сенімсіз деректер:

(a) осы ақпарат осы кезеңдердің қаржы есептілігін бекіту үшін рұқсат етілген болғанда; жəне

(b) берілген ақпаратқа қатысты оның осы қаржы есептілігін дайындау жəне ұсыну кезінде алынатын жəне ескерілетінін күту негізделген болуы мүмкін болған кезде.

Мұндай қателерге есептеулердегі дəлсіздіктердің, есеп саясатын қолдану кезіндегі қателердің, фактілерді толық бағаламаудың немесе дұрыс түсіндірмеудің, сондай-ақ алаяқтықтың салдары кіреді.

Ретроспективтік қолдану - бұл жаңа есеп саясатын операцияларға, басқа оқиғаларға жəне жағдайларға осы саясатты үнемі қолданылатындай түрде қолдану болып табылады.

Ретроспективтік қайта есептеу - бұл өткен кезеңнің қателері ешқашан болмаған жағдайда, қаржы есептілігінің элементтеріндегі сомаларды тануды түзету, бағалау жəне ашып көрсету.

Орындалмайтын - ұйым осы үшін барлық тиімді күшті қолдана отырып, қандай да болмасын талапты орындау мүмкін емес болып табылмаса қойылған талапты орындай алмайды. Өткен жеке кезеңге қатысты есеп саясатындағы өзгерісті ретроспективалық тұрғыда қолдануға немесе қателерді түзету үшін ретроспективтік қайта санауды орындауға мүлдем болмайды, егер:

(a) осындай ретроспективалық қолданудың немесе ретроспективалық қайта санаудың нəтижесін белгілемесе;

(b) тиісті ретроспективалық қолдану немесе ретроспективалық қайта санау ұйым басшылығының қарастырылып отырған кезеңдегі ниеті қандай болғаны туралы жорамал жасауды талап етсе; немесе

(c) тиісті ретроспективтік қолдану немесе ретроспективалық қайта санау сомалары бойынша маңызды бағалау есептерін жүргізуді талап етеді жəне бұл ретте осындай есептер туралы осындай ақпаратты объективті түрде атап көрсету мүмкін емес болса, ол қалған ақпаратта:

(i) қарастырылып отырған сомалар танылуы, бағалануы немесе ашып көрсетілуі тиіс болған күні (күндері) болған осындай жағдайлар туралы расталуы; жəне

(ii) осы кезеңдегі қаржы есептілігін шығару үшін бекітілген кезде қол жеткен болуы тиіс.

Есеп саясатындағы өзгерістерді перспективтік қолдану жəне өзгерістің қандай да болмасын есептік бағалауға əсер етуін тану - бұл, тиісінше:

(a) жаңа есеп саясатын операцияларға, басқа оқиғаларға жəне саясат өзгерген күннен кейін орын алған басқа оқиғаларға жəне жағдайларға қолдану; жəне

(b) аталған өзгерістің ағымдағы жəне болашақ кезеңдердегі осы өзгерістен болған есептік бағалауға əсер етуін тану.

6. Ақпараттың осы нақты бүлінуі немесе бұрмалануы пайдаланушылардың экономикалық шешіміне əсер ететінін не етпейтінін жəне қандай түрде маңызды болатынын бағалау осы пайдаланушылардың нақты ерекшеліктерін зерттеуді талап етеді. Қаржы есептілігін дайындау жəне ұсыну принциптерінде, 25-тармақта^[2] былай делінген: «пайдаланушылардың іскерлік жəне экономикалық қызмет жəне бухгалтерлік есеп саласында жеткілікті білімі жəне ұсынылған ақпаратты тиісті талаптанумен зерделеуге дайындығы бар екені жобаланады». Осылайша, көрсетілген бағалауды жүргізген кезде аталған сипаттағы қасиеттері бар пайдаланушылардың экономикалық шешім қабылдау кезінде оның əсерге ұшырап қалатынын қандай түрде тиімді күтуге болатынын ескеру қажет.

Есеп саясатын таңдау жəне қолдану

7. Бизнестік операцияларға, басқа оқиғалар немесе жағдайларда арнайы қолданғанда ХҚЕС-ты (IFRS), сол баптарға есеп саясаты немесе саясаттарын осы ХҚЕС-ты (IFRS) қолдану арқылы анықталуы тиіс.

8. ХҚЕСК (IASB) Кеңесі шешкендей ХҚЕС-на (IFRS) есеп саясатын ұсынады. Бұл есеп саясаты қаржы есептілігінде берілетін бизнестік операциялар барысы, басқа жағдайлар мен шарттар жөнінде маңызды жəне сенімді ақпарат беруде қолданылады. Егер бұл саясатты қолданудың маңыздылығы болмаса, онда оны қолданудың қажеті жоқ. Дегенмен, ұйымның қаржы жағдайы жөнінде белгілі бір есептілік тапсыруы үшін (IFRS) ХҚЕС-тан маңызсыз ауытқуларды жасау немесе сол күйінде түзетпестен қалдырып қою дұрыс болып табылмайды.

9. ХҚЕС-тарымен (IFRS) бірге ұйымдарға олардың талаптарын қолдануға көмек ретінде нұсқаулар шығарылған. Барлық осындай нұсқауларда олардың ХҚЕС-тарының (IFRS) ажырамас бөлігі екендігі немесе ажырамас бөлігі емес екендігі көрсетілген. ХҚЕС-тарының (IFRS) ажырамас бөлігі болып табылатын нұсқаулар міндетті түрде орындалуы тиіс. ХҚЕС-тарының (IFRS) ажырамас бөлігі болып табылмайтын нұсқауларда қаржылық есептерге қойылатын талаптары жоқ.

10. Операцияларға, басқа оқиғаларға немесе жағдайларға нақты қолданылатын осындай ХҚЕС (IFRS) болмағанда, ұйымның басшылығы мынадай ақпараттың пайда болуына əкеп соғатын есеп саясатын жасау жəне қолдану үшін өзінің пайымдауын қолдануы міндетті:

(a) экономикалық шешімдер қабылдаған кезде пайдаланушылардың қажеттілігі тұрғысынан алғанда маңызды; жəне

(b) қаржы есептілігінің:

(i) ұйымның қаржылық жай-күйін, қызметінің қаржылық нəтижелерін жəне ақша қаражатының қозғалысын шынайы беретіні;

(ii) операциялардың, басқа оқиғалардың жəне жағдайлардың тек заңды нысанын ғана емес, экономикалық маңызын көрсететіні;

(iii) тура, яғни біржақты болмауы;

(iv) тиянақты болуы; жəне

(v) барлық материалды ескере отырып, толық болуы.

11. 10-тармақта жазылған шешімдерді əзірлеу кезінде ұйымның басшылығы төмендегі ақпарат көздерін негізге алуға жəне олардың қолданылу мүмкіндігін мынадай кезектілікте қарастыруы міндетті:

(a) ХҚЕС-тағы (IFRS) ұқсас жəне байланысты мəселелерді қарастыратын талаптар; жəне

(b) Концептуалды негіздегі активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстардың анықтамалары, тану талаптары жəне бағалау мəліметтері.^[3]

12. 10-тармақта жазылған пайымдауларды əзірлеу кезінде ұйымның басшылығы сондай-ақ қаржы есептілігінің стандарттарын əзірлеу үшін ұқсас концептуалдық негізді, басқа əдебиетті жəне салалық тəжірибені осы көздер 11-тармаққа қарама-қайшы келмейтіндей дəрежеге дейін пайдаланатын стандартты əзірлейтін өзге ұйымдардың неғұрлым жаңа құжаттарын қарай алады.

Есеп саясатының жүйелілігі

13. Ұйым өзінің есеп саясатын ХҚЕС (IFRS) басқа есеп саясаты қолданылу мүмкін баптарды санаттауды нақты талап еткен немесе рұқсат еткен жағдайларды қоспағанда, ұқсас операциялар, басқа оқиғалар жəне жағдайлар үшін жүйелі таңдауға жəне қолдануға міндетті. Егер ХҚЕС (IFRS) баптарын осылай категориялау талап етілсе немесе рұқсат етсе, тиісті есеп саясаты міндетті түрде əрбір санатқа қатысты жүйелі таңдалуы жəне қолданылуы тиіс.

Есеп саясатындағы өзгерістер

14. Ұйым өзінің есеп саясатын тек мына жағдайларда ғана өзгерте алады:

(a) ХҚЕС-мен талап етілген; немесе

(b) қаржы есептілігі операцияның, басқа оқиғалардың немесе жағдайлардың ұйымның қаржылық жай-күйіне, оның қызметінің қаржылық нəтижелеріне немесе ақша қаражатының қозғалысына əсер етуі туралы сенімді жəне неғұрлым маңызды ақпарат беруіне əкеп соғатын болса ғана өзгертуге міндетті.

15. Қаржы есептілігін пайдаланушыларда ұйымның қаржы жағдайындағы, қызметінің қаржылық нəтижелеріндегі жəне ақша қаражатының қозғалысындағы үрдістерді айқындау үшін белгілі бір уақыт кезеңінде ұйымның қаржы есептілігін салыстыру мүмкіндігі болуы тиіс. Осылайша, əрбір кезеңде жəне бір кезеңнен келесі кезеңге дейін есеп саясатындағы өзгеріс 14-тармақтағы талаптардың біріне сəйкес келген жағдайларды қоспағанда, бірдей есеп саясаты қолданылады.

16. Келесі іс-əрекеттер есеп саясатының өзгерістері болып табылмайды:

(a) есеп саясатын бұрын болғандардан мəні бойынша айырмашылығы бар операцияларға, басқа оқиғаларға немесе жағдайларға қолдану; жəне

(b) жаңа есеп саясатын бұрын болмаған немесе маңызды болмаған операцияларға, басқа оқиғаларға немесе жағдайларға қолдану.

17. Активтерді қайта бағалау саясатын 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар ХҚЕС-ына (IAS) немесе 38 Материалдық емес активтер ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес бірінші қолдану есеп саясатының осы Стандартқа сəйкес емес, 16 ХҚЕС-ына (IAS) немесе 38 ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес қайта бағалау ретінде қарастырылатын өзгерістер болып табылады.

18. 19-31-тармақтар 17-тармақта жазылған есеп саясатындағы осы өзгеріске қолданылмайды.

Есеп саясатындағы өзгерістерді қолдану

19. 23-тармақтың ережелерін ескере отырып:

(a) ұйым есеп саясатындағы қандай да болмасын ХҚЕС (IFRS) есеп саясатындағы, егер олар бар болса, сəйкес алғашқы қолдану салдарынан болған өзгерісті, осы ХҚЕС-тың (IFRS) өзінде ескеруге міндетті; жəне

(b) ұйым осы өзгеріске қолданылатын нақты өтпелі ережелер жоқ қандай да болмасын ХҚЕС (IFRS) алғашқы қолданған кезде есеп саясатын ауыстырады немесе ол есеп саясатын ауыстырған кезде ол осы өзгерісті ретроспективалық түрде қолдануға міндетті.

20. Осы Стандарттың мақсаты үшін қандай да болмасын ХҚЕС-тың (IFRS) ертерек қолдануы есеп саясатын ерікті түрде өзгерту болып табылмайды.

21. Нақты операцияға, басқа оқиғаға немесе жағдайға қолданылуы мүмкін ХҚЕС (IFRS) болмағанда, ұйымның басшылығы 12- тармаққа сəйкес есеп саясатын қаржы есептілігінің стандарттарын əзірлеу үшін ұқсас тұжырымдамалық негізді пайдаланатын стандарттарды əзірлейтін осындай өзге ұйымдардың неғұрлым жаңа құжаттарынан қолдана алады. Егер осындай құжаттарға өзгерістер енгізуден кейін ұйым есеп саясатына өзгерістер енгізуді шешсе, онда осындай өзгеріс есеп саясатындағы ерікті өзгеріс ретінде ескеріледі жəне ашылады.

Ретроспективалық қолдану тәсілі

22. Есеп саясатындағы өзгеріс 19 (а) немесе (b) тармақтарына сəйкес ретроспективалық түрде қолданылған кезде 23-тармақтың ережелерін ескере отырып, ұйым ең ерте ұсынылған кезеңдегі меншікті капиталының əрбір қозғалған құрамдас бөлігінің кіріс сальдосын жəне есептілікте берілген алдыңғы əрбір кезеңде ашылған тиісті басқа сомаларды, егер жаңа есеп саясаты үнемі қолданылатын болса, түзетуге міндетті.

Ретроспективалық қолдану тәсіліндегі шектеулер

23. 19 (а) немесе (c) тармағы ретроспективалық қолдануды талап етсе, есеп саясатындағы өзгерісті, осы өзгерісті немесе осы өзгерістің нақты кезеңге əсер етуін не оның кумулятивтік əсер етуін анықтауға мүмкін болмаған жағдайларды қоспағанда, міндетті түрде ретроспективалық əдісті қолдануы тиіс.

24. Есеп саясатындағы өзгерістің есептілікте бір немесе одан көп ұсынылған өткен кезеңдерді қамтитын салыстырмалы ақпаратқа нақты кезеңге қатысты əсер ету аспектілерін айқындауға шын мəнінде мүмкін болмаған кезде, ұйым жаңа есеп саясатын ретроспективалық қолдануға мүмкін болып табылатын, ағымдағы кезең болуы мүмкін ең ерте кезеңнің басындағы жағдай бойынша активтер мен міндеттемелердің қаржы есептілігі туралы есептік құнына қолдануға міндетті жəне осы кезеңдегі меншікті капиталдың қозғалған əрбір құрамдас бөлігінің кіріс сальдосына тиісті түзету жүргізуге міндетті.

25. Ағымдағы кезеңнің басында жаңа есеп саясатын алдыңғы барлық өткен кезеңге қолданудың кумулятивтік əсер етуін айқындауға шын мəнінде мүмкін болмағанда, ұйым тиісті салыстыру ақпаратын жаңа есеп саясатын неғұрлым ерте шын мəніндегі ықтимал күнмен перспективалы түрде қолдану үшін түзетуге міндетті.

26. Ұйым жаңа есеп саясатын ретроспективалы түрде қолданған кезде, ол осы жаңа саясатты қаншалықты нақты жүзеге асырылатындай уақыт бойынша арттағы алыс өткен кезеңдердің салыстырмалы ақпаратына қолданады. Қандай да болмасын өткен кезеңге ретроспективалық түрде қолдану, егер осы кезеңнің кіріс жəне сол сияқты шығыс қаржы есептілігі туралы есебіндегі сомасына тиісті кумулятивтік əсер етуі мүмкін болмаса, шын мəнінде жүзеге асырылмайтын болып табылады. Қаржы есептілігінде ұсынылғандықтан өткен болып табылатын кезеңге қатысты жиынтық түзетудің сомасы ең ерте ұсынылған кезеңдердің меншікті капиталының қозғалған əрбір құрамдас бөлігінің кіріс сальдосына қолданылады. Əдетте түзету бөлінбеген пайдаға қатысты түзетіледі. Сонымен қатар, осы түзету меншікті капиталдың өзге құрамдас бөлігіне қатысты да түзетіледі (мысалы, қандай да болмасын ХҚЕС (IFRS) талаптарын сақтау үшін). Өткен кезеңдер туралы, қаржы көрсеткіштерінің тарихи мəліметтері сияқты кез келген өзге ақпарат та сондай-ақ қаншалықты нақты жүзеге асырылатындай тым арттағы уақыт бойынша алыс түзетіледі.

27. Ұйым үшін қандай да болмасын жаңа есеп саясатын, ол осы саясатты қолданудың барлық өткен кезеңге тиісті кумулятивтік əсер етуін айқындай алмағандықтан, ретроспективалық түрде қолдануға шын мəнінде мүмкін болмаған кезде, ұйым 25-тармаққа сəйкес осы жаңа саясатты ол үшін нақты мүмкін болмайтын ең ерте кезеңнің басынан бері перспективалық түрде қолданады. Осылайша, ол осы күнге дейін пайда болған активтерді, міндеттемелерді жəне меншікті капиталды кумулятивтік түзетудің тиісті бөлігін негізге алады. Есеп саясатына өзгеріс жасауға, тіпті егер осы саясатты шын мəнінде перспективалық түрде қандай да болмасын өткен кезеңге қолдануға мүмкін болмаса да, рұқсат етіледі. 50-53-тармақтарда жаңа есеп саясатын бір немесе одан көп өткен кезеңдерге қолдануға шын мəнінде мүмкін болмайтын жағдайларға арналған нұсқау бар.

Ақпаратты ашып көрсету

28. Қандай да болмасын ХҚЕС-ты (IFRS) бастапқы қолдану ағымдағы кезеңге немесе қандай да болмасын өткен кезеңге əсер еткен не тиісті түзету сомасын айқындауға шын мəнінде мүмкін болмағанды қоспағанда, осындай əсер еткен не болашақ кезеңдерге əсер ете алатын кезде, ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуге міндетті:

(a) осы ХҚЕС-тың (IFRS) атауы;

(b) мұны қолдануға болған кезде - есеп саясатының осы өзгерісі оның өтпелі ережелеріне сəйкес орындалған фактісі;

(c) есеп саясатының өзгеру сипаты;

(d) мұны қолдануға болған кезде - тиісті өтпелі ережелердің сипаты;

(e) мұны қолдануға болған кезде - болашақ кезеңдерге əсер ете алатын өтпелі ережелер;

(f) ағымдағы және ұсынылған әрбір кезең үшін түзетулердің сомасын:

(i) ағымдағы кезең жəне есептілікте берілген əрбір өткен кезең бойынша нақты жүзеге асыруға болатындай дəрежеде - тиісті түзетулердің сомасын;

(i) қаржы есептілігіндегі əрбір қозғалған бабы бойынша; жəне

(ii) егер ұйымға 33 Акцияға шаққандағы пайда ХҚЕС-ы (IAS) қолданылса - акцияға базалық жəне қосарланған пайда бойынша;

(g) қаржылық есепте берілген алдыңғы кезеңдерге қатысты тиісті түзету сомасын - бұған нақты мүмкін болған дəрежеге дейін; жəне

(h) егер 19 (а) жəне (b) тармақта талап етілетін ретроспективалық қолдану қандай да болмасын алдыңғы кезең бойынша немесе берілген кезеңмен салыстырғанда неғұрлым ерте кезеңдер бойынша шын мəнінде мүмкін болмаса - осы жағдайдың орын алуына əкеп соққан жағдайлар жəне осы өзгеріс есеп саясатында қандай түрде жəне қай уақыттан бері қолданылғанын сипаттау.

Келесі кезеңдердің қаржы есептілігінде ақпаратты осылай ашып көрсетуді қайталау қажет емес.

29. Есеп саясатын ерікті түрде өзгерту ағымдағы кезеңге немесе қандай да болмасын өткен кезеңге əсер еткен не тиісті түзету сомасын айқындауға шын мəнінде мүмкін болмағанды қоспағанда, осындай əсер еткен не болашақ кезеңдерге əсер ете алатын кезде, ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі міндетті:

(a) есеп саясатының өзгеру сипаты;

(b) осы жаңа есеп саясатын қолдану сенімді жəне неғұрлым маңызды ақпарат беретін себептер;

(c) ағымдағы кезең жəне есептілікте берілген əрбір өткен кезең бойынша нақты жүзеге асыруға болатындай дəрежеде - тиісті түзетулердің сомасын;

(i) қаржы есептілігіндегі əрбір қозғалған сызықты бап бойынша; жəне

(ii) егер ұйымға 33 ХҚЕС-ы (IAS) қолданылса - акцияға базалық жəне таратылған пайда бойынша;

(d) қаржылық есепте берілген алдыңғы кезеңдерге қатысты тиісті түзету сомасын - бұған нақты мүмкін болған дəрежеге дейін; жəне

(e) егер ретроспективалық қолдану қандай да болмасын алдыңғы кезең бойынша немесе берілген кезеңмен салыстырғанда неғұрлым ерте кезеңдер бойынша шын мəнінде мүмкін болмаса - осы жағдайдың болуына əкеп соққан жағдайлар жəне осы өзгеріс есеп саясатында қандай түрде жəне қай уақыттан бері қолданылғанын сипаттау.

Келесі кезеңдердің қаржы есептілігінде ақпаратты осылай ашып көрсетуді қайталау қажет емес.

30. Ұйым қандай да болмасын жарияланған, бірақ күшіне енгізілмеген жаңа ХҚЕС-ты (IFRS) əлі қабылдамаса, ұйым мыналарды:

(a) осы фактіні; жəне

(b) белгілі немесе осы жаңа ХҚЕС-ты (IFRS) қолдану ұйымның қаржы есептілігіне бастапқы қолдану кезеңінде ықтимал əсер етуді бағалау үшін маңызды, тиімді жобаланған ақпаратты ашуға міндетті.

31. Ұйымның 30-тармақты сақтаған кезде мынадай ақпаратты ашып көрсетуі қарастырылады:

(a) жаңа ХҚЕС (IFRS) атауы;

(b) есеп саясатындағы алда болатын өзгерістің немесе өзгерістердің сипаты;

(c) басталар кезде ХҚЕС-ты (IFRS) қолдану міндетті болатын күні;

(d) ұйым осы ХҚЕС-ты (IFRS) бастапқы қолдануды жоспарлаған күн; жəне

(e) не:

(i) күтіліп отырғандай осы ХҚЕС- ты (IFRS) бастапқы қолданудың ұйымның қаржы есептілігіне əсер етуін талқылау; не

(ii) егер осы əсер ету белгісіз немесе тиімді болжауға қатысты болса - осы себеп бойынша өтініш.

32. Кəсіпкерлік қызметке тəн айқындалмау нəтижесінде қаржы есептілігінің көптеген баптары дəл есептелмейді, тек бағалануы ғана мүмкін. Бағалау ең жаңа қол жеткізілетін, сенімді ақпаратқа негізделген пайымдауды білдіреді. Мысалы, мыналарды бағалау қажеттілігі туындауы мүмкін:

(a) сенімсіз борыштарды;

(b) босалқылардың ескіруін;

(c) қаржы активтерінің немесе қаржы міндеттемелерінің əділ құнын;

(d) қызмет ету мерзімдерін немесе амортизацияланған активтерден экономикалық пайда алудың күтілетін сызба нұсқасын; жəне

(e) кепілдік берілген міндеттемелерді.

33. Негізделген есептік бағалауларды пайдалану қаржы есептілігін дайындаудың маңызды бөлігі болып табылады жəне оны шынайы жасамайды.

34. Есептік бағалау, егер ол негізделген жағдай өзгерсе немесе жаңа ақпараттың пайда болуы немесе тəжірибе жинақтаудың нəтижесінде қайта қаралуы мүмкін. Бағалауларды қайта қарау өз табиғатында өткен кезеңдерге жатпайды жəне түзетілген қателер болып табылмайды.

35. Бағалаудың қолданылатын негізіндегі өзгеріс - есептік бағалаудағы өзгеріс емес, есеп саясатындағы өзгеріс. Есеп саясатының өзгерісін есептік бағалаудың өзгерісінен айыру қиын болған кезде, бұл өзгеріс есептік бағалаудың өзгерісі ретінде қарастырылады.

36. 37-тармақ қолданылатын өзгерістерді қоспағанда, қандай да болмасын есептік бағалаудағы өзгерістің нəтижесі міндетті түрде оны пайдаға немесе шығынға енгізу арқылы перспективалық түрде танылуы тиіс жағдай:

(a) өзгеріс болған кезеңде, егер ол осы кезеңге ғана əсер етсе; немесе

(b) өзгеріс болған кезеңде жəне болашақ кезеңдерде, егер ол қайсысына да болмасын əсер етсе.

37. Есептік бағалаудағы өзгеріс активтердің жəне міндеттемелердің өзгеруін туғызғанға дейінгі дəрежеде немесе меншікті капиталдың бабына байланысты болса, ол міндетті түрде осы өзгеріс кезеңіндегі тиісті активтің, міндеттемелердің немесе меншікті капитал баптарының қаржы есептілігі туралы есептік құнын түзету арқылы танылуы тиіс.

38. Есептік бағалау өзгерісінің əсер етуін перспективалық тану осы өзгерістің операцияларға, басқа оқиғаларға жəне жағдайларға есептік бағалаудағы өзгеріс болған күннен бастап қолданылатынын білдіреді. Есептік бағалаудағы өзгеріс ағымдағы кезеңнің пайдасына немесе шығынына ғана не ағымдағы жəне сол сияқты болашақ кезеңдердің пайдасына жəне шығынына əсер етуі мүмкін. Мысалы, сенімсіз борыштардың сомаларын есептік бағалаудағы өзгеріс ағымдағы кезеңнің пайдасына немесе шығынына ғана əсер етеді жəне сондықтан ағымдағы кезеңде танылады. Дегенмен, пайдалы қызмет етудің бағаланған мерзімінің немесе амортизацияланған активтен экономикалық пайда алудың жобаланған схемасының өзгерісі ағымдағы кезеңде жəне активтің пайдалы қызмет етуінің қалған мерзімінің əрбір келесі кезеңіндегі амортизациялық шығыстарға əсер етеді. Екі жағдайда да ағымдағы кезеңге қатысты өзгерістердің əсер етуі ағымдағы кезеңде табыс немесе шығыс ретінде танылады. Болашақ кезеңдерге тиісті əсер ету, егер ол болса, осы болашақ кезеңдердегі табыс немесе шығыс ретінде танылады.

Ақпаратты ашып көрсету

39. Ұйым ағымдағы кезеңде əсер ететін немесе күтіліп отырғандай, осы əсер етуді бағалауға шын мəнінде мүмкін болмаған кезде осындай ақпарат ашу жағдайларын қоспағанда, болашақ кезеңдердегі əсер ететін осындай есептік бағалаудағы өзгерістің сипатын жəне сомасын ашып көрсетуге міндетті.

40. Егер болашақ кезеңдерге əсер ету сомасы оны бағалауға шын мəнінде мүмкін болмағандықтан ашып көрсетілмесе, ұйым осы фактіні ашып көрсетуге міндетті.

41. Қаржы есептілігінің элементтерін тануға, бағалауға, беруге немесе ашуға қатысты қателер туындауы мүмкін. Егер қаржы есептілігінде не елеулі қателер не ұйымның қаржылық жағдайын, қызметтің қаржылық нəтижелерін немесе ақша ағындарын белгілі бір білдіруге қол жеткізу мақсаты ниетімен жіберген маңызды емес қателер болса, қаржы есептілігі ХҚЕС-на (IFRS) сəйкес келмейді. Ағымдағы кезеңнің осы кезеңде анықталған əлеуетті қателері қаржы есептілігі шығару үшін бекітілгенге дейін түзетіледі. Дегенмен, елеулі қателер кейде келесі кезеңдердің бірінен бұрын анықталмайды жəне бұл өткен кезеңдердің қателері осы келесі кезеңнің қаржы есептілігінде берілген салыстырмалы ақпаратта түзетіледі (42-47-тармақтарды қараңыз).

42. Ұйым 43-тармақтың талаптарын ескере отырып, өткен кезеңнің елеулі қателерін шығару үшін бекітілген қаржы есептілігінің бірінші жиынтығында ретроспективалық түрде оларды мынадай жолмен анықтағаннан кейін түзетуге міндетті:

(a) тиісті қате жіберілген алдыңғы берілген кезеңнің (кезеңдердің) салыстырмалы сомаларын қайта есептеу; немесе

(b) қате ең ерте берілген алдыңғы кезеңдерге дейін орын алған кезде - ең ерте берілген алдыңғы кезеңдер активтерінің, міндеттемелерінің жəне меншікті капиталының кіріс қалдықтарын қайта есептеу арқылы.

Ретроспективті қайта есептеудің шектеулері

43. Алдыңғы кезеңнің қатесі осы қатені анықтауға мүлдем болмаған не осы қате нақты кезеңге əсер еткен не оның кумулятивтік əсер ету жағдайларын қоспағанда, ретроспективалық қайта есептеу арқылы міндетті түрде түзетілуі тиіс.

44. Нақты кезеңге жататын аспектілердің есептілікте ұсынылған бір немесе одан көп өткен кезеңдерді қамтитын салыстырмалы ақпаратқа əсер етуін анықтауға мүлдем мүмкін болмаған кезде, ұйым ең ерте кезеңнің, ол үшін ретроспективалық қолдану шын мəнінде мүмкін болып табылатын (ағымдағы кезеңде болуы мүмкін), басындағы жағдай бойынша активтердің, міндеттемелердің жəне меншікті капиталдың кіріс қалдығын қайта санауға міндетті.

45. Ағымдағы кезеңнің басында қатенің барлық алдыңғы кезеңге тиісті кумулятивтік əсер етуін анықтауға мүлдем мүмкін болмаған кезде, ұйым жаңа есеп саясатын шын мəнінде неғұрлым ерте мүмкін болатын күннен бастап қолдану үшін тиісті салыстырмалы ақпаратты түзетуге міндетті.

46. Алдыңғы кезеңдердің бірінің қателерін түзету қате анықталған кезеңнің пайдасынан немесе шығынынан алынып тасталады. Алдыңғы кезеңдер туралы, қаржы көрсеткіштерінің тарихи мəліметтері сияқты кез келген өзге ақпарат та сондай-ақ қаншалықты шын мəнінде жүзеге асырылатын тым алыс уақыт бойынша түзетіледі.

47. Ағымдағы кезеңнің басында барлық алдыңғы кезеңдер үшін қателердің (мысалы, есеп саясатын қолданудағы қателер) мөлшерін мүлдем анықтауға мүмкін болмаған кезде, ұйым 45-тармаққа сəйкес салыстырмалы ақпаратты шын мəнінде мүмкін болатын неғұрлым ерте күннен бастап перспективалы түрде қайта есептейді. Осылайша алғанда ол осы күні пайда болған активтерді, міндеттемелерді жəне меншікті капиталды кумулятивтік қайта есептеудің тиісті бөлігін ескермейді. 50-53- тармақтарда бір немесе одан көп алдыңғы кезеңдер бойынша қандай да болмасын қатені түзетуге шын мəнінде мүмкін болмаған жағдайларға нұсқау бар.

48. Қателерді түзету жəне бухгалтерлік есеп бағалаулар арасында айырмашылық бар. Кейінгілері өз табиғатында қосымша ақпараттың түсуіне қарай қайта қарау қажет болатын жуық мəндер болып табылады. Мысалы, шартты оқиға нəтижесінде танылған пайда немесе шығын қатені түзету болып табылмайды.

Алдыңғы кезеңнің қателерін ашып көрсету

49. 42-тармақты қолдана отырып, ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

(a) тиісті алдыңғы кезеңнің қатесінің сипаты;

(b) есептілікте ұсынылған əрбір алдыңғы кезең бойынша шын мəнінде жүзеге асырылатындай дəрежеге дейін - тиісті түзетудің сомасын:

(i) қаржы есептілігіндегі əрбір қозғалған сызықты бап бойынша; жəне

(ii) егер ұйымға 33 ХҚЕС-ы (IAS) қолданылса - акцияға базалық жəне таратылған пайда бойынша;

(c) ұсынылған кезеңдердің ең ерте кез басындағы тиісті түзету сомасын; жəне

(d) ретроспективалық қайта санау қандай да болмасын алдыңғы кезең бойынша шын мəнінде мүмкін болып табылмаса, онда осы жағдайдың болуына əкеп соққан жағдайлар жəне қателер қандай түрде жəне қай уақыттан бастап түзетілгенін сипаттау.

Келесі кезеңдердің қаржы есептілігінде осы ақпаратты ашып көрсетудің қажеті жоқ.

50. Кейбір жағдайларда ағымдағы кезеңмен салыстыруға қол жеткізу үшін бір немесе одан көп алдыңғы кезең бойынша салыстырмалы ақпаратты түзетуге мүлдем мүмкін болмайды. Мысалы, алдыңғы кезеңде (кезеңдерде) деректер не қандай да болмасын жаңа есеп саясатын ретроспективалық қолдануға (51-53-тармақтардың мақсаты үшін оны алдыңғы кезеңдерге перспективалық қолдануды қоса алғанда) немесе алдыңғы кезеңнің қателерін түзету үшін ретроспективалық қайта санау мүмкін болатындай жəне тиісті ақпаратты қалпына келтіру шын мəнінде мүмкін болмайтындай түрде жиналуы мүмкін.

51. Қандай да болмасын есеп саясатын қаржы есептілігінің операцияларға, басқа оқиғаларға немесе жағдайларға қатысты танылған немесе ашып көрсетілген элементтеріне қолданған кезде есептік бағалауды орындау қажеттілігі жиі болады. Есептік бағалауды жүргізу процесінің өз табиғатында субъективтік сипаты бар жəне есептік бағалау есепті күннен кейін орындалуы мүмкін. Есептік бағалауларды жасау қандай да болмасын есеп саясатын ретроспективтік қолдану кезінде немесе алдыңғы кезеңнің қандай да болмасын қателерін түзету үшін ретроспективтік қайта санау кезінде қиын болуы мүмкін, себебі тиісті операция сəтінен бастап өтуі мүмкін ұзақ уақыт кезеңінен басқа оқиғаны немесе жағдайды тану болды. Дегенмен алдыңғы кезеңдерге жатқызылған есептік бағалаулар мақсаты ағымдағы кезең бойынша есептік бағалауларға арналған мақсаттай болып қалады, атап айтқанда: тиісті есептік бағалау операция, басқа оқиға немесе жағдай орын алған жағдайларды көрсетуі тиіс.

52. Сондықтан, жаңа есеп саясатын ретроспективтік тұрғыда қолдану немесе алдыңғы кезең қателерін түзетуде мына ақпарат түрлерін:

(a) тиісті операция, басқа оқиға немесе жағдай болған күнгі (күндердегі) болған жағдайларды баяндайтын; жəне

(b) осы кезеңдегі қаржы есептілігін жариялауға рұқсат берілгендігі жөнінде алынатын ақпарат,

басқа ақпараттан айыра білу керек. Есептік бағалаулардың кейбір түрі үшін (мысалы, бақыланатын бағаға немесе бақыланатын жеткізулерге негізделген əділ құнды бағалау) осындай айырманы жүргізу шын мəнінде мүмкін емес. Ретроспективтік қолдану немесе ретроспективтік қайта санау ақпараттың екі түрі арасындағы айырманы жүргізуге мүмкін болмаған кезде едəуір есептік бағалауды жүргізуді талап еткен кезде, тиісті есептік саясатын қолдану немесе алдыңғы кезеңнің тиісті қателерін түзету шын мəнінде мүмкін болмайды.

53. Жаңа есеп саясатын қолдану немесе алдыңғы кезең бойынша сомаларды түзету салдарынан алынған деректерді пайдаланбаған жəне болған оқиғаны - ұйым басшылығының алдыңғы кезеңдегі ниеті қандай болғаны туралы жорамал жасау үшін де, алдыңғы кезеңде танылған, бағаланған немесе ашып көрсетілген сомаларды есептік бағалау үшін бағаламаған дұрыс. Сонымен қатар, ұйым 19 Қызметкерлерге берілетін сыйақы ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес жалдаған қызметкерлердің науқастығы бойынша демалыстар бойынша өзінің міндеттемелерін есептеу кезінде тиісті кезеңнің қатесін түзеткен кезде, ол алдыңғы кезеңнің қаржы есептілігі шығару үшін бекітілгеннен кейін белгілі болған, тұмаудың əдеттен тыс қатал эпидемиясы туралы ақпаратты есепке қабылдамайды. Алдыңғы кезең бойынша ұсынылған салыстырмалы ақпаратқа өзгерістер енгізу кезінде ішінара едəуір есептік бағалауды жүргізу қажет болатын факт осы салыстырмалы ақпаратты сенімді жүргізу немесе түзету үшін кедергі болып табылмайды.

54. Ұйым осы Стандартын 2005 ж. 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін басталатын жылдық кезеңдерге қатысты қолдануға міндетті. Егер ұйым осы Стандартты 2005 жылы 1 қаңтарға дейін басталатын кезеңдерге қатысты қолданса, ол аталған фактіні ашып көрсетуі міндетті.

54A [Жойылған]

54B [Жойылған]

54C 2011 жылдың мамыр айында жарияланған 13 Әділ Құнның бағасы ХҚЕС-тың (IFRS) 52 тармағына түзетулер енгізілді. Ұйым 13 ХҚЕС-ты (IFRS) қолданғанда,осы түзетулерді назарға алуы тиіс.

54D 2013 жылғы қараша айында түзету енгізілген 9 Қаржы Құралдары ХҚЕС (IFRS) 53- тармағына түзету енгізді жəне 54А мен 54B тармақтарын жойды. Ұйым 2013 жылы қараша айында жарияланғандай 9 ХҚЕС-ты (IFRS) қолданғанда түзетулерді назарға алуы тиіс.

55. Осы Стандарт 1993 жылғы редакциясымен шыққан 8-ші Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп саясатындағы болатын өзгерістер мен қателер ХҚЕС-тың (IAS) алмастырады.

56. Осы Стандарт төмендегідей Түсіндірмелерді ауыстырады:

(a) 2-ші ТТК Жүйелілік — қарыздар бойынша шығындарды капиталдандыру (SIC); және

(b) 18-ші ТТК Жүйелілік — балама əдістер (SIC).