12-ші Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS 12)
Пайдаға салынатын салықтар

Мақсаты

Осы Стандарттың мақсаты пайдаға салынатын салықтарды есепке алу тәртібін анықтаудан тұрады. Пайдаға салынатын салықтарды есептеудегі басты мәселе қазіргі және келешектегі салық салдарын есепке алуда:

(a) ұйымның қаржылық жағдай туралы есебінде танитын активтердің (міндеттемелердің) қаржылық жағдай туралы есептік құнының орнын болашақта толтыру (өтеу); және

(b) ұйымның қаржылық есептілігінде танитын операциялар және ағымдағы кезеңнің басқа да жағдайлары.

Активтерді немесе міндеттемелерді танудың өзінен есеп беретін ұйым осы активтердің немесе міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептік құнының орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтінін көрсетеді. Егер де қаржылық жағдай туралы есептік құнының орнын толтыру немесе өтеу бұрынғымен салыстырғанда көбірек (азырақ) салық төлеуге соқтыруы ықтимал болса, егер де мұндай орнын толтыру немесе өтеу салық салдарын тудырмайтын болса, онда бұл Стандарт жекелеген жағдайларды қоспағанда, ұйым кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін (кейінге қалдырылған салық активін) тануын талап етеді.

Осы Стандарт ұйымның салық операцияларының салдары мен басқа да жағдайларды бұл операциялар мен жағдайлардың өзін ескеретін сияқты есепке алуды талап етеді. Сонымен пайда мен залал есептерінде көрсетілген салық операциялары мен басқа да жағдайлардың салдары пайда мен залал есептерінде де көрініс береді. Капиталда тікелей көрсетілген барлық операциялар мен басқа да жағдайлардың салық салдары да капиталда тікелей көрініс табады. Сол секілді кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін бизнестерді біріктірген кезде тану да осы біріктіру кезінде пайда болған оң немесе теріс гудвиллінің мөлшеріне немесе бизнес біріктіру құнының үстінен сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шартты міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның кез келген үлесінен арту мөлшеріне әсер етеді.

Берілген Стандарт сондай-ақ қаржылық есебінде пайдаға салынатын салықты көрсетуге және пайдаға салынатын салыққа жататын ақпаратты ашуға қатысты пайдаланылмаған салық шығындарынан немесе пайдаланылмаған салық несиелерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық активтерінің танылуына регламент жасайды.

Қолдану аясы

1. Осы Стандарт пайдаға салынатын салықтың есебі үшін қолданылуы тиіс.

2. Осы Стандарттың көзқарасы бойынша пайдаға салынатын салықтың құрамына салық салынатын пайдаға негізделетін барлық ұлттық және шетелдік салықтар кіреді. Сондай-ақ пайдаға салынатын салыққа пайданың көзінен ұсталатын, еншілес ұйым, қауымдастырылған ұйым төлейтін немесе есеп беретін ұйымға бөлінген пайдадан бірлескен қызмет шеңберінде төленетін салық сияқты салықтар кіреді.

3. [Жойылған]

4. Осы Стандарт мемлекеттік субсидияны есептеу әдістеріне (20-шы Мемлекеттік субсидияларды есепке алу және мемлекеттік көмек туралы ақпаратты ашып көрсету ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз) немесе инвестициялық салық несиелеріне қатысты емес. Алайда осы Стандарт осындай жәрдемақылардан немесе инвестицияланған салық несиелерінен туындайтын уақытша айырмашылықтарды есептеуге байланысты болады.

Анықтамалар

5. Осы Стандартта мынадай терминдер төменде көрсетілген мағынада пайдаланылады:

Бухгалтерлік пайда ‑салық төлеуге кететін шығысты шегерілгенге дейінгі кезең ішіндегі таза пайда немесе залал.

Салық салынатын пайда (салықтың залал)‑ салық органдары белгілеген ережелерге сәйкес анықталатын кезең ішіндегі пайда (залал), осыған байланысты пайдаға салынатын салық төленеді (өтеледі).

Салық төлеуге кететін шыгыстар (салық өтемінен түскен кіріс)‑ ағымдағы салыққа немесе кейінге қалдырылған салыққа қатысты кезең ішіндегі таза пайданы немесе залалды есептеуге қосылатын агригатталған сома.

Ағымдағы салық‑ салық салынатын пайдаға (салық салу кезінде есептелетін залалға) қатысты кезең ішінде төленуге (өтелуге) тиісті пайдаға салынатын салық сомасы.

Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері‑ салық салынатын уақытша айырмашылықтарға байланысты алдағы кезеңдерде төленуі тиісті пайдаға салынатын салық сомасы.

Кейінге қалдырылған салық активтері‑ алдағы кезеңдерде өтелуі тиісті пайдаға салынатын салық сомасы. Ол мыналарға байланысты:

(a) есептелген уақытша айырмашылықтарға;

(b) пайдаланылмаған салық шығындарын алдағы кезеңге көшіруге; және

(c) пайдаланылмаған салық несиелерін алдағы кезеңге көшіруге.

Уақытша айырмашылықтар ‑ активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құны мен олардың салықтық базасы арасындағы айырмашылық. Уақытша айырмашылықтар мынадай болуы мүмкін:

(a) салық салынатын уақытша айырмашылықтар, активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құнының орны толатын немесе өтелетін алдағы кезеңдердегі салық салынатын пайданы (салық залалын) анықтаған кезде салық салынатын соманың пайда болуына және туындауына әкеліп соқтыратын уақытша айырмашылықтар болып саналатын айырмашылықтар; немесе

(b) ұстап қалынатын уақытша айырмашылыцтар, тиісті активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құнының орны толатын немесе өтелетін алдағы кезеңдердегі салық салынатын пайданы (салық салу кезінде есептелетін залалды) анықтаған кезде нәтижесі ұстап қалу болып саналатын айырмашылықтар.

Активтің немесе міндеттеменіц салық базасы‑ салық салу мақсатында активке немесе міндеттемеге берілетін сома.

6. Салық төлеуге кететін шығыстарға (салық өтемінен түскен кіріске) ағымдағы салық шығыстары (ағымдағы салықты өтеуден түскен кіріс) және кейінге қалдырылған салық шығысы (салық өтемінен кейінге қалдырылған кіріс) енгізіледі.

Салық базасы

7. Активтің салық базасы - ұйым активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнын өтегеннен кейін алатын кез келген салық салынатын экономикалық пайдадан салық салу мақсатында есептелетін сома. Егер де осы экономикалық пайдаға салық салынбайтын болса, активтің салық базасы оның қаржылық жағдай туралы есептік құнына тең болады.

8. Міндеттеменің салық базасы оның қаржылық жағдай туралы есептік құнына тең болады, бұған алдағы уақытта осы міндеттемеге қатысты салық салу мақсатында шегерілетін кез келген сома қосылмайды. Аванс түрінде алынған түсімге келетін болсақ, пайда болатын міндеттеменің салық базасы оның қаржылық жағдай туралы есептік құнына тең болады, бұған алдағы уақытта салық салынбайтын түсімнің кез келген сомасы қосылмайды.

9. Кейбір баптардың салықтық базасы бар, бірақ қаржылық жағдай туралы есепте актив пен міндеттеме ретінде танылмайды. Мәселен, зерттеуге кететін нақты шығын пайда болу кезеңінде бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде шығын ретінде көрсетіледі, бірақ оны салық салынатын пайданы (салық шығынын) белгілеген кезде шегеруге көпке дейін рұқсат берілмеуі мүмкін. Салық органдары болашақта шегеруге рұқсат беретін сома болып табылатын зерттеуге кететін шығынның салықтық базасы мен нөлге тең болатын қаржылық жағдай туралы есептік құны арасындағы айырмашылық кейінге қалдырылған салық активінің пайда болуына жол ашатын шегерілетін уақытша айырмашылық болып табылады.

10. Активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы онша айқын болмаған жағдайларда осы Стандартқа негіз болатын іргелі принципті қарастырған пайдалы: ұйым белгілі бір шектеулерді есептемегенде активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құнының орнын толтыру немесе өтеу болашақ салық төлемдерін, егер де осы орнын толтырудың немесе өтеудің салықтық салдарлары болмайтын болса, олардың қандай боларымен салыстырғанда көбейтетін (азайтатын) болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесін (активін) тануға міндетті. 51А-тармақтан кейінгі С мысалы осынау іргелі принципті қарастырған пайдалы болатындай, мысалы, активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы орнын толтырудың немесе өтеудің қажетті тәсіліне тәуелді болатындай жағдайды көрсетеді.

11. Шоғырландырылған қаржылық есептілігінде уақытша айырмашылықтар шоғырландырылған қаржылық есептілігіндегі активтердің және міндеттемелердің қаржылық жағдай туралы есептік сомаларын тиісті салық базасымен салыстыру арқылы анықталады. Салық базасы шоғырландырылған салық декларациясына, ол есептелетін заңдылықтарға қатысты айқындалады. Басқа заңдылықта салық базасы топтағы ұйымдардың әрқайсысының салық декларациясына қатысты анықталады.

Ағымдағы салық міндеттемелері мен ағымдағы салық активтерін тану

12. Ағымдағы және алдыңғы кезеңдер үшін ағымдағы салық төленбеген сомаға тең міндеттеме ретінде мойындалуы тиіс. Егер ағымдағы және алдыңғы кезеңдерге қатысты төленген сома осы кезеңдер үшін төленуі тиіс сомадан асса, онда асып кету мөлшері актив ретінде танылуы тиіс.

13. Өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін өткен кезеңге көшірілуі мүмкін салық шығынымен байланысты пайда актив ретінде мойындалуы керек.

14. Салық шығыны өткен кезеңдегі ағымдағы салықты өтеу үшін пайдаланылатын болса, ұйым салық шығыны пайда болған кезеңде пайданы актив ретінде мойындайды, өйткені пайда ұйымға түсуі және осы пайдалар дұрыс бағалануы тиіс.

Кейінге қалдырылған міндеттемелерін және кейінге қалдырылған салық активтерін тану

Салық салынатын уақытша айырмашылықтар

15. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері барлық салық салудағы уақытша айырмашылықты танулары тиіс, егер тек ол мыналардан пайда болмаса:

(а) гудвиллді алғашқы танумен; немесе

(b) активті немесе міндеттемені мынадай операцияда:

(i) бизнесті біріктіру болып табылмайтын; және

(ii) оны жасаған кезде не бухгалтерлік, не салық салынатын пайдаға (салық шығынына) әсер етпейтін операцияда бастапқы тану.

Алайда еншілес ұйымдарға, филиалдар мен қауымдастырылған ұйымдарға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты салық салудағы уақытша айырмашылық үшін кейінге қалдырылған салық міндеттемесі 39-тармаққа сәйкес мойындалуы тиіс.

16. Активтерді тануда ұйым алдағы кезеңде алатын экономикалық пайда ретінде оның қаржылық жағдай туралы есептік құнын болашақта өтеуі жатыр. Активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны оның салық базасынан асатын болса, салық салынатын экономикалық пайда сомасы салық салу мақсатында шегеруге рұқсат етілетін көлемнен асып түсетін болады. Бұл айырмашылық салық салынатын уақытша айырмашылық болып саналады, ал алдағы кезеңдерде туындайтын пайдаға салынатын салықты төлеу міндеттемесі кейінге қалдырылған салық міндеттемесі болып табылады. Ұйым активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнын өтеуіне қарай салық салынатын уақытша айырмашылық қалпына келеді, ал ұйымда салық салынатын пайда туындайды. Бұл экономикалық пайдалар ұйымдардан салық төлемі кейпінде кететін болады дегенді білдіреді. Сөйтіп бұл Стандарт 15 және 39- тармақтарда суреттелген белгілі бір жағдайларда болмаса, барлық кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін тануды талап етеді.

17. Кейбір уақытша айырмашылықтар табысты немесе шығысты бір кезеңдегі бухгалтерлік пайданың құрамына, ал басқа уақытта салық салынатын пайдаға қосқан кезде пайда болады. Мұндай уақытша айырмашылықтар көбіне мерзімді айырмашылықтар деп аталады. Осындай уақытша айырмашылықтардың мысалдары төменде келтіріліп отыр. Бұларға салық салынады, сайып келгенде, олар кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің пайда болуына әкеліп соқтырады:

(a) пайыздық түсім уақытына қарай бухгалтерлік пайдаға қосылады, бірақ кейбір заңды құқықтарда ол ақша қаражатын алған кезде салық салынатын пайдаға қосылуы мүмкін. Осындай түсімге қатысты қаржылық жағдай туралы есепте танитын кез келген дебиторлық берешектің салықтық базасы нөлге тең болады, себебі түсім ақша қаражатын алғанға дейін салық салынатын пайдаға әсер етпейді;

(b) салық салынатын пайданы (салық шығынын) анықтаған кезде пайдаланылатын амортизация бухгалтерлік пайдаға қолданылатын пайдадан өзгеше болуы мүмкін. Уақытша айырмашылық - активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны мен оның салық базасы арасындағы айырмашылық, ал ол ағымдағы және мұның алдындағы кезеңдерде анықталған салық салынатын пайданы анықтаған кезде салық органдары рұқсат еткен осы активке қатысты барлық шегерулерді ескергенде активтің бастапқы құнына тең келеді. Салық салынатын уақытша айырмашылық амортизация тездетілген кезде кейінге қалдырылған салық міндеттемесінде пайда болады және көрінеді (егер салық амортизациясы бухгалтерлік амортизацияға қарағанда жай болса, онда шегерілетін уақытша айырмашылық пайда болады. Мұның өзі кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді); және

(c) әзірлеуге кететін шығындар бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде алдағы уақытта капиталдандырылуы және амортизациялануы мүмкін, бірақ олар пайда болған кезеңдегі салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегеріледі. Әзірлеуге кеткен мұндай шығындардың салықтық базасы нөлге тең болады, өйткені олар салық салынатын пайдадан шегерілген. Уақытша айырмашылық -әзірлеуге кеткен шығынның қаржылық жағдай туралы есептік құны мен олардың нөлге тең салық базасының арасындағы айырмасы.

18. Уақытша айырмашылықтар сонымен қатар:

(a) 3-ші Бизнес бірлестіктері ХҚЕС (IFRS) сәйкес сатып алу болып табылатын бизнесті біріктіру жөніндегі шығын алынған теңестірілетін актив пен міндеттемелерге олардың бастапқы әділ құнымен, бірақ салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз бөлінеді (19-тармақты қараңыз);

(b) салық салу мақсаты үшін эквиваленттік түзетусіз активтер қайта бағаланады (20-тармақты қараңыз);

(c) бизнесті біріктірген кезде гудвилл пайда болады (21-тармақты қараңыз);

(d) активтің немесе міндеттеменің салықтық базасы бастапқы мойындалған кезде оның бастапқы қаржылық жағдай туралы есептік құнынан өзгеше болады, мысалы, ұйым активтерге жататын салық салынбайтын мемлекеттік субсидиядан пайда алған кезде (22 - және 33-тармақтарды қараңыз); немесе

(e) еншілес ұйымдарға, филиалдар мен қауымдастырылған ұйымдарға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты инвестициялардың қаржылық жағдай туралы есептік құны инвестициялардың салық базасынан немесе қатысу үлесінен өзгеше болғанда пайда болады (38-45-тармақтарды қараңыз).

Бизнесті біріктіру

19. Сатып алу болып табылатын ұйымдарды біріктірген кезде сатып алуға кететін шығындар олардың айырбас жасалатын күнгі әділ құнына қарай теңестірілген активтер мен міндеттемелерге бөлінеді. Уақытша айырмашылықтар бизнесті біріктіру сатып алынған теңестірілген активтер мен міндеттемелердің салық базаларына ешқандай ықпал етпеген немесе оларға басқаша әсер еткен кезде пайда болады. Мысалы, активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны әділ құнға дейін өсіп, ал салық базасы мұның алдындағы иеленушіге арналған шығындардың деңгейінде қалып қойған кезде салық салынатын уақытша айырмашылықтар пайда болады да кейінге қалдырылған салық міндеттемесіне әкеліп соғады. Кейінге қалдырылған салық міндеттемесі гудвиллге әсер етеді (66-тармақты қараңыз).

Әділ құнымен есепке алынған активтер

20. Халықаралық қаржылық есептілігіктің стандарттары белгіленген активтерді оның әділ құнына қарай есепке алуға немесе қайта бағалауға рұқсат береді (мысалы, 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар ХҚЕС (IAS), 38 Материалдық емес активтер ХҚЕС (IAS), және 40 Инвестициялық жылжымайтын мүлік ХҚЕС (IAS) және 9 Қаржы құралдары ХҚЕС-тарды (IFRS) қараңыз). Кейбір заңдылықтарда қайта бағалау немесе активті әділ құнына қарай қайта есептеу ағымдағы кезеңде салық салынатын пайдаға (салық шығынына) әсер етеді. Нәтижесінде активтің салықтық базасы түзетіледі, ал уақытша айырмашылық пайда болмайды. Басқа заңдылықтарда активті қайта бағалау немесе қайта есептеу оларды қайта бағалау және қайта есептеу кезеңінде салық салынатын пайдаға әсер етпейді, демек активтің салықтық базасы түзетілмейді. Солай бола тұрса да қаржылық жағдай туралы есептік құнының болашақтағы өтемі ұйым үшін салық салудан түсетін экономикалық пайданы білдіреді, ал салық салу мақсатында шегерілетін сома осы экономикалық пайданың сомасынан өзгеше болады. Қайта бағаланған активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны мен оның салықтық базасының арасындағы айырмашылық уақытша айырмашылық болады және кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті құрайды. Бұл әділетті, тіпті егер:

(a) ұйымның активті сату ниеті жоқ болса да. Мұндай жағдайда активтің қайта бағаланған қаржылық жағдай туралы есептік құны оны қолдану арқылы өтеледі, және бұл алдағы уақытта салық салу мақсатында қолданылуы мүмкін амортизациядан асатын салық салынатын табысты құрайды; не

(b) егер активті шегеруден түскен түсім осыған ұқсас активке инвестицияланған болса, капиталдың өсіміне салынатын салық кейінге қалдырылған болса да. Мұндай жағдайда, сайып келгенде, осыған ұқсас активтерді сатуға немесе пайдалануға салық төленуі тиіс.

Гудвилл

21. Бизнесті біріктіру кезінде туындайтын Гудвилл төмендегі (а)-ның (b)-дан артықшылығы деп бағаланады:

(a) төмендегілердің жиынтығы:

(i) негізінен сатып алынған күнгі әділ құнды талап ететін, 3 ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес бағаланған, берілген тұжырым

(ii) 3 ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес танылған, сатып алынатын ұйымдағы кез келген бақыланбайтын пайыздың сомасы, және

(iii) бизнесті сатылап біріктіргенде, сатып алушының сатып алынатын ұйымдағы алдыңғы иеленген үлестік пайызының сатып алынған күнгі әділ құны.

(b) 3ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес бағаланған, алынған анықталатын активтердің және қабылданған міндеттемелердің сатып алынған күнгі сомаларының таза пайдасы.

Көптеген салық органдары салық салынатын пайданы анықтаушы ретінде гудвиллдың қаржылық жағдай туралы есептік құнын төмендетуге рұқсат етпейді. Оның үстіне мәселелерді бұлай шешкен кезде гудвиллдың көлемі еншілес ұйым өз бизнесін жүргізуіне қарай жиі азаймайды. Мұндай заңдылықтарда гудвиллдың нөлге тең салықтық базасы болады. Гудвиллдың қаржылық жағдай туралы есептік құны мен нөлге тең салықтық базасы арасындағы кез келген айырмашылық салық салынатын уақытша айырмашылық болып табылады. Алайда бұл Стандарт кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің пайда болғанын тануға рұқсат етпейді, өйткені гудвилл қалдық көлемін білдіреді, ал кейінге қалдырылған салық міндеттемесін тану гудвиллдың қаржылық жағдай туралы есептік құнын ұлғайтқан болар еді.

21A Гудвилл алғашқы танумен байланысты туындайтынына орай кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің кейінгі азаюлары гудвиллды алғашқы танумен байланысты туындайтын ретінде қарастырылады және сондықтан 15(а)-тармаққа сәйкес танылмайды. Мысалы, егер бизнесті біріктіру кезінде сатып алынған гудвиллдың құны 100 бірлігі болса, бірақ оның салықтық базасы бұл ретте нөлге тең болса, онда 15(а)-тармағына сәйкес ұйымның кейінгі қалдырылған салық міндеттемесін тануына тыйым салынады. Егер ұйым кейін осы гудвилл бойынша 20 бірлік мөлшерінде құнсызданудан болған залалды таныса, онда осы гудвиллға жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтың мөлшері 100-ден 80 бірліктеріне дейін азаяды, ол өз кезегінде танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің азаюына алып келеді. Танылмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің мөлшерінің мұндай азаюы гудвиллын алғашқы танумен байланысты қарастырылады және 15(а)-тармағына сәйкес танылуға жатпайды.

21B Алайда гудвиллына жататын салық салынатын уақытша айырмашылықтар бойынша кейінге қалдырылған салық міндеттемелері гудвиллын алғашқы танумен байланысты болған кезде ғана танылуы мүмкін. Мысалы, егер бизнесті біріктіру кезінде сатып алынған гудвиллдың құны салық салу мақсатында сатып алу жылынан бастап жылына 20 пайыз мөлшерлемесі бойынша шегерілетін болып табылатын 100 бірлігіне тең соманы құрайтын болса, онда гудвиллдың салықтық базасы бастапқы танудан кейін 100 және сатып алу жылының аяғында 80 бірлігін құрайды. Егер гудвиллдың жыл аяғындағы қаржылық жағдай туралы есептік құны сол 100 бірлік қалпында болса, онда осы жылдың аяғында 20 бірлік мөлшерінде салық салынатын уақытша айырмашылық пайда болады. Салық салынатын уақытша айырмашалық осы гудвиллды бастапқы танумен байланысты болмаса, онда туындайтын кейінге қалдырылған салық міндеттемесі танылады.

Активті немесе міндеттемені алғашқы тану

22. Уақытша айырмашылық активті немесе міндеттемені алғаш мойындаған кезде пайда болуы мүмкін, мысалы, егер активке кеткен нақты шығынның бір бөлігі немесе бәрі салық салу мақсатында шегерілуге жатпаса. Мұндай уақытша айырмашылықты есептеу әдісі активті алғаш тануға апаратын операцияның сипатына байланысты болады:

(a) ұйымдарды біріктірген кезде ұйым кез келген кейінге қалдырылған міндеттемені немесе активті мойындайды және мұның өзі оң немесе теріс гудвиллге немесе сатып алынатын ұйымның бірегейлендірілген активтерінің, міндеттемелерінің және шартты міндеттемелерінің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның біріктіру құнынан асу мөлшеріне әсер етеді (19-тармақты қараңыз);

(b) егер операция не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер ететін болса, онда ұйым кез келген кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активін мойындайды және пайда мен шығын туралы есепте салық төлеу бойынша пайда болатын кейінге қалдырылған шығынды немесе салықты өтеуден түскен табысты мойындайды (59-тармақты қараңыз);

(c) егер операция бизнесті біріктіру болып табылмаса және не бухгалтерлік пайдаға, не салық салынатын пайдаға әсер етпейтін болса, ұйым 15 және 24-тармақтарда атап көрсетілген ерекшеліктер қолданылмаған жағдайда пайда болған кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті мойындап, дәл осындай сомаға активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құнын түзететін болады. Мұндай түзетулер қаржылық есептілігін онша анық етпеген болар еді. Олай болса бұл Стандарт ұйымға пайда болатын кейінге қалдырылған салық міндеттемесін немесе активті алғашқы немесе кейінгі мойындалған түрінде тануға рұқсат етпейді (келесі беттегі мысалды қараңыз). Оның үстіне ұйым активтің амортизациялануына қарай мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемесіндегі немесе активтегі кейінгі өзгертулерді мойындамайды.

23. 32 Қаржы құралдары: ақпаратты ұсыну ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес құрама қаржы құралының (мысалы, айырбасталатын облигацияның) эмитенті құрал міндеттемесінің құрамын - міндеттеме ретінде, ал капиталдың құрамын меншік капитал ретінде жіктейді. Кейбір заңдылықтарда міндеттеме құрамының салық базасы алғаш тануда міндеттеме мен капитал құрамы сомасының бастапқы қаржылық жағдай туралы есептік құнына тең болады. Барлық салық салынатын уақытша айырмашылық капитал құрамын міндеттеме құрамынан алғашында бөлек танудан пайда болады. Олай болса, 15(b)-тармақта белгіленген ерекшелік қолданылмайды. Демек, ұйым кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындайды. 61А-тармаққа сәйкес кейінге қалдырылған бұл салық капитал құрамының қаржылық жағдай туралы есептік құнына тікелей жатқызылады. 58- тармаққа сәйкес кейінге қалдырылған салық міндеттемесіндегі кейінгі өзгертулер пайда және шығын туралы есепте салық төлеу бойынша кейінге қалдырылған шығын (салық өтемінің табысы) ретінде мойындалады.

Шегерілетін уақытша айырмашылықтар

24. Кейінге қалдырылған салық активі шегерілетін барлық уақытша айырмашылық үшін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайда алыну ықтималдығы бар дәрежеде мойындалуы тиіс, егер тек кейінге қалдырылған актив мынадай мәміле бойынша активті немесе міндеттемені алғашқы танумен байланысты туындамаса:

(a) бизнесті біріктіру болып табылмаса; және

(b) мәмілені жүргізген кезде не есептік, не салық салынатын пайдаға (салық шығынына) әсер етпейтін болса.

Алайда еншілес ұйымдарға, филиалдар мен қауымдастырылған ұйымдарға салынатын инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлесімен байланысты есептелетін уақытша айырмашылық үшін кейінге қалдырылған салық міндеттемесі 44-тармаққа сәйкес мойындалуы тиіс.

25. Міндеттемені танудың өзі алдағы уақытта ұйымнан экономикалық пайда әкелетін ресурстарды шығару жолымен қаржылық жағдай туралы есептік құнның өтелетінін көрсетеді. Ұйымнан ресурсты шығару кезінде барлық сома немесе бір бөлігі салық пайдасын міндеттемені мойындаған кезге қарағанда неғұрлым кешірек кезеңдегі салық салынатын пайданы белгілегенде шегерілуі тиіс. Мұндай жағдайда міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құны мен оның салық базасының арасында уақытша айырмашылық болады. Тиісінше пайдаға салынатын салыққа қатысты кейінге қалдырылған салық активі пайда болады, ол міндеттеменің бір бөлігі салық салынатын пайданы анықтаған кезде шешілетін алдағы кезеңдерде өтелетін болады. Сол іспеттес, егер активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны оның салықтық базасынан аз болса, айырмашылық алдағы кезеңдерде өтелетін пайдаға салынатын салыққа қатысты кейінге қалдырылған актив салығының пайда болуына әкеліп соқтырады.

26. Төменде кейінге қалдырылған салық активтерінің пайда болуына әкеліп соқтыратын уақытша айырмашылықтың мысалдары келтіріліп отыр:

(a) зейнетақы төлеуге кететін шығын қызметкерлерге қызмет көрсетілуіне қарай бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде шегерілуі мүмкін, ал салық салынатын пайданы анықтаған кезде ұйым зейнетақы қорына жарна аударған кезде немесе қызметкерлерге зейнетақы төлеген кезде шегерілуі мүмкін. Уақытша айырмашылық міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құны мен оның салық базасы арасында болады; міндеттеменің салық базасы әдетте нөлге тең болады. Мұндай шегерілетін уақытша айырмашылық кейінге қалдырылған салық активінде көрініс табады, өйткені экономикалық пайда ұйымға қорға жарна аударылған кезде немесе зейнетақы төленген кезде салық салынатын пайдадан шегерім түрінде түсетін болады.

(b) зерттеуге жұмсалатын шығын ол пайда болған кезеңде бухгалтерлік пайданы анықтаған кезде мойындалады, бірақ оны шегеруге салық салынатын пайданы (салық шығынын) анықтаған кезде көпке дейін рұқсат етілмеуі де мүмкін. Салық органдары алдағы уақытта шегеруге рұқсат ететін сома болып табылатын зерттеуге жұмсалатын шығынның салық базасы мен нөлге тең қаржылық жағдай туралы есептік құны арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылықты құрайды, ол кейінге қалдырылған салық активінің құралуына алып келеді;

(c) бизнесті біріктіру құны сатып алу күніндегі әділ құнына қатысты сатып алынған және қабылданған бірегейлендірілетін активтер мен міндеттемелерді тану арқылы бөлінеді. Міндеттеме сатып алған кезде танылатын болса, бірақ олармен байланысты шығындар көпке дейін салық салынатын пайданы анықтаған кезде шегерілмесе, алынып тасталатын уақытша айырмашылық құралады, ол кейінге қалдырылған салық активінен көрінеді. Сондай-ақ кейінге қалдырылған салық активі сатып алынған теңестірілген активтің әділ құны оның салық базасынан аз болып қалса да пайда болады. Екі жағдайда да барлық кейінге қалдырылған салық активі гудвиллге әсер етеді (66-тармақты қараңыз); және

(d) анықталған активтер салық салу мақсатында жасалған әділ құнына қарай ескеріледі немесе баламасыз түзетусіз қайта бағаланады (20-тармақты қараңыз). Егер активтің салықтық базасы оның қаржылық жағдай туралы есептік құнынан асып кетсе, шегерілетін уақытша айырмашылық пайда болады.

27. Шегерілген уақытша айырмашылықтың қайтарылуы алдағы уақытта анықталған салық салынатын пайданың азаюынан көрінеді. Алайда ұйым экономикалық пайданы салық төлемдерін қысқарту түрінде алады, тек ол үшін шегерімдер өзара есептелуі мүмкін жеткілікті салық салынатын пайда табуы керек. Сонымен ұйым кейінге қалдырылған салық активтерін шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайда ықтималдығы бар болған жағдайда мойындайды.

28. Ұйымда шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылуы мүмкін салық салынатын пайда ықтималдығы белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылықтар бар болған кезде орын алады. Оларды мынадай жағдайларда қайтару көзделген:

(a) шегерілген уақытша айырмашылықты қалпына келтіру болжамдалған бірдей кезеңде; не

(b) кейінге қалдырылған салық активтерінен пайда болған салық шығыны өткен немесе алдағы уақытқа аударылуы мүмкін кезеңдерде.

Мұндай жағдайда кейінге қалдырылған салық активтері шегерілген уақытша айырмашылықтар пайда болған кезеңде мойындалады.

29. Белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын жеткіліксіз салық салынатын уақытша айырмашылықтар бар болған кезде кейінге қалдырылған салық активі мынадай жағдайда мойындалады:

(a) ұйымның шегерілген уақытша айырмашылықтар қайтарылған кезеңде (немесе шегерілген салық активтерінен туындайтын салық шығыны өткен немесе болашақ кезеңдерге аударылуы мүмкін кезеңдерде) белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын ұйымға жататын жеткілікті салық салынатын пайдасы болады деген ықтималдық бар. Алдағы уақытта салық салынатын пайданың жеткіліктілігін бағалаған кезде ұйым болашақ кезеңдерде күтілетін шегерілетін уақытша айырмашылықтарды құрайтын салық салынатын соманы есептемейді, өйткені осы шегерілетін уақытша айырмашылықтар құрайтын кейінге қалдырылған салық активі болашақта өзі пайдаланатын салық салынатын пайданың болуын талап етеді; не

(b) ұйымда салықты жоспарлау мүмкіндіктері бар, мұның өзі тиісті кезеңдерде салық салынатын пайда түсіруге жәрдемдеседі.

30. Салықты жоспарлау мүмкіндіктері - тиісті кезеңде салық шығынын немесе салық кредитін мұның алдындағы кезеңнен көшіру мерзімі біткенге дейін салық салынатын пайда жасау немесе көбейту үшін ұйым жасайтын әрекеттер. Мысалы, кейбір заңдылықтарда салық салынатын пайда мыналардың көмегімен жасалуы немесе көбейтілуі мүмкін:

(a) пайыздық табысқа салық салудың екі нұсқасының бірін таңдау: алынған сома бойынша немесе алынатын сома бойынша;

(b) салық салынатын пайдадан белгілі бір шегерім жасауға талап мерзімін ұзарту;

(c) қымбаттаған, бірақ салық базасы құнның бұлайша артуын көрсету үшін түзетілмеген активтерді, сатулар, қайта жалға беру мүмкіндігі; және

(d) салық салынатын пайда түсіретін басқа инвестицияны сатып алу үшін салық салынбайтын пайда әкелетін активті сату (кейбір заңдылықтарда - мемлекеттік құнды қағаздар).

Салықты жоспарлау мүмкіндіктері салық салынатын пайданы неғұрлым бұрынғы кезеңнен ертерек кезеңге көшірілген кезде салық шығынын немесе салық кредитін көшіруді пайдалану әлі де болса болашақта уақытша айырмашылықты тудыратын кезден өзгеше болатын болашақтағы салық салынатын пайданың болуына байланысты болады.

31. Ұйымның біраз уақыт бойы жалғасатын шығыны болған жағдайда, ол 35- және 36- тармақтарда келтірілген нұсқауларды пайдаланады.

32. [Жойылған]

Гудвилл

32A Ұйымдарды біріктірген соң пайда болған гудвиллдың қаржылық жағдай туралы есептік құны оның салықтық негізінен аз болса, бұл айырмашылық кейінге қалдырылған салық активін туындатады. Гудвиллды бастапқы тану нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық активі ұйым біріктірілуін есепке алудың бөлігі ретінде салық салынатын пайда мүмкіншілікті болуы ықтимал болатын және оған қарсы шегерілетін уақытша айырмашылық қолданылатын шамасында танылуы тиіс.

Активті немесе міндеттемені алғашқы тану

33. Активті бастапқы тану кезінде кейінге қалдырылған салық активі пайда болатын жағдайдың бірі - салық салынбайтын мемлекеттік субсидия алу болып табылады. Ол қаржылық жағдай туралы есептік құны есептелген кезде шегерілетін активке жатады, бірақ салық салу мақсатында активтің амортизацияланған құнынан (басқаша айтқанда салық базасынан) шегерілмейді; активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны оның салықтық базасынан аз, яғни бұл шегерілетін уақытша айырмашылықты тудырады. Мемлекеттік субсидия кейінге қалдырылған пайда түрінде де көрінуі мүмкін, бұл жағдайда кейінге қалдырылған пайда мен оның нөлге тең салықтық базасының арасындағы айырмашылық шегерілетін уақытша айырмашылық болып табылады. Ұйым қандай әдісті таңдаса да, ол кейінге қалдырылған салық активін 22-тармақта көрсетілгендей себеппен мойындамайды.

Пайдаланылмаған салық залалдары және пайдаланылмаған салық несиелері

34. Кейінге қалдырылған салық активі пайдаланылмаған салық шығындары мен пайдаланылмаған салық несиелері болашақта пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық несиелері пайдаланылуы мүмкін салық салынатын пайда болу ықтималдығының қаншалықты екендігіне қарай мойындалуы керек.

35. Пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық несиелерін алдағы кезеңдерге көшіру нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық активін танудың өлшемдері шегерілетін уақытша айырмашылықтар нәтижесінде пайда болатын кейінге қалдырылған салық активін танудың өлшемдері сияқты. Алайда пайдаланылмаған салық залалының бар екені алдағы уақытта салық салынатын пайданың болмауы мүмкіндігіне нақты негіз болады. Сонымен ұйым біраз уақыт бойы зиян шегіп келген болса, ол пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық несиелерінен пайда болатын кейінге қалдырылған салық активін қаншалықты дәрежеде жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылығы болатынына немесе ол пайдаланылмаған салық залалдары мен пайдаланылмаған салық несиелерін іске асыра алатын жеткілікті салық салынатын пайда алуына негіз боларлық басқа дәлелдер барына қарай мойындайды. Мұндай жағдайда 82-тармақ кейінге қалдырылған салық активінің сомасын және оны тануды растайтын негіз сипатын ашуды талап етеді.

36. Салық салынатын пайданың болу ықтималдығын бағалағанда ұйым пайдаланылмаған салық шығындарына немесе пайдаланылмаған салық кредиттеріне қатысты мынадай өлшемдерді ескереді:

(a) ұйымның белгілі бір салық органына және де белгілі бір салық салынатын заңды тұлғаға жататын, нәтижесі пайдаланылмаған салық шығындары мен пайдаланылмаған салық кредиттері қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін салық салынатын пайда болып табылатын жеткілікті салық салынатын уақытша айырмашылықтары бар не жоқ екенін;

(b) ұйымда салық шығындары мен пайдаланылмаған салық қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін іске асырылуы мүмкін салық салынатын пайда болу ықтималдығы бар не жоқ екенін;

(c) белгілі бір себептермен қайталануы неғайбіл пайдаланылмаған салық шығындары туындай ма; және

(d) ұйымның пайдаланылмаған салық шығындары немесе салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін кезеңде салық салынатын пайда жасайтын салықты жоспарлау мүмкіндігі бола ма (30-тармақты қараңыз).

Ұйымда пайдаланылмаған салық шығындары немесе салық кредиттері пайдаланылуы мүмкін жеткілікті салық салынатын пайда болу ықтималдығының жоқтығына қарай кейінге қалдырылған салық активі мойындалмайды.

Танылмаған кейінге қалдырылған салық активтерін қайта бағалау

37. Мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активінің әрбір есептік күнін ұйым қайта бағалайды. Ол мойындалмаған кейінге қалдырылған салық активін болашақ салық салынатын пайдасы кейінге қалдырылған салық активін өтеудің ықтималдығы болатындай дәрежеде мойындайды. Мысалы, сауда жағдайын жақсарту алдағы уақыттағы ұйымның жеткілікті салық салу кірісінің ықтималдығын арттырып, кейінге қалдырылған салық активінің 24- немесе 34-тармақтарындағы өлшемге сәйкестендіруі мүмкін. Мұның басқа мысалы ұйым кейінге қалдырылған салық активтерін ұйымдар біріккенде немесе одан кейінгі мерзімде қайта бағалаған жағдай болып табылады (67 -және 68-тармақтарды қараңыз).

Еншілес және қауымдастырылған ұйымдарға, филиалдарға инвестициялар салу және бірлескен қызметке қатысу

38. Еншілес және қауымдастырылған ұйымдарға, филиалдарына салынған инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлесінің қаржылық жағдайы туралы есептік құны (атап айтқанда негізгі ұйымдар үлесі немесе еншілес ұйымдардың таза активті инвесторлары, қауымдастырылған ұйымдардың филиалдары немесе гудвиллдың қаржылық жағдай туралы есептік құнын қосқандағы инвестициялау объектісі) инвестицияның немесе үлеске қатысудың салық базасынан (ол бастапқы құнға жиі теңестіріліп отырады) өзгеше болып шығады. Мұндай айырмашылықтар түрлі жағдайларға байланысты пайда болуы мүмкін, мысалы:

(a) еншілес ұйымдардың, филиалдардың, қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың бөлінбеген пайдасының болуы;

(b) негізгі және еншілес ұйымдар түрлі елдерде орналасқан жағдайда валютаның айырбас бағамындағы өзгерістер; және

(c) қауымдастырылған ұйымға жұмсалатын инвестицияның қаржылық (жағдай туралы есептік құнының оның өтелетін сомаға дейін төмендеуі).

Егер де бас ұйым инвестицияны өзінің жеке қаржылық есептілігінде нақты өзіндік құн немесе қайта бағаланған құн бойынша ескерер болса, шоғырландырылған қаржылық есептіліктегі уақытша айырмашылық оның жеке қаржылық есептілігіндегі инвестицияға қатысты уақытша айырмашылықтан өзгеше болуы мүмкін.

39. Ұйым еншілес ұйымдарға, филиалдарына және қауымдастырылған ұйымдарға салынған инвестицияларға және бірлескен қызметке қатысу үлесіне байланысты барлық салық салынатын уақытша айырмашылықтар үшін кейінге қалдырылған салық міндеттемесін тануы тиіс, бұған оның мынадай екі жағдайға бірдей жауап беретін бөлігі кірмейді:

(a) бас ұйым, инвестор немесе бірлескен қызметке қатысушы уақытша айырмашылықтың қайтарылуын уақытқа қарай бөлінуін бақылай алады; және

(b) уақытша айырмашылықтың таяудағы болашақта қайтарылмау ықтималдығы бар.

40. Бас ұйым дивидендке қатысты өзінің еншілес ұйымның саясатын бақылайтындықтан, инвестициямен байланысты (тек бөлінбеген кірістің нәтижесі ретінде емес, сонымен қатар шетелдік валютаны қайта есептеген кездегі кез келген бағам айырмашылығының нәтижесі ретінде) уақытша айырмашылықтың қайтарылатын уақытын бақылай алады. Оның үстіне уақытша айырмашылық қайтарылған кезде төленуі тиісті пайдаға салынатын салықтың көлемін анықтау көбіне дұрыс болмай шығады. Сонымен негізгі ұйым бұл пайда таяудағы болашақта бөлінбейтіндігін анықтаса, ол кейінге қалдырылған салық міндеттемесін мойындамайды. Мұндай тәсіл филиалдарға салынатын инвестицияларға да қолданылады.

41. Ұйымның ақшалай емес активтер мен міндеттемелері оның функционалдық валютасында бағаланады (21 Валюталық бағам өзгерісінің әсері ХҚЕС (IAS)). Егер ұйымның салық салынатын пайдасы немесе салық шығыны (және сонымен ақшалай емес активтің немесе міндеттеменің салық базасы) басқа валютамен анықталатын болса, валюта бағамындағы өзгерістер уақытша айырмашылықтардың пайда болуына әкеледі, олар кейінге қалдырылған салық міндеттемесін (24-тармаққа сәйкес) немесе активті мойындатады. Пайда болатын кейінге қалдырылған салық пайда мен шығын есебінде дебеттеледі немесе кредиттеледі (58-тармаққа қараңыз).

42. Қауымдастырылған ұйымға инвестицияны жүзеге асырушы инвестор оны бақыламайды, және әдетте оның дивиденд саласындағы саясатын анықтауға мүмкіндігі болмайды. Сонымен қауымдастырылған ұйымның пайдасы таяудағы болашақта бөлінбеуін талап ететін келісім болмаған кезде, инвестор кейінге қалдырылған салық салынатын міңдеттемесін осы қауымдастырылған ұйымның инвестициясына байланысты пайда болатын салық салынатын уақытша айырмашылық нәтижесі деп мойындайды. Кейбір жағдайларда инвестор өзінің қауымдастырылған ұйымға салған инвестициясының өзіндік құнын өтегенде төлеуі тиісті болатын салық сомасын анықтай алмайды, бірақ ол осы салық кейбір ең аз сомаға тең немесе артық болатынын анықтай алады. Бұл жағдайда кейінге қалдырылған салық міндеттемесі осы сома мөлшерімен өлшенеді.

43. Бірлескен қызметке қатысушылар арасындағы келісім әдетте пайданы бөлуге қатысты болады және бұл мәселені шешуде бірлескен қызметке қатысушылардың бәрінің немесе олардың белгілі бір көпшілігінің келісімі қажеттігін анықтайды. Бірлескен қызметке қатысушы кірістің жұмсалуын бақылай алатын болғанда және таяудағы болашақта бөлінбейтіні ықтимал болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесі мойындалмайды.

44. Еншілес ұйымдарға, филиалдарына және қауымдастырылған ұйымдарға салынған инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлесінің нәтижесі ретінде пайда болатын барлық шегерілетін айырмашылық үшін ұйым кейінге қалдырылған салық активін тануы тиіс, және мынадай жағдайда:

(a) уақытша айырмашылық таяудағы уақытта қайтарылатын болады; және

(b) уақытша айырмашылықтың пайдаланылуына қатысты салық салынатын кіріс болады.

45. Еншілес ұйымдарға, филиалдарына және қауымдастырылған ұйымдарға салынған инвестицияларға және бірлескен қызметке қатысу үлесіне байланысты шегерілетін уақытша айырмашылық үшін кейінге қалдырылған салық активін тануға қатысты шешім қабылдағанда, ұйым 28- және 31-тармақтарда белгіленген нұсқауларды басшылыққа алады.

Бағалау

46. Қысқа мерзімді салық міндеттемелері (активтері) ағымдағы және өткен уақытта салық органдарына қаржылық жағдай туралы есеп уақытында қолданылған немесе қаржылық жағдай туралы есеп күнінде шын мәнінде қолданылған салық мөлшерлемелерін (және салық заңнамасын) пайдалана отырып төлеу (олардың есебінен өтеу) көзделген сома мөлшерінде бағалануға тиіс.

47. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері активті іске асыру немесе міндеттемені өтеу кезеңіне негізінен есепті күні қолданылған салық мөлшерлемелері (және салық заңнамасы) негізінде өлшенуі тиіс.

48. Қысқа мерзімді және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері әдетте қолданыстағы салық мөлшерлемелерінің (және салық заңнамасының) көмегімен өлшенеді. Алайда кейбір заңдылықтарда үкіметтің салық мөлшерлемелерін (және салық заңнамасын) хабарлауы шын мәнінде нақты қабылданғандай әсер етеді, ол хабарланған соң бірнеше айдан кейін болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда активтер мен міндеттемелер хабарланған салық мөлшерлемесінің (және салық заңнамасының) көмегімен өлшенеді.

49. Әр деңгейдегі салық салынатын пайдаға түрлі салықтық мөлшерлемелер қолданылса, кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері уақытша айырмашылық қайтарылады деп күтілетін салық салынатын пайдаға (салық шығынына) қолдану көзделген орташа салық мөлшерлемелерінің көмегімен өлшенеді.

50 .[Жойылған]

51. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтерін бағалау ұйым есептік күнінде өзінің активтерінің немесе міндеттемелерінің қаржылық жағдай туралы есептік құнын орнын толтыруды немесе өтеуді көздейтін әдіске байланысты туындайтын салықтың салдарын көрсетуі тиіс.

51A Кейбір заңдылықтарда активтің (міндеттеменің) қаржылық жағдай туралы есептік құнын ұйым орнын толтыратын (өтейтін) әдіс мынадай бір немесе екі көрсеткішке әсер етуі мүмкін:

(a) ұйым активтің (міндеттеменің) қаржылық жағдай туралы есептік құнын орнын толтырған (өтеген) кезде қолданылатын салық мөлшерлемесі; және

(b) активтің (міндеттеменің) салық базасы.

Мұндай жағдайларда ұйым кейінге қалдырылған салықтық міндеттемелер мен кейінге қалдырылған салықтық активтерді орнын толтыру немесе өтеу әдісіне сәйкес келетін салық мөлшерлемесі мен салық базасының көмегімен бағалайды.

51B Егер кейінге қалдырылған салық міндеттемесі немесе кейінге қалдырылған салық активі қайта бағалауға 16 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес өлшем бойынша өтелінбеген активтің салдарынан туындаса онда кейінге қалдырылған салық міндеттемесі немесе кейінге қалдырылған салық активін бағалау өтелінбеген активтің баланстық құнын өтеу оны бағалау базасынан тәуелсіз баланстық бағаға сатылуы арқылы жаңа салық нәтижесін көрсетуі тиіс Осыған сәйкес, салық заңы активтің сатылуы бойынша салық төлеу сомасына қатысты салық мөлшерлемесінен бөлек активті қолдану барысындағы салық мөлшерін белгілейтін болса, онда өтелінбеген автивке қатысты кейінге қалдырылған салық мөлшері немесе активті анықтауда бірінші көрсетілген салық мөлшері қолданылады.

51C Егер кейінге қалдырылған салық міндеттемесі немесе кейінге қалдырылған салық активі инвестициялық мүлік нәтижесінде әрі ол 40 ХҚЕС-қа (IAS) сай әділ құн моделін қолдану арқылы өлшенетін болса инвестициялық мүліктің баланстық құны сату арқылы өтелетінін теріске шығаруға жол беріледі. Осыған сәйкес, оны теріске шығару дәлелді болса, кейінге қалдырылған салық міндеттемесі немесе кейінге қалдырылған салық активінің бағасы инвестициялық мүлікті тек қана сату арқылы өтелген салық балансы нәтижесінен тұруы тиіс. Бұл жорамал егер инвестициялық мүлік амортизацияланса немесе мақсаты инвестициялық мүлікті сату арқылы емес, белгілі бір мерзім бойында кез-келген экономикалық пайда мақсатында қолдануда бизнес модель шеңбері негізінде тұралап қалса теріс болып саналады. Ал жорамал әшкереленетін болса, онда 51 және 51 А тармақтарының талаптары мынадай болуы тиіс.

51D 51С тармағында теріске шығаруға жол беру бизнестердің қосылуында кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен кейінге қалдырылған салық активтері инвестициялық мүлікті бағалау нәтижесінде туындаған жағдайда қолданылады. Егерде ұйым бұл инвестициялық мүлікті келесі бағалауында әділ құн моделін қолданса.

51E Кейінге қалдырылған салық активтерін бағалауда және тануда 51B-51D тармақтар осы стандарттағы 24-33 және 34-36 -тармақтарда берілген ұстанымдар талабын өзгертпейді.

52. [ауыстырылды және 51А деп қайта белгіленді]

52A Кейбір заңдылықтарда пайдаға салынатын салықтар, егер таза пайданың бір бөлігі немесе бәрі түгелдей не бөлінбеген пайда ұйым акционерлеріне дивидендтер ретінде төленетін болса, неғұрлым жоғары немесе төмен мөлшерлеме бойынша төленеді. Кейбір заңдылықтарда пайдаға салынатын салықтар, егер таза пайданың бір бөлігі немесе бәрі түгелдей не бөлінбеген пайда ұйым акционерлеріне дивидендтер ретінде төленетін болса, қайтарылуы немесе төленуі мүмкін. Бұл жағдайларда ағымдағы және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері бөлінбеген пайдаға қолданылатын салық мөлшерлемесі бойынша өлшенеді.

52B 52А-тармақта сипатталған жағдайларда дивидендтердің салық салдарлары дивидендтер төлеу жөніндегі міндеттемелердің мойындалуымен бір мезгілде мойындалады. Дивидендтердің салық салдарлары табыстарды акционерлердің арасында бөлуден гөрі бұрынғы операциялар мен оқиғаларға көбірек қатысты. Демек, дивидендтердің салық салдарлары, 58-тармақта талап етілгеніндей, есептік кезеңдегі таза пайдада немесе шығында мойындалады, бұған олардың 58 (а) және (b)-тармақтарында сипатталған жағдайларға байланысты пайда болатын бөлігінің қатысы жоқ.

53. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері дисконтталуы тиіс емес.

54. Дисконттау негізінде кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің сенімді анықтамасы әрбір уақытша айырмашылықты қайтаруды уақытқа бөлудің егжей-тегжейлі кестесін жасауды қажет етеді. Көптеген жағдайларда ондай кестелер жасау орынсыз немесе өте қиын. Сондықтан кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін дисконттауды талап етудің жөні жоқ. Дисконттауға рұқсат ету, бірақ талап етпеу - түрлі ұйымдардың есептілігінде салыстыруға келмейтін кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері пайда болатын жағдай туғызуды білдірген болар еді. Сонымен, осы Стандарт кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерін дисконттауды талап етпейді де, оған рұқсат бермейді де.

55. Уақытша айырмашылықтар активтің немесе міндеттеменің қаржылық жағдай туралы есептік құны жөнінде анықталады. Бұл практика қаржылық жағдай туралы есептік құнның өзі дисконтталған негізде анықталатын кездің өзінде, мысалы, зейнетақылық жоспар бойынша міндеттемелер жағдайында қолданылады (19 Қызметкерлерге берілетін сыйақылар ХҚЕС-ы (IAS) қараңыз).

56. Кейінге қалдырылған салық активінің қаржылық жағдай туралы есептік құны әрбір қаржылық жағдай туралы есеп күніндегі жағдай бойынша тексерілуі тиіс. Ұйым оны сол кейінге қалдырылған салық активінің бір бөлігінен немесе бүкіл сомасынан түсетін пайданы пайдалануға мүмкіндік беретін салық салынатын жеткілікті пайда алынатынының ықтималдығы ендігі жерде қаншалықты жоқ болса, соншалықты кемітуі тиіс. Мұндай кез келген кеміту жеткілікті салық салынатын пайданың бөлу ықтималдығының дәрежесінде қайтарылуы тиіс.

Ағымдағы және кейінге қалдырылған салықты тану

57. Операциялардың немесе басқа оқиғалардың ағымдағы және кейінге қалдырылған салық салдарларын есепке алу сол операциялардың немесе басқа оқиғалардың есепке алынуына сәйкес келеді. Бұл принцип 58-68С-тармақтармен енгізіледі.

Пайда мен залал туралы есеп

58. Ағымдағы және кейінге қалдырылған салықтар кіріс немесе шығыс ретінде мойындалуға және кезеңдегі таза пайдаға немесе залалға қосылуы тиіс, бұған жатпайтындары:

(a) сол немесе басқа кезеңде меншікті капиталының тікелей шотында танитын операциялар немесе оқиғалар (қараңыз: 61А-65-тармақтар); немесе

(b) ұйымдар бірлестіктері(10-шы ХҚЕС Шоғырландырылған Қаржы Есептілігі көрсетілген инвестициялық ұйымның сатып алуынан басқа еншілес компанияның пайда мен зала арқылы есептелетін әділ құнды өлшейді) (қараңыз: 66-68-тармақтар).

59. Кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен салық активтерінің көпшілігі кіріс немесе шығыс бухгалтерлік пайдаға бір кезеңде, ал салық салынатын пайдаға (салық шығыны) басқа кезеңде қосылатын кезде пайда болады. Кейінге қалдырылған жиынтық салық пайда мен шығын туралы есепте мойындалады. Мұның мысалдары:

(a) пайыздар, роялти немесе дивидендтерден түсетін табыс кешігіп келетін және бухгалтерлік пайдаға 18 Табыс ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес уақытқа үйлестіре, ал салық салынатын пайдаға (салық шығыны) - кассалық негізде қосылатын; және

(b) материалдық емес активтер сатып алуға жұмсалатын шығындар 38 Материалдық емес активтер ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес капиталдандырылатын, олардың амортизациялары пайда мен шығын туралы есепте көрсетілетін, бірақ сонымен бірге олар пайда болған сәтте салық салу мақсаттары үшін шегерілетін жағдайлар болып табылады.

60. Кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің қаржылық жағдай туралы есептік құны, тіпті тиісті уақыт айырмашылығы өзгермесе де, өзгеруі мүмкін. Мұның өзі:

(a) салық мөлшерлемесінің немесе салық заңнамасының өзгеруі;

(b) кейінге қалдырылған салық активі өтелуінің қайта бағалануы; не

(c) активті өтеудің болжамды әдісінің өзгертілуі нәтижесінде болуы мүмкін.

Пайда болатын кейінге қалдырылған салық, бұрын меншікті капиталының шотына дебеттелетін немесе кредиттелетін баптарға жататын сомалардан басқалары, пайда мен шығын туралы есепте мойындалады (63-тармақты қараңыз).

Пайда немесе залалдан тыс деп танылған бөлімдер

61. [Жойылған]

61A Ағымдағы салық және кейінге қалдырылған салық, егер салық, сол кезеңде немесе басқа кезеңде пайда немесе залалдан тыс танылған баптарға қатысты болса, пайда немесе залалдан тыс танылуы тиіс. Сондықтан, сол кезеңде немесе басқа кезеңде танылған баптарға қатысты ағымдағы салық және кейінге қалдырылған салық:

(a) басқа толық табыс бойынша, басқа толық табыс бойынша танылуы тиіс (62-тармақты қараңыз).

(b) тікелей үлес бойынша, тікелей үлес бойынша танылуы тиіс (62А тармағын қараңыз).

62. Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары белгілі бір баптарды меншікті капиталы шотының тікелей кредитіне немесе дебетіне жатқызуды талап етеді немесе жатқызуға рұқсат етеді. Мұндай баптардың мысалдары:

(a) негізгі құрал-жабдықтарын қайта бағалау нәтижесінде қаржылық жағдай туралы есептік құнның өзгеруі (16 Жылжымайтын мүлік, гимараттар мен жабдықтар ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз);

(b) [жойылған]

(c) шетелдік ұйымның қаржылық есептілігін қайта есептеу нәтижесінде пайда болатын бағам айырмашылықтары (21 Валюталық багам өзгерісінің әсері ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз); және

(d) [жойылған]

62A Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары нақты баптардың несиеге салынуын немесе үлеске жатқызылуын талап етеді немесе рұқсат етеді. Осындай баптардың мысалдары:

(a) ретроспективті қолданылатын есеп саясатының өзгерісінің немесе қателерді түзетулердің нәтижесінде болатын таратылмаған табыстың бастапқы сальдосына өзгертулер (8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп багалауларындагы өзгерістер және қателіктер ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз ); және

(b) күрделі қаржылық құралдың үлестік компонентін бастапқы танудан кейін пайда болатын сомалар (23-тармақты қараңыз).

63. Меншікті капиталының шотына кредиттелетін немесе дебеттелетін баптарға жататын ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салық сомасын анықтау ерекше жағдайларда қиын болуы мүмкін. Бұл, мысалы, мына жағдайларда орын алады:

(a) пайдаға салынатын салықтардың сараланған мөлшерлемелері бар және салық салынатын пайданың (салық шығынының) айырықша бөлігіне салық салынатын мөлшерлемені анықтау мүмкін емес;

(b) салық мөлшерлемесінің немесе басқа да салық ережелерінің өзгеруі кейінге қалдырылған салық активіне немесе бұрын меншікті капиталының шотына дебеттелген немесе кредиттелген баптарға (түгелдей немесе ішінара) жататын міндеттемеге әсер етеді; немесе

(c) ұйым кейінге қалдырылған салық активі толық көлемінде мойындалуға немесе ендігі жерде мойындалмауы тиіс екенін және кейінге қалдырылған салық активі бұрын меншікті капиталының шотына дебеттелген немесе кредиттелген бапқа (толық немесе ішінара) жататынын анықтайды.

Мұндай жағдайларда меншікті капиталының шотына дебеттелген немесе кредиттелген баптарға байланысты ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салықтар ұйымның ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салығының салық заңына немесе нақты жағдайларда неғұрлым дұрыс бөлуге мүмкіндік беретін басқа әдіске сәйкес негізді түрде үйлесімді бөлінуіне негізделеді.

64. 16 ХҚЕС-ында (IAS) ұйымның қайта бағаланған актив амортизациясы мен сол активтің өзіндік құнына негізделген амортизация арасындағы айырмашылыққа тең соманы қайта бағалаудан мүлік құны өсімінің шотынан бөлінбеген пайда шотына жыл сайын аударуы тиіс екені айқын көрсетілмеген. Егер ұйым сондай аударымды жүзеге асыратын болса, аударылған сомаға оған байланысты ешқандай кейінге қалдырылған салық кірмейді. Жылжымайтын мүлік объектілері, үйлер немесе жабдық шығып қалған кезде жасалатын аударымдарға дәл осындай түсініктер қолданылады.

65. Актив салық салу мақсаттары үшін қайта бағаланатын және сол қайта бағалау ертерек кезеңдегі бухгалтерлік қайта бағалаумен немесе болашақ кезеңдегі болжалды қайта бағалаумен байланысты болған кезде активті қайта бағалаудың, сондай-ақ салық базасына түзету енгізудің салықтық әсері олар жүзеге асырылатын кезеңде меншікті капиталы есебіне кредиттеледі немесе дебеттеледі. Алайда, салық салу мақсаттары үшін қайта бағалау ертерек кезеңдегі бухгалтерлік қайта бағалаумен немесе болашақ кезеңдегі болжалды қайта бағалаумен байланысты болмаса, салық базасына түзету енгізудің салықтық әсері пайда мен шығын туралы есепте мойындалады.

65A Ұйым өзінің акционерлеріне дивидендтер төлеген кезде оған сол дивидендтердің бір бөлігін акционерлерден ұстап қалынатын салық ретінде төлеу туралы талап қойылуы мүмкін. Көптеген заңдылықтарда бұл сома табыс көзінен алынатын салық деп аталады. Салық ретінде төленген немесе төленуі тиісті бұл сома меншікті капиталының тікелей шотына дивидендтердің бір бөлігі ретінде жатқызылады.

Бизнесті біріктіру нәтижесінде пайда болған кейінге қалдырылған салық

66. 19 және 26(с)-тармақтарда айтылғандай, уақытша айырмашылықтар сатып алынатын бизнесті біріктіру кезінде пайда болуы мүмкін. 3-ші ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес ұйым пайда болатын кез келген кейінге қалдырылған салық активтерін (олар 24-тармақта белгіленген тану өлшемдеріне қаншалықты сай келетін деңгейде) немесе кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін олар сатып алынатын күнгі сәйкестендірілетін активтер мен міндеттемелер ретінде мойындайды. Демек, бұл кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелері оң немесе теріс гудвилліне немесе біріктіру құнынан ұйым сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шарттық міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның үлесінің асу мөлшеріне әсер етеді. Алайда, 15(а)-тармағына сәйкес, ұйым гудвилл алғашқы танумен байланысты туындайтын кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін мойындамайды.

67. Бизнестердің бірігуі нәтижесінде сатып алушы ұйым бизнес біріккенге дейін танылмаған өзінің меншікті танылмаған салық активін өтейді деп пайымдай алады. Мысалы, сатып алушы сатып алынған ұйымның болашақ салық салынатын пайдаларына қатысты өзінің пайдаланылмаған салық залалдарына түсетін пайданы іске асыруға қабілетті болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда сатып алушы ұйым кейінге қалдырылған салық активін мойындайды, бірақ бизнесті біріктіру есебіне қоспайды және тиісінше сатып алу кезінде туындайтын оң немесе теріс гудвиллын немесе біріктіру құнынан ұйым сатып алатын бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және шарттық міндеттемелердің таза әділ құнындағы сатып алушы-ұйымның үлесінің асу мөлшерін анықтау кезінде есепке қабылдамайды.

68. Егер сатып алынатын ұйымның пайда салығы бойынша салықтық шығындары немесе кейінге қалдырылған салықтық активтерімен байланысты әлуетті пайдалар бизнесті біріктіру есебіндегі жекелеген тану талаптарын қанағаттандырмайтын болса, бірақ кейіннен іске асырылатын болса, онда сатып алушы-ұйым кейінге қалдырылған салық өтемін пайда мен шығын туралы есепте тануы тиіс. Сонымен қатар, сатып алушы ұйым:

(a) фактіге қатысты жаңа ақпарат және жағдайлар нәтижесінде гудвиллының қаржылық жағдай туралы есептік құнын кейінге қалдырылған салық активтері өз кезегінде сатып алу күнінен бастап бірегейлендірілетін актив ретінде танитын айыптауға байланысты қандай да болмасын гудвиллді соманы кемітуді қабылдауы тиіс; және

(b) қалған басқа кейінге қалдырылған салық пайдалары кіріс немесе шығыс ретінде мойындалуы тиіс (немесе осы стандарттың талаптары бойынша сыртқы кіріс немесе шығыс).

Акциялардың негізіндегі төлемдердің мәмілесінен шығатын ағымдағы және кейінге қалдырылған салық

68A Кейбір салықтық заңдылықтарында ұйым салық жеңілдігін алады (яғни салық салынатын пайданы анықтау кезінде белгілі бір соманы шегеру құқығы), ол акциялармен төленетін сыйақыларға, акцияларға арналған опциондарға немесе ұйымның басқа акцияларына қатысты. Мұндай салық шегерімінің сомасы сыйақы төлеуге арналған тиісті жиынтық шығыстан асып түсуі мүмкін және неғұрлым кеш есептік кезеңде туындайды. Мысалы, кейбір заңдылықтарда ұйым 2 Акциялар негізіндегі төлемдер ХҚЕС-ында (IFRS) көзделгендей, олар беретін акциялар опциондарына қарсы талап ретінде жалдамалы қызметкерлердің қызметін тұтыну шығыстары ретінде тани алады және осы опциондар орындалғанға дейін салық жеңілдігін алмайды, бұл ретте салық жеңілдігін есептеу үшін негіз орындау күніндегі ұйым акцияларының бағасы болып табылады.

68B Осы Стандарттың 9 және 26(b)-тармақтарында сөз болатын зерттеу залалдары секілді жалдамалы қызметкерлерден ағымдағы күнге алынған қызметтердің салықтық базасы (яғни салық органдары болашақ кезеңдерде шегерімге алуға рұқсат ететін сома) мен нөлдік қаржылық жағдай туралы есептік құн арасындағы айырма шегерілетін уақытша айырмашалықты береді, ол кейінге қалдырылған салық активін білдіреді. Егер салық органдары болашақ кезеңдерде шегерімге алуға рұқсат ететін сома кезең аяғына дейін белгілі болмаса, оны кезең соңында бар ақпарат негізінде есептеп шығарған жөн. Мысалы, егер салық органдары болашақ кезеңдерде шегерімге алуға рұқсат ететін сомасы қандай да бір күнге ұйым акцияларының бағасына байланысты болса, онда шегерілетін уақытша айырмашылықты есептеу кезінде кезең соңындағы ұйым акцияларының бағасын басшылыққа алу керек.

68C 68А-тармағында аталып өткендей, салық шегерімінің сомасы (немесе 68В-тармағына сәйкес есептелген болашақ салық шегерімінің) сыйақы төлеуге арналған тиісті жиынтық шығыстан ерекшеленеді. Осы Стандарттың 58-тармағында талап бар, оған сәйкес ағымдағы және кейінге қалдырылған салықтар табыс немесе шығыс ретінде тану және, мұндай салықтар қандай да бір кезеңде тікелей капиталда танылатын (танылған мәмілемен немесе оқиғамен (а) байланысты немесе (b) ұйымдардың бірігуімен байланысты болған жағдайларды қоспағанда) кезең үшін пайдаға немесе залалға енгізіледі(инвестициялық ұйымның сатып алуынан басқа еншілес компанияның пайда мен зала арқылы есептелетін әділ құнды өлшейді). Егер салық шегерімінің сомасы (немесе болашақ салық шегерімінің) сыйақы төлеуге арналған жиынтық шығыстар сомасынан асатын болса, бұл аталған салық шегерімінің сыйақы төлеу шығыстары ғана емес, капитал баптарының біріне жататынын көрсетеді. Бұл жағдайда тиісті ағымдағы немесе кейінге қалдырылған салықтың асу сомасы тікелей капиталда танылуы тиіс.

Ақпаратты ұсыну

Салықтық активтер мен салықтық міндеттемелер

69. -

70. [Жойылған]

Өзара есепке алу

71. Ұйым ағымдағы салық активтері мен ағымдағы салық міндеттемелерін тек қана ол:

(a) мойындалған соманы есепке алуды жүзеге асырудың заңды бекітілген құқығына ие болған; және

(b) не бір мезгілде активті сату мен міндеттемені орындауды көздеген жағдайда ғана өзара есепке алуы тиіс.

72. Ағымдағы салық активтері мен міндеттемелері жеке мойындалып, жеке өлшенетін болса да, олар, егер 32 Қаржы құралдары: ақпаратты ұсыну (IAS) ХҚЕС-ында қаржы құралдары үшін белгіленген өлшемдерге сәйкес келетін болса, қаржылық жағдай туралы есепте өзара есепке алынады. Әдетте, ағымдағы салық активтері мен міндеттемелері ұйымның бірыңғай таза төлем жасауына немесе алуына рұқсат ететін бір салық органы алатын пайдаға салынатын салыққа жататын болса, ұйымың ағымдағы салық активін ағымдағы салық міндеттемесімен есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болады.

73. Біріктірілген қаржылық есептілігінде топтағы бір ұйымның салық активі топтағы басқа ұйымның ағымдағы салық міндеттемесі жөнінде тек қана сол ұйымдарда бірыңғай таза төлем жасауға немесе алуға заң жүзінде бекітілген құқық бар болған және ұйымдар бір мезгілде сондай таза төлем жасау немесе алу және міндеттемені өтеу ниетін көздейтін жағдайда ғана өзара есепке алынады.

74. Ұйым кейінге қалдырылған салық активтері мен кейінге қалдырылған салық міндеттемелерін тек қана:

(a) ұйымның ағымдағы салық активін ағымдағы салық міндеттемесімен есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болған; және

(b) кейінге қалдырылған салық активтері мен кейінге қалдырылған салық міндеттемелері бір салық органы:

(i) бір және сол салық салынатын ұйым; немесе

(ii) не ағымдағы салық міндеттемелері мен активтерін нетто-негізде өтеу, не кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен активтерінің елеулі сомаларын өтеу немесе олардың орнын толтыру көзделген әрбір болашақ кезеңде бір мезгілде активтер сату мен міндеттемелерді өтеу ниетін көздейтін салық салынатын түрлі ұйымдардан өндіріп алатын пайдаға салынатын салыққа жататын жағдайда ғана өзара есепке алуы тиіс.

75. Әрбір уақытша айырмашылықты қайтарудың егжей-тегжейлі уақытша кестесін жасау қажеттілігін болғызбау үшін осы Стандарт ұйымнан салық салынатын бір ұйымның кейінге қалдырылған салық міндеттемесі жөнінде кейінге қалдырылған салық активін тек қана олар бір салық органы өндіріп алатын пайдаға салынатын салыққа жататын және ұйымда ағымдағы салық активтерін ағымдағы салық міндеттемелері жөнінде есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы бар болған кезде ғана есепке алуын талап етеді.

76. Сирек жағдайларда ұйымда өзара есепке алудың заң жүзінде бекітілген құқығы және барлық емес, ал кейбір кезеңдер үшін нетто-есепті жүзеге асыру ниеті болуы мүмкін. Сирек жағдайларда егжей-тегжейлі кесте жасау салық салынатын бір ұйымның кейінге қалдырылған салық міндеттемесінің салық салынатын басқа ұйымның кейінге қалдырылған салық активі осы екінші салық салынатын ұйым төлемдерінің азаюына әкеліп соғатын кезеңде салық төлемдерінің ұлғаюына әкеліп соғатын-соқпайтынын сенімді түрде анықтау үшін қажет болуы мүмкін.

Салықтар бойынша шығыстар

Әдеттегі қызметтен келер пайда немесе залал бойынша салық шығыстар (салық өтемінен түсетін табыс)

77. Әдеттегі қызметтен келер пайдаға немесе залалға байланысты салық төлеу жөніндегі шығыстар (салық өтемінен түсетін табыс) пайда мен залал туралы есептің өзінде көрсетілуі тиіс.

77A [Жойылған]

Шетелдік уақытша қалдырылған салықтар бойынша активтер мен міндеттемелердің валюта бағамының айырмашылықтары

78. 21-ші ХҚЕС-та (IAS) белгілі бір бағам айырмашылықтарының кіріс немесе шығыс ретінде мойындалуы талап етілген, бірақ ондай айырмашылықтар пайда мен шығын туралы есепте қай жерде көрсетілуі тиіс екені белгіленбеген. Тиісінше, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері немесе салық активтері бойынша бағам айырмашылықтары пайда мен шығын туралы есепте мойындалған кезде оларды, егер бұл ұсыныс қаржылық есептілігін пайдаланушылар үшін ең пайдалысы деп саналатын болса, салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) ретінде жіктеуге болады.

Ақпаратты ашып көрсету

79. Салық төлеу жөніндегі шығыстың (табыстың) негізгі құрамдас бөліктері жеке ашып көрсетілуі тиіс.

80. Салық төлеу жөніндегі шығыстың (табыстың) құрамдас бөліктері мыналарды қамти алады:

(a) ағымдағы салық бойынша шығыс (табыс);

(b) осы кезеңде мойындалған өткен кезеңдегі ағымдағы салыққа кез келген түзетулер;

(c) уақытша айырмашылықтардың пайда болуына және қайтарылуына байланысты салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (табыс) сомасы;

(d) салық мөлшерлемелеріндегі өзгерістерге немесе жаңа салықтардың енгізілуіне байланысты салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс (табыс) сомасы;

(e) бұрын мойындалмаған салық залалынан, салық кредитінен немесе бұрынғы кезеңнің ағымдағы салық бойынша шығысты кеміту үшін пайдаланылатын уақытша айырмашылығынан пайда болатын пайда сомасы;

(f) бұрын мойындалмаған салық залалынан, салық кредитінен немесе бұрынғы кезеңнің салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығысты кеміту үшін пайдаланылатын уақытша айырмашылығынан пайда болатын пайда сомасы;

(g) кейінге қалдырылған салық активін 56-тармаққа сәйкес ішінара есептен шығарудың немесе бұрынғы ішінара есептен шығаруды қайтарудың нәтижесінде пайда болатын салық төлеу жөніндегі кейінге қалдырылған шығыс; және

(h) 8 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес пайданы немесе залалды анықтау үшін есептерге енгізілетін есеп саясатындағы өзгерістерге және қателерге жататын салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемі) сомасы.

81. Төмендегі ақпарат та жеке ашып көрсетілуі тиіс:

(a) меншікті капиталының шотына дебеттелетін немесе несиеленетін баптарға жататын ағымдағы және кейінге қалдырылған жиынтық салық (62А тармақты қараңыз);

(ab) басқа толық табыстың әрбір компонентіне қатысты табыстық салықтың сомасы(1 ХҚЕС-тың (IAS) (2007 жылғы редакция) 62-тармағын қараңыз);

(b) [жойылған]

(c) салық төлеу жөніндегі шығыс (табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы тәуелділікті мынадай бір, немесе екі нысанда түсіндіру:

(i) салық төлеу жөніндегі шығыс (табыс) пен бухгалтерлік пайда мәнін қолданылатын салық мөлшерлемесіне (мөлшерлемелеріне) көбейту нәтижесін салыстыра тексеру, ол сондай-ақ қолданылатын салық мөлшерлемесі (мөлшерлемелері) өз көмегімен есептелген әдісті де ашып көрсетеді;

(ii) орташа нақты салық мөлшерлемесі мен қолданылатын салық мөлшерлемесін салыстыра тексеру, ол сондай-ақ қолданылатын салық мөлшерлемесі өз көмегімен есептелген әдісті де ашып көрсетеді;

(d) қолданылатын салық мөлшерлемесіндегі (мөлшерлемелеріндегі) өзгерістерді бұрынғы есепке алу кезеңімен салыстыра түсіндіру;

(e) шегерілетін уақытша айырмашылықтар, пайдаланылмаған салық залалдары және өздері үшін қаржылық жағдай туралы есепте кейінге қалдырылған салық активі мойындалмайтын несиелер сомасы (және, егер қолданылу мерзімі бітетін күн бар болса);

(f) өздері үшін еншілес кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мойындалмаған ұйымдарға, филиалдарға және қауымдастырылған ұйымдарға инвестициялармен және бірлескен қызметке қатысу үлестеріне байланысты жиынтық сома (39-тармақты қараңыз);

(g) уақытша айырмашылықтардың әрбір түрі және пайдалынылмаған залалдар мен салық несиелерінің әрбір түрі жөнінде:

(i) ұсынылған әрбір кезеңдегі қаржылық жағдай туралы есепте мойындалған кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелерінің сомасы;

(ii) пайда мен залал туралы есепте мойындалған салықты өтеуден түсетін кейінге қалдырылған кіріс немесе салық төлеу жөніндегі шығыс сомасы, егер ол қаржылық жағдай туралы есепте мойындалған сомалардағы өзгерістерден айқын болмаса;

(h) тоқтатылған қызметке қатысты:

(i) тоқтатудан келер пайдаға немесе залалға; және

(ii) ұсынылған әрбір бұрынғы кезең үшін тиісті сомалармен бірге кезеңдегі тоқтатылған қызмет бойынша әдеттегі қызметтен келер пайдамен немесе залалмен байланысты салықтар төлеу жөніндегі шығыстар;

(i) болжанған немесе қаржылық есептілігі бекітілген күнге дейін шығарылады деп жарияланған, бірақ қаржылық есептілігінде міндеттеме ретінде мойындалмаған дивидендтерді ұйым акционерлеріне төлеудің салық салдарларының мөлшері.

(j) егер ұйым сатып алушы болатын бизнесті біріктіру оның сатып алар алдындағы кейінге қалдырылған салықтық активі үшін (67 тармақты қараңыз) танылған соманың өзгерісіне әкелсе, сол өзгеріс мөлшері; және

(k) егер бизнесті біріктіруде түскен кейінге қалдырылған салық пайдалары сатып алу күні танылмаған болса, бірақ сатып алу күнінен кейін танылса, (68 тармақты қараңыз), танылатын кейінге қалдырылған салық пайдаларына әкелген оқиғаның немесе жағдайдың өзгерісінің сипаттамасы.

82. Ұйым кейінге қалдырылған салық активінің сомасын және оның мойындалуын қолдайтын негізгі сипатын:

(a) кейінге қалдырылған салық активін пайдалану салық салынатын болашақ пайдалардың салық салынатын уақытша айырмашылықтарды қайтарудың нәтижесінде пайда болатын пайдалардан асып түсуіне байланысты болатын; және

(b) ұйым кейінге қалдырылған салық активі өзіне жататын салық заңдылығында ағымдағы және алдағы кезеңде залал шегетін кезде ашып көрсетуі тиіс.

82A 52А-тармақта сипатталған жағдайларда ұйым акционерлерге дивидендтер төлеудің нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық зардаптарының сипатын ашып көрсетуі тиіс. Бұған қосымша ұйымның анықталуы мүмкін ықтимал салық салдарларының көлемі туралы, сондай-ақ іс жүзінде анықтауға болмайтын кез келген ықтимал салық салдарлары туралы ақпаратты ашып көрсетуі керек.

83. [Жойылған]

84. 81(с) тармағына сәйкес талап етілетін ашып көрсетулер қаржылық есептілігін пайдаланушылардың салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы байланыс әдеттен тыс болып табылатын-табылмайтынын түсінуіне және болашақта оған әсер ете алатын маңызды факторларды түсінуіне мүмкіндік береді. Салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы қатынас салық салудан босатылған табыс, салық салынатын пайданы (салық шығынын) анықтау кезінде шегерілмейтін шығыстар және шетелдік салық мөлшерлемелерінің әсері факторлардың ықпалында болуы мүмкін.

85. Салық төлеу жөніндегі шығыс (салық өтемінен түсетін табыс) пен бухгалтерлік пайда арасындағы тәуелділікті түсіндіру кезінде ұйымдар қаржылық есептілігін пайдаланушыларға ең мәнді ақпарат беретін қолданыстағы салық мөлшерлемесін пайдаланады. Ұйым ұлттық салықтар үшін қолданылатын салық мөлшерлемесін салық салынатын пайданың (салық залалының) іс жүзінде ұқсас деңгейінде есептелетін кез келген жергілікті салықтар үшін қолданылатын мөлшерлемелерімен біріктіретін резидент болып табылатын елдегі ішкі салық мөлшерлемесі көбінесе ең елеулі мөлшерлеме болып табылады. Алайда бірнеше заңдылықтарда іс-қимыл жасаушы ұйым үшін әрбір жеке заңдылықтағы ішкі мөлшерлеме көмегімен әзірленген жекелеген салыстыра тексерулерді біріктіру неғұрлым елеулі болуы мүмкін. Келесі мысалда салықтың қолданылатын мөлшерлемесін таңдау санмен салыстыра тексерудің ұсынылуына қалай әсер ететіні көрсетіледі.

86. Орташа нақты салық мөлшерлемесі бухгалтерлік пайдаға бөлінген салық төлеу жөніндегі шығысқа (салық өтемінен түсетін табысқа) теңеледі.

87. Еншілес ұйымдарға, филиалдарға және қауымдастырылған ұйымдарға инвестициялардың және бірлескен қызметке қатысу үлестерінің нәтижесі ретінде пайда болатын мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің сомасын есептеп шығару жиі орынсыз болады (39-тармақты қараңыз). Сонымен, осы Стандартта ұйымның негіз қалаушы уақытша айырмашылықтардың жиынтық сомасын ашып көрсетуі талап етіледі, бірақ ол кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің ашып көрсетілуі талап етілмейді. Әйтсе де, практикалық мән болған кезде, ұйымдар мойындалмаған салық міндеттемелерін ашып көрсетуге ұмтылады, өйткені ондай ақпарат қаржылық есептілігін пайдаланушылар үшін пайдалы болуы мүмкін.

87A 82А-тармағында ұйымнан акционерлерге дивидендтер төлеу нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық салдарларының сипатын ашып көрсету талап етілген. Ұйым салық жүйесінің пайдаға салынатын салыққа қатысты ең маңызды сипаттамаларын және дивидендтер төлеудің ықтимал салық салдарларының көлеміне ықпал ететін факторларды ашып көрсетеді.

87B Акционерлерге дивидендтер төлеу нәтижесінде пайда болатын ықтимал салық салдарларының жиынтық мөлшерін есептеу кейде іс жүзінде мүмкін болмайды. Мысалы, ұйымда шетелдік еншілес ұйымдар көп болған жағдайда осылай болады. Әйтсе де, тіпті осы жағдайдың өзінде жиынтық мөлшердің белгілі бір бөлігін оп-оңай анықтауға болады. Мысалы, біріктірілген есеп беретін ұйымдар тобында бас ұйым және оның еншілес ұйымдары біріктірілген бөлінбеген пайданың акционерлерге болашақ дивидендтер төлеу кезінде кейін қайтарылатын сома туралы білетін акционерлер арасында бөлінбейтін бөлігінен пайдаға салынатын салықты неғұрлым жоғары мөлшерлеме бойынша төлей алады. Бұл жағдайда қайтарылатын сома туралы ақпарат ашып көрсетілуі керек. Ұйым сондай-ақ мөлшерін іс жүзінде анықтауға болмайтын қосымша ықтимал салық салдарлары туралы ақпаратты да, ондайлар орын алған жағдайда, ашып көрсетеді. Бас ұйымның жеке қаржылық есептілігінде, егер ол бар болса, ықтимал салық салдарлары бас ұйымның бөлінбеген пайдасы жөнінде ашып көрсетіледі.

87C Ақпаратты ашып көрсету жөнінде 82А тармақ талаптары қолданылатын ұйымнан сондай-ақ еншілес ұйымдарға, филиалдарға және қауымдастырылған ұйымдарға инвестицияларға немесе бірлескен қызметке қатысу үлестеріне жататын уақытша айырмашылықтар туралы ақпаратты ашып көрсету талап етіледі. Бұл жағдайларда ұйым бұл талаптарда 82А тармаққа сәйкес ашып көрсетілетін ақпаратты анықтау кезінде ескереді. Мысалы, ұйымнан өздері жөнінде кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мойындалмаған еншілес ұйымдарға инвестицияларға жататын уақыт айырмашылықтарының жиынтық сомасын ашып көрсету талап етілуі мүмкін (81(f) тармағын қараңыз). Егер мойындалмаған кейінге қалдырылған салық міндеттемелерінің мөлшерін есептеу іс жүзінде мүмкін болмаса (87-тармақты қараңыз). Сол еншілес ұйымдарға қатысты дивидендтер төлеудің ықтимал салық салдарларының анықтау мүмкін болмайтын сомалары пайда болуы мүмкін.

88. Ұйым 37-ші Міндеттемелер, шартты міндеттемелер және шартты активтер ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес ұйым салық салуға байланысты кез келген шартты міндеттемелер мен шартты активтерді ашып көрсетеді. Шартты міндеттемелер мен шартты активтер, мысалы, салық органдарымен шешілмеген даулар нәтижесінде пайда болуы мүмкін. Дәл солай, салық мөлшерлемелерін немесе салық заңнамасын өзгертулер қаржылық жағдай туралы есеп күнінен кейін іске қосылатын немесе жарияланатын жағдайда, ұйым сол өзгертулер өздерінің ағымдағы және кейінге қалдырылған салық активтері мен міндеттемелеріне кез келген елеулі әсерін ашып көрсетеді (10-шы Есепті күнінен кейінгі оқиғалар ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз).

Күшіне ену күні

89. Осы Халықаралық қаржылық есептілігіктің стандарты 1998 жылғы 1 қаңтарда немесе осы күннен кейін басталатын кезеңдерді, 91-тармақта көрсетілгеннен басқа жағдайларды, қамтитын қаржылық есептілігі үшін күшіне енеді. Егер ұйым осы Стандартты 1998 жылғы 1 қаңтарға дейінгі кезеңді қамтитын қаржылық есептілігі үшін қолданатын болса, ол осы Стандартты 1979 жылы бекітілген 12-шы Пайдаға салынатын салықтар ХҚЕС-ының (IAS) орнына қолданатыны туралы ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.

90. Осы Стандарт 1979 жылы бекітілген 12-шы Пайдаға салынатын салықтар ХҚЕС-ын (IAS) ауыстырады.

91. 52А, 52В, 65А, 81(і), 82А, 87А, 87В, 87С-тармақтарын енгізу және 3, 50-тармақтарын алып тастау түріндегі өзгерістер 2001 жылғы 1 қаңтарда немесе осы күннен кейін басталатын кезеңдерді қамтитын жылдық қаржылық есептілігі1 үшін күшіне енеді. Стандартты мерзімінен бұрын қолдану құпталады. Осы Стандарттың мерзімінен бұрын қабылдануы қаржылық есептілігіне әсер еткен жағдайда ұйым ол фактіні ашып көрсетуі тиіс.

92. 1-ші ХҚЕС (IAS) (2007 жылғы редакция) бойынша ХҚЕС-тарындағы (IFRS) қолданылатын терминологияға түзетулер енгізілді. Сонымен бірге 23, 52, 58, 60, 62, 63, 65, 68С, 77 және 81-тармақтарға түзетулер енгізілді, 61-тармақ жойылды және 61А, 62 А және 77А-тармақтары қосылды. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 қаңтарында немесе бұдан кейін бастап қолданылуы тиіс. Егер ұйым 1 ХҚЕС-ын (IAS) (2007 жылғы редакция ) ертерек мерзімде қолданса, сол ертерек мерзімде осы түзетулер қолданылуы тиіс.

93. 68-тармақ проспективті түрде 3-ші ХҚЕС-ның (IFRS) (2008 жылғы редакция) күшіне ену күнінен бастап ұйымдарды біріктіргеннен алынған кейінге қалдырылған салықтық активтерді тануға қолданылуы тиіс.

94. Сондықтан, ұйымдар егер салықтық пайдалар бөлек тану сатып алу күнінде талаптарына сай келмейтін болса және сатып алу күнінен кейін танылса, егер пайдалар бағалау кезеңі ішінде танылмаса және сатып алу күні болған фактілер мен жағдайлар туралы жаңа ақпарат нәтижесінде пайда болса, алдыңғы біріктіруді есепке алуды өзгертуі тиіс емес. Танылған басқа салықтық пайдалар пайда немесе шығын бойынша (немесе осы Стандарт талап етсе, пайда немесе шығыннан тыс) танылуы тиіс.

95. 3-ші ХҚЕС (IFRS)(2008 жылғы редакция) бойынша 21- және 67-тармақтаға түзетулер енгізілді және 32А және 81 (j) және (k) тармақтары қосылды. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 шілде немесе бұдан кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 3 ХҚЕС-ын (IFRS) (2008 жылғы редакция) ертерек мерзімде қолданса, онда сол ертерек мерзімде осы түзетулер қолданылуы тиіс.

96. [Жойылған]

97. [Жойылған]

98. 2010 жылы желтоқсан айында жаряланған Кейінге қалдырылған салық: мәміле негізінде активтердің орнын толтыру 52 -тармақ 51А тармағы ретінде түзетілді, 10 -тармақ және 51А тарамғында берілген мысалдарға түзетулер ендірілді. 51В және 51С және оның мысалдары, және 51D, 51E және 99-тармақтары ендірілді. Ұйым жылдық мерзімдер үшін немесе 2012 жылдың 1 қаңтарынан кейінгі мерзім үшін бұл түзетулерді қолдануы тиіс. Көрсетілген кезеңнен ерте кезеңде қолдануға рұқсат етілмейді. Егер ұйым ертерек мерзім үшін қолданатын болса, онда мәліметті ашып көрсетуі тиіс.

98A 2011 жылғы мамыр айындағы 11-ші Біріккен мәмілелер ХҚЕС -ның 2, 15, 18(e), 24, 38, 39, 43-45, 81(f), 87 және 87C өзгертулер жарияланды. Ұйым 11-ші ХҚЕС-тағы өзгертулерді қолдануы тиіс.

98B 2011 жылғы маусым айындағы Табыстың басқа түрлерін ұсыну (1-ші ХҚЕС-тың өзгертулері) 77 тармағына өзгертулер енгізіліп,77 А жойылды. Ұйым 2011 жылғы маусым айындағы ХҚЕС-те өзгертулерді қолдануы тиіс.

98С 2012 жылы қазан айындағы Инвестициялық ұйымдар (10-шы ХҚЕС(IFRS), 12-шы ХҚЕС(IFRS) және 27-ші ХҚЕС(IAS) өзгерістер), 58 және 68C тармақтарын өзгертті. Ұйым бұл түзетуді осы күннен немесе 2014 жылдың 1 қаңтарынан кейін қолдануға тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат беріледі. Егер ұйым түзетуді ертерек қолданса, ұйым бұл жайтты ашып көрсетуі тиіс және енгізілген барлық түзетулер қолданысқа енеді.

98D 2013 жылдың қараша айында түзету енгізілген 9 ХҚЕС (IFRS) 20-тармаққа түзету енгізді және 96 және 97 тармақтарын жойды. Ұйым 2013 жылдың қараша айында түзету енгізілген 9 ХҚЕС-ты (IFRS) қолданған кезде осы түзетулерді қолдануы тиіс.

TTK(SIC) 21-дің түсіндірмелерін алып тастау

99. 2010 жылы желтоқсан айында жарияланған Кейінге қалдырылган салық: мәміле негізінде активтердің орнын толтыру 21-ші Пайдаға салынатын салық: қайтабағаланған амортизацияланбайтын активтердің орнын толтыруТТК-тың (SIC) орнына қолданылады.

¹ 91-тармақта күшіне ену күнінің 1998 жылы қабылданған неғұрлым айқын сипаттамасымен келісілетін «жылдық қаржылық есептілігі» терминіне сілтеме жасалған. 89-тармақта «Қаржылықесептілігіне» сілтемежасалған