40-шы Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS 40)
Инвестициялық жылжымайтын мүлік

1. Осы Стандарттың мақсаты инвестициялық жылжымайтын мүлік есебінің тәртібін және ақпаратты ашып көрсетуге қойылатын тиісті талаптарды белгілеу болып табылады.

2. Осы Стандарт инвестициялық жылжымайтын мүлік туралы ақпаратты тану, бағалау және ашып көрсету кезінде қолданылады.

3. Осы Стандарт, басқалармен қатар, қаржылық жал ретінде ескерілетін жалдау шарты бойынша инвестициялық жылжымайтын мүлікке жалгердің қаржы есептілігінде бағалауға және операциялық жалдау шарты бойынша жалгерге берілген жылжымайтын мүлікке инвестицияларды жалға берушінің қаржы есептілігінде бағалауға қолданылады. Осы стандартта 17 Жалдау ХҚЕС-ымен (IAS) реттелген мәселелер қаралмайды, оның ішінде:

(a) жалгерлікті қаржылық немесе операциялық жалгерлікке жүйелеу;

(b) инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілерін жалға өткізуден алынған кірісті тану (18 Табыс ХҚЕС-да (IAS) қараңыз);

(c) операциялық жал ретінде ескерілетін жалдау шарты бойынша жалға алушының иелігіндегі жылжымайтын мүлікті оның қаржы есептілігіндегі бағалау;

(d) қаржылық жалгерлікке берілген таза инвестицияларды жалға берушінің қаржы есептілігінде бағалау;

(e) кері жалгерлікпен сату жөніндегі операциялардың есебі; және

(f) қаржылық және операциялық жалгерлік туралы ақпаратты ашып көрсету қаралмайды.

4. Осы Стандарт:

(a) ауыл шаруашылық қызметке жататын биологиялық активтерге (41 Ауылшаруашылыгы ХҚЕС-ты (IAS) қараңыз); және

(b) пайдалы қазбаларға және мұнай, табиғи газ және сол сияқты қалпына келтірілмейтін ресурстар секілді пайдалы қазбалардың қорларына құқықтарға қолданылмайды.

5. Осы Стандартта мынадай терминдер төменде көрсетілген мәнінде пайдаланылады:

Қаржылық жағдай туралы есептік құн - актив қаржылық жағдай туралы есепте танылатын сома.

Өзіндік құн - төленген ақша қаражаттарының немесе олардың баламаларының сомасы немесе оны немесе ғимаратты сатып алу кезінде активті сатып алу мақсатында берілген басқа өтемнің әділ құны немесе мұны қолдануға болса, басқа ХҚЕС-тарда (IFRS), мысалы, 2 Акцияларга негізделген төлем ХҚЕС-ның (IFRS) нақты талаптарына сәйкес бастапқы тану кезіндегі осы активке жатқызылған сома.

Әділ құн - бұл осындай операцияны жасағысы келетін, жақсы хабардар, тәуелсіз тараптардың арасында актив айырбасталуы мүмкін сома (13 -ші Әділ құнның бағасы ХҚЕС-ын (IFRS) қараңыз).

Инвестициялық жылжымайтын мүлік - (қаржылық жалдау шарты бойынша иеленушінің немесе жалға алушының) қарауындағы жылжымайтын мүлік (жер немесе үй, не үйдің бір бөлігі, не сол да, басқасы да), жалгерлік төлемдер немесе капиталдың өсуінен кірістер немесе соны да, басқасын да алу мақсатымен, бірақ:

(a) тауар өндіруде немесе жеткізуде, қызмет көрсетуде пайдалану үшін емес, әкімшілік мақсаттар үшін емес; немесе

(b) әдеттегі шаруашылық қызмет барысында сату үшін емес.

Иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік - (қаржылық жалдау шарты бойынша иеленушінің немесе жалға алушының) қарауындағы жылжымайтын мүлік, тауарлар өндіруде немесе жеткізуде, қызмет көрсетуде немесе әкімшілік мақсаттарға пайдалануға арналған.

Жылжымайтын мүлікті инвестициялық жылжымайтын мүлік және иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік ретінде сыныптау

6. Жалгер операциялық жалгерлік бойынша иелік ететін жылжымайтын мүлік, мұндай жылжымайтын мүлік барлық қалған жағдайларда инвестициялық жылжымайтын мүлік ұғымына сай келсе және жалгер активті тану үшін 33-55-тармақтарда баяндалған әділ құн бойынша есеп моделін пайдаланса, инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде жіктеле және есепте көрсетіле алады. Жіктеудің мұндай нұсқасы объектілік негізде мүмкін болады. Алайда операциялық жалгерлік шарты бойынша жалгердің иелігінде тұрған жылжымайтын мүліктің бір осындай объектісі үшін жіктеудің осы нұсқасы таңдап алынса, инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде жіктелетін бүкіл жылжымайтын мүлік әділ құн бойынша есеп моделін пайдалану арқылы ескерілуі тиіс. Егер жіктеудің осы нұсқасы таңдап алынса, онда бұлайша жіктелген жылжымайтын мүлік бойынша 74-78-тармақтарда талап етілетін ақпарат ашып көрсетіледі.

7. Инвестициялық жылжымайтын мүлік жалгерлік төлем немесе капитал құнының өсуінен кірістер, не соны да, басқасын да алуға арналған. Сондықтан инвестициялық жылжымайтын мүлік түсетін ақшалай тасқындар, әдетте, ұйымның қалған активтерімен байланысты болмайды. Бұл инвестициялық жылжымайтын мүлікті иеленуші орналасқан жылжымайтын мүліктен өзгешелендіреді. Тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіру немесе жеткізу (немесе мүлікті әкімшілік мақсаттарда пайдалану) мүлікке ғана емес, өндіру немесе жеткізу процесінде пайдаланылатын басқа активтерге де жатпайтын ақшалай қаражаттарды туғызады. 16 Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар ХҚЕС (IAS) иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлікті көрсету үшін қолданылады.

8. Ивестициялық жылжымайтын мүлік мысалдары төменде келтірілген:

(a) әдеттегі шаруашылық қызметтің барысында қысқа мерзімді болашақта сату үшін емес, ұзақ мерзімді болашақта капитал құнының өсуінен пайда алуға арналған жер;

(b) әрі қарай арналу мақсаты әзірше анықталмаған жер. (Егер ұйым жерді иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік ретінде пайдаланатыны немесе әдеттегі шаруашылық қызметтің барысында қысқа мерзімді болашақта сататыны туралы шешім қабылдамаған ретте, жер капитал құнының өсімін алуға арналған деп есептеледі);

(c) ұйымның меншігіндегі (немесе қаржылық жалдау шарты бойынша есеп беретін ұйымның қарауындағы) және операциялық жалгерліктің бір немесе бірнеше шарттары бойынша жалға берілген ғимарат; және

(d) қазір бос тұрған, бірақ операциялық жалгерліктің бір немесе бірнеше шарттары бойынша жалға беруге арналған ғимарат.

(e) болашақта инвестициялық меншік ретінде қолдану үшін құрылысы жүріп жатқан немесе жасалып жатқан жылжымайтын мүлік.

9. Әрі қарай инвестициялық жылжымайтын мүлік болып табылмайтын, осы Стандарттың ережелері қолданылмайтын баптардың мысалдары келтірілген:

(a) әдеттегі шаруашылық қызметтің барысында сатуға арналған немесе құрылысы салынып жатқан немесе сату мақсатымен қайта құру сатысындағы жылжымайтын мүлік (2 Босалқылар ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз); мысалы, таяу болашақта сатуға немесе қайта құрып, қайта сатуға ғана арналған жылжымайтын мүлік;

(b) үшінші тұлғалардың тапсыруы бойынша салынып жатқан немесе қайта құру сатысындағы жылжымайтын мүлік (11 Құрылысқа жасалган келісімшарттар ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз);

(c) иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік (16 ХҚЕС-ын (IAS) қараңыз), оның ішінде (басқаларымен қоса) иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік ретінде одан әрі пайдалануға арналған жылжымайтын мүлік; қайта құрып, кейіннен иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік ретінде пайдалануға арналған жылжымайтын мүлік; ұйымның қызметкерлері тұратын жылжымайтын мүлік (қызметкерлер нарықтық мөлшерлеме бойынша жалгерлік ақы төлейтін-төлемейтініне қарамастан), сондай-ақ иеленуші орналасқан және істен шығаруға арналған жылжымайтын мүлік; және

(d) [жойылған]

(e) Қаржылық жалдау шарты бойынша басқа ұйымға жалға берілген жылжымайтын мүлік.

10. Жекелеген реттерде жылжымайтын мүлік объектісінің бір бөлігі - жалгерлік ақы алу немесе капитал құнының өсімін алу үшін, ал екінші бөлігі тауарлар өндіру немесе жеткізу, қызметтер көрсету үшін немесе әкімшілік мақсаттар үшін пайдаланылуы мүмкін. Егер объектінің аталған бөліктерін бір-біріне тәуелсіз сату мүмкін болса (немесе бір-біріне тәуелсіз қаржылық жалгерлікке беру), ұйым объектінің көрсетілген бөліктерін жеке-жеке ескереді. Ал егер объектінің бөліктерін жеке-жеке сатуға болмаса, осы объектінің аз ғана бөлігі тауар өндіруге немесе жеткізуге, қызмет көрсетуге немесе әкімшілік мақсаттарға арналған болса ғана, объект инвестициялық жылжымайтын мүлік деп есептеледі.

11. Кейбір жағдайларда ұйым ұйымға тиесілі жылжымайтын мүлікті жалға алушыларға қосымша қызмет көрсетеді. Ұйым, көрсетілетін қызметтер барлық мәміленің салыстырмалы түрде аз ғана бөлігін құраған жағдайда, осы жылжымайтын мүлікті жылжымайтын мүлікке инвестициялар ретінде қарастырады. Кеңсе үйінің иесі жалға алушыларға осы үйді күзету және ағымдағы пайдалану жөнінде қызмет көрсететін жағдай жоғарыда айтылғанның мысалы болып табылады.

12. Басқа жағдайларда көрсетілетін қызметтер неғұрлым маңызды болады. Мысалы, егер ұйым қонақ үйге иелік етіп, оны басқаратын болса, онда тұрғындарға көрсетілетін қызметтер тұтастай келісім үшін маңызды болып табылады. Сөйтіп, иеленуші басқаратын қонақ үй инвестициялық жылжымайтын мүлік емес, иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлікті білдіреді.

13. Кейде қосымша қызмет көрсетулер жылжымайтын мүлікті инвестициялық жылжымайтын мүлікке жатқызуға болмайтындай соншалықты елеулі болатын-болмайтынын анықтау қиын. Мысалы, қонақ үйдің иесі кейде жекелеген міндеттерді орындауды басқару шарты бойынша үшінші тарапқа береді. Ондай шарттардың талаптары алуан түрлі болады. Бір жағынан, иеленуші нақты түрде енжар инвестор жағдайында болуы мүмкін. Екінші жағынан, иеленуші бөтен ұйымға жекелеген жедел басқару міндеттерін бере алады, бұл жағдайда ол қонақ үйге байланысты ақшалай тасқындардың өзгеру тәуекелдігін одан әрі көтере береді.

14. Объект инвестициялық жылжымайтын мүлік анықтамасына сәйкес келетінін анықтау үшін, кәсіптік пікірге сүйену қажет. Ұйым инвестициялық жылжымайтын мүлік анықтамасына және 7-13-тармақтарда айтылған ұсынымдарға сәйкес кәсіптік пікірді жүйелі түрде пайдалану үшін белгілі бір өлшемдер әзірлейді. 75(с)-тармақ ұйым, жіктеу болатын жағдайларда, осы өлшемді ашып көрсетуді талап етеді.

14А Инвестициялық жылжымайтын мүлікті сатып алудың 3 Бизнес Бірлестіктері ХҚЕС-тың (IFRS) қолдану аясындағы бизнес бірлестіктері мен актив тобын немесе активті сатып алуы болу-болмауын белгілеу үшін кәсіптік пікірге сүйену қажет. Сілтеме бизнес бірлестігі екенін анықтау үшін 3 ХҚЕС-қа (IFRS) жасалуы тиіс. Осы Стандарттың 7-14 тармақтарындағы талқылау жылжымайтын мүліктің инвестициялық жылжымайтын мүлік немесе иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік екенін анықтауға қатысты, бірақ жылжымайтын мүлікті сатып алудың 3 ХҚЕС-та анықталған бизнес бірлестіктері екенін анықтауға қатысты емес. Белгілі бір операцияның 3 ХҚЕС-та анықталған бизнес бірлестіктерінің анықтамасына келетінін және осы Стандартта анықталған инвестициялық жылжымайтын мүлікті қамтуын анықтау екі Стандарттың да жеке қолданымын талап етеді.

15. Кейде ұйым өзінің бас кәсіпорны немесе сол топтағы басқа да еншілес кәсіпорны жалға алған және орналасқан жылжымайтын мүлікке ие болады. Мұндай жылжымайтын мүлік шоғырландырылған қаржы есептілігінде инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде көрсетілмейді, өйткені барлық топтың көзқарасы бойынша, осы объект иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік болып табылады. Алайда, жеке алынған меншіктенуші-ұйымның көзқарасы бойынша, объект, егер ол 5-тармақтағы анықтаманы қанағаттандыратын болса, жылжымайтын мүлікке инвестиция болып табылады. Сондықтан жалға беруші өзінің жеке қаржы есептілігінде аталған жылжымайтын мүлікті инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде көрсетеді.

16. Инвестициялық жылжымайтын мүлік мынадай кезде ғана активтердің құрамында тану керек:

(a) инвестициялық жылжымайтын мүлік байланысты болашақ экономикалық пайдалардың ұйымға келіп түсу мүмкіндігі бар; және

(b) инвестициялық жылжымайтын мүліктің құнын сенімді түрде бағалауға болады.

17. Танудың осы принципіне сәйкес ұйым инвестициялық жылжымайтын мүлікке жұмсалған шығындарды олар туындаған кезде бағалайды. Мұндай шығындар инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісін сатып алған кезде бастапқыда жұмсалған шығындарды және кейіннен объектіні қосымша жабдықтауға, бөлшегін ауыстыруға немесе жылжымайтын мүлік объектісіне қызмет көрсетуге арналған шығындарды қамтиды.

18. 16-тармақта баяндалған тану принциптеріне сәйкес ұйым мұндай жылжымайтын мүлік объектісіне күнделікті қызметтер көрсету шығындарын инвестициялық жылжымайтын мүліктің құндық қаржылық жағдай туралы есебінде танымайды. Бұл шығындар туындау мөлшеріне қарай пайданың немесе шығынның құрамында танылады. Күнделікті қызметтер көрсетуге арналған шығындар - бұл негізінен еңбек пен шығыс материалдарының құны; бұған қоса олар ұсақ бөлшектердің құнын қамтуы мүмкін. Бұл шығыстардың мақсаты көбінесе жылжымайтын мүлікті «жөндеу және ағымдағы қызметтер көрсетуге арналған шығыстар» ретінде анықталады.

19. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің бір бөлігі алмастыру жолымен алынуы мүмкін. Мысалы, ішкі қабырғалар бұрыннан бар қабырғалардың орнына салынуы мүмкін. Тану принципіне сәйкес ұйым бұрын бар объектінің алмастырылатын бөлігіне шығындарды, егер тану өлшемдері сақталатын болса, мұндай шығындар туындаған кезде инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің қаржылық жағдай туралы есептік құнында таниды. Жылжытылған бөліктердің сомасы Стандарттың өнімдерді қайта мойындау ережелеріне сәйкес қайта мойындалады.

20. Инвестициялық жылжымайтын мүлік бастапқыда нақты шығындары бойынша бағалау керек. Бастапқы бағалауға операциялар бойынша шығындарды енгізу керек.

21. Инвестициялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға шығатын нақты шығындардың құрамына сатып алу бағасы мен кез келген тікелей шығындар кіреді. Тікелей шығындар, мысалы, білікті заң қызметін көрсету құнын, меншік құқығын беруге салынатын салықтарды және операция бойынша өзге де шығындарды қамтиды.

22. [Жойылған]

23. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің құнына мыналар кірмейді:

(a) бастапқы шығындар (жылжымайтын мүлікті ұйым басшылығы жоспарлап отырғандай қызмет жасай алуы үшін қажетті болатын күйге оны келтіруге қажетті жағдайларды қоспағанда);

(b) Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісі толығудың жоспарланған деңгейіне жеткенге дейін туындайтын операциялық залалдар;

(c) жылжымайтын мүліктің құрылысын салған немесе қайта құрған кезде туындайтын шикізат, еңбек немесе өзге ресурстардың нормативтен тыс ысыраптары.

24. Инвестициялық жылжымайтын мүлік үшін ақы төлеу мерзімі ұзартылған жағдайда, нақты шығындар төлем мерзімі ұзартылмай төленген бағасы ретінде анықталады. Бұл сома мен төлемнің жалпы сомасының арасындағы айырма ұзарту мерзімі ішінде пайыздар төлеуге жұмсалған шығындар ретінде танылады.

25. Жалдау шарты бойынша ұйымның иелігінде тұрған және инвестициялықжылжымайтын мүлік ретінде жіктелетін жылжымайтын мүліктегі үлестің бастапқы құны 17 ХҚЕС-тың (IAS) 20-тармағына сәйкес қаржылық жал секілді анықталады, яғни актив екі мөлшердің: жылжымайтын мүліктің әділ құнының және ең төменгі жалдау төлемінің келтірілген құны бойынша танылуы тиіс. Баламалы сома аталған тармаққа сәйкес міндеттеме ретінде танылуы тиіс.

26. Жал үшін төленген сыйақылар осы мақсаттар үшін ең төменгі жалдау төлемдерінің бір бөлігі ретінде ескеріледі және сондықтан активтің құнына енгізіліп, міндеттеме сомасынан шығарып тасталынады. Егер жалдау шарты бойынша ұйымның иелігінде тұрған жылжымайтын мүліктің үлесі инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде жіктелсе, онда әділ құны бойынша ескерілген объекті жылжымайтын мүліктің негізінде жатқан емес, осындай үлес болып табылады. Жылжымайтын мүлік үлесінің әділ құнын анықтау жөніндегі нұсқау әділ құн бойынша есеп моделі үшін 33-52, 13-ші ХҚЕСЫның 40,41,48,50 и 52 тармақтарда баяндалған. Бұл нұсқау осы құн бастапқы тану мақсаттары үшін нақты шығындар ретінде пайдаланылған кезде әділ құнды анықтау кезінде қолданылады.

27. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің бір немесе бірнеше объектілері монетарлық емес активке немесе активтерге немесе монетарлық және монетарлық емес активтердің үйлесіміне айырбастау жолымен алынуы мүмкін. Төменде келтірілген тұжырымдар бір монетарлық емес активтің басқасына айырбасына жатады, бірақ олар сондай-ақ алдыңғы сөйлемде сипатталған барлық айырбастарға қолданылады. Жылжымайтын мүлікке мұндай инвестициялардың құны әділ құн бойынша өлшенеді, бұған мына жағдайлар кірмейді: (а) айырбас операциясының коммерциялық мағынасы болмаса, немесе (b) алынған активтің де, берілген активтің де әділ құны сенімді өлшене алмайды. Сатып алынатын актив, егер тіпті ұйым берілген активті тануды шұғыл тоқтата алмаса да, осындай тәсілмен бағаланады. Егер сатып алынатын актив әділ құн бойынша өлшене алмаса, онда оның құны берілген активтің қаржылық жағдай туралы есептік құны бойынша өлшенеді.

28. Ұйым болашақ ақша ағыны қандай дәрежеде болатынын, операциялар нәтижесінде қалай өзгеретінін назарға ала отырып, айырбас операциясының коммерциялық мағынасын айқындайды. Айырбас операциясының, егер:

(a) алынған активтің ақша ағындарының құрылымы (тәуекелдік, уақыт бойынша  бөлініс және сома) берілген активтің ақша ағындарының құрылымынан ерекшеленсе, немесе

(b) ұйым үшін сипатты операциялардың нәтижесінде оның қызметінің бір бөлігі айырбас нәтижесінде өзгерсе, және

(c) (а) мен (b)-дағы айырма айырбасталған активтердің әділ құнымен салыстырғанда елеулі болса, коммерциялық мағынасы болады.

Айырбас операциясының ұйым үшін сипатты коммерциялық мағынасының бар-жоқтығын анықтау мақсаттары үшін айырбас операциясы қатысты болатын оның қызметінің бір бөлігінің құны салықтарды шегергеннен кейінгі ақша ағындарын көрсетуі тиіс. Бұл талдаудың нәтижесі ұйымның егжей-тегжейлі есептерді жүргізуінсіз айқын болуы тиіс.

29. Егер (а) әділ құнның негізделген есептік бағалаулары осы актив үшін елеусіз ауытқулардың шектерінде араласса немесе (b) осы шектердің шеңберінше түрлі есептік бағалаулардың ықтималдығын негізді бағалауға және оны әділ құнды есептеу кезінде пайдалануға болса, салыстырмалы нарықтық операциялары жоқ активтің әділ құны сенімді өлшене алады. Егер ұйым құнын бағалау үшін алынған немесе берілген активтің әділ құнын сенімді анықтай алса, онда құнды бағалау үшін, егер алынған активтің әділ құны неғұрлым айқынырақ болып табылмаса, берілген активтің әділ құны пайдаланылады.

Есеп саясаты

30. 32А және 34-тармақтарда көрсетілген жағдайларды қоспағанда, ұйым есеп саясаты ретінде 33-55-тармақтарда айтылған әділ құн бойынша есеп үлгісін, немесе 56-тармақта айтылған нақты шығындар бойынша есеп үлгісін таңдап, осы саясатты инвестициялық жылжымайтын мүлік барлық объектілеріне қолдануы керек.

31. 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп багалаулардагы өзгерістер және қателіктер ХҚЕС (IAS) есеп саясатын өз бетінше өзгерту, осы өзгеріс нәтижесінде ұйымның қаржы есептіліктері операциялардың, басқа оқиғалар және шарттардың ұйымның қаржылық жағдайына, қаржылық көрсеткіштеріне немесе ақша қозғалыстарына әсері туралы сенімді және анағұрлым орынды ақпаратты қамтамасыз ететін болса ғана, жасалуы тиіс екендігін баяндайды. Әділ құн бойынша есеп үлгісінен нақты шығындар бойынша есеп үлгісіне көшудің ақпараттың неғұрлым сапалы ұсынылуын қамтамасыз етуі екіталай.

32. Осы Стандарт барлық ұйымдар оны бағалау (егер ұйым әділ құн бойынша есеп үлгісін пайдаланса) немесе ақпаратты ашып көрсету (егер ол нақты шығындар бойынша есеп үлгісін пайдаланса) мақсатында инвестициялық жылжымайтын мүлік әділ құнын анықтауын талап етеді. Ұйымдар жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнын танымал әрі тиісті кәсіпкерлік біліктілікті меңгерген, сондай-ақ осындай санаттағы инвестициялық жылжымайтын мүлікке бағалау жасау тәжірибесі бар және тап сол аумақта орналасқан тәуелсіз бағалаушының инвестициялық жылжымайтын мүлікті бағалауы негізінде анықтауы мақұлданады, бірақ талап етілмейді.

 32 А Ұйым:

(a) әділ құнмен немесе осы инвестициялық жылжымайтын мүлік қамтитын белгілі активтердің табыстылығымен тікелей байланысты табыс әкелетін инвестициялық жылжымайтын мүлік қолдайтын барлық міндеттемелер үшін әділ құн бойынша есеп үлгісін немесе нақты шығындар бойынша есеп үлгісін таңдай; және

(b) (а) тармағында жасалған таңдауға қарамастан, барлық өзге инвестициялық жылжымайтын мүлік үшін әділ құн бойынша есеп үлгісін немесе нақты шығындар бойынша есеп үлгісін таңдай алады.

32В Кейбір сақтанушылар мен басқа ұйымдар номиналды бірліктерді шығаратын жылжымайтын мүліктің ішкі қорларын басқарады, оның үстіне кейбір бірліктерді байланысты шарттардағы инвесторлар, ал кейбіреулерін ұйым иелік етеді. 32А-тармағы қордың иелігінде тұрған жылжымайтын мүлікті ішінара нақты шығындар бойынша және ішінара әділ құн бойынша бағалауына рұқсат етпейді.

32С Егер ұйым 32А тармағында сипатталған екі санат үшін түрлі үлгілерді таңдайтын болса, онда инвестициялық жылжымайтын мүліктің түрлі үлгілерді пайдалана отырып өлшенген активтер қорларының арасында сату әділ құн бойынша танылуы тиіс, ал әділ құнның жинақталған өлшемі пайдада немесе шығында танылуы тиіс. Демек, егер инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісі әділ құн бойынша есеп үлгісі пайдаланылатын қордан нақты шығындар бойынша есеп үлгісі пайдаланылатын қорға сатылса, онда жылжымайтын мүліктің әділ құны сату күніне оның болжамды құны болады.

Әділ құн бойынша есепке алу үлгісі

33. Әділ құн бойынша есеп үлгісін таңдаған ұйым, 53-тармақта сипатталған жағдайларды қоспағанда, инвестициялық жылжымайтын мүліктің барлық объектілерін әділ құн бойынша өлшейді.

34. Егер жалгер операциялық жалгерлік бойынша иелік ететін жылжымайтын мүлік 6-тармаққа сәйкес инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде жіктелсе, онда 30-тармақ қолданылмайды; әділ құн бойынша есеп үлгісі қолданылуы тиіс.

35. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын өзгертуден болған пайданы немесе шығынды олар пайда болған кезеңдегі таза пайда немесе шығын құрамында тану қажет.

36. −

39. [Жойылған]

40. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құны - жақсы хабардар, тәуелсіз, мұндай операцияны жасауға ниеті бар тараптар арасында жылжымайтын мүлік айырбасталуы мүмкін баға (5-тармаққа қараңыз). Тұрпатты емес қаржыландыру, қайтарымды жалгерлікпен сату сияқты ерекше жағдайлар мен мән-жайлардың нәтижесінде арттырылған немесе төмендетілген есеп айырысу бағасы, сатып алу-сату мәмілесіне қатысы бар, кез келген тарап беретін өтеудің жеңілдікті шарттары немесе жеңілдіктер әділ құн болып табылмайды.

41. 25-тармақ жалданған инвестициялық жылжымайтын мүліктің бастапқы тану үшін негізді белгілейді. 33-тармақ жалданған инвестициялық жылжымайтын мүлік қажет болғанда әділ құны бойынша қайта бағалауды талап етеді. Нарықтық мөлшерлемелер бойынша жасалған жалдау шарттары кезінде танылған міндеттемлерге жатқызылатындарды қоса алғанда, күтілетін барлық жалдық төлемдерді шегере отырып сатып алған кездегі жалданған инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құны нөлге тең болуы тиіс. Бұл әділ құн, жалданған активті немесе міндеттемені есепке алу мақсаты үшін 17 ХҚЕС-тың (IAS) 20-тармағына сәйкес әділ құны бойынша немесе ең төменгі жалдық төлемдердің келтірілген құны бойынша танылу-танылмауына қарамастан, өзгермейді. Сөйтіп, 25-тармаққа сәйкес жалданған активтің құнын нақты шығындар бойынша бағалаудан 33-тармаққа сәйкес оның құнын әділ құн бойынша бағалауға көшу бастапқы өзге табыстарды немесе шығындарды тануға алып келмейді, егер әділ құн уақыттың түрлі кездерінде өлшенбесе. Бұл әділ құн бойынша есепке алуға көшу бастапқы танудан кейін жүргізілген кезде орын алады.

42. −

47. [жойылған]

48. Ерекше жағдайларда, ұйым инвестициялық жылжымайтын мүлікті иеленген кезде (немесе бар жылжымайтын мүлік оның қолданылу мақсаты өзгергеннен кейін алғаш рет инвестициялық жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болғанда) әділ құн тұрған шектердің соншалықты үлкен болатыны белгілі болатын, ал сол немесе басқа нәтиженің болу мүмкіндігін бағалау өте күрделі болып, әділ құнды біржақты анықтаудың бүкіл пайдалылығы жоққа шығатын жағдайлар болады. Бұл жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнын кез келген уақыт кезеңінде сенімді анықтаудың мүмкін еместігін дәлелдейді (53-тармақты қараңыз).

49. [Жойылған]

50. Әділ құн бойынша есеп үлгісі бойынша инвестициялық жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік көрсеткішін анықтау кезінде ұйым қаржылық жағдай туралы есепте жекелеген активтер немесе міндеттемелер ретінде танылған активтерді немесе міндеттемелерді қайта есепке алмайды. Мысалы:

(a) лифтілер және ауа айдау жүйесі сияқты жабдықтар көбінесе үйдің ажырамас бөлігін құрайды, сондықтан ол, әдетте, жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнына кіреді, бірақ жеке негізгі құрал ретінде танылмайды.

(b) егер жиһаздалған кеңсе жалға өткізілетін болса, әдетте, кеңсенің әділ құнына жиһаздың әділ құны қосылады, өйткені жалдық ақы жиһаздалған кеңсе үшін алынады. Жиһаздың құны инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнына қосылған жағдайда, ұйым жиһазды жеке актив түрінде танымайды;

(c) инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнына операциялық жалдау шарты бойынша алдын-ала төлем немесе есептелген кіріс қосылмайды, өйткені ұйым бұл баптарды жеке міндеттемелер немесе активтер ретінде таниды;

(d) жалдау шарты бойынша иелікте тұрған инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құны ақша қаражаттарының күтілетін қозғалыстарын көрсетеді (өтелетін болады деп күтілетін шартты жалдық төлемді қоса алғанда). Тиісінше, егер жылжымайтын мүліктің алынған бағалауы жүзеге асырылуы күтіліп отырған барлық төлемдер шегеріле отырып анықталса, әділ құн бойынша есеп үлгісі бойынша инвестициялық жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік көрсеткішін табу үшін, танылған жалдық міндеттемені кері қосу қажет.

51. [Жойылған]

52. Кейбір жағдайларда ұйым инвестициялық жылжымайтын мүлік байланысты келтірілген төлемдер құны (қаржы есептілігінде көрсетілген міндеттемелер бойынша төлемдерден басқа) тиісті ақшалай түсімдердің келтірілген құнынан асып түсетінін күтеді. Ұйым осындай міндеттемені тану немесе танымау туралы, сондай-ақ оларды бағалау әдістері туралы шешім қабылдаған кезде 37 Міндеттемелер, шартты міндеттемелер және шартты активтер ХҚЕС-ын (IAS) қолданады.

 Әділ құнды сенімді анықтаудың мүмкін еместігі

53. Ұйым инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын әрдайым жеткілікті түрде сенімділік дәрежесінде анықтай алады деген теріске шығаруға болатын жорамал бар. Алайда, ерекше жағдайларда, инвестициялық жылжымайтын мүлікті бірінші рет сатып алған кезде (не қолда бар жылжымайтын мүлік қолданылу мақсаты өзгергеннен кейін алғаш рет инвестициялық жылжымайтын мүліктің мәртебесіне ие болған кезде) инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын ұйымның әрдайым сенімді түрде анықтай алмайтыны белгілі болатын жағдайлар болады. Бұл жағдай салыстырмалы нарықтық операциялар сирек жүзеге асырылатын және әділ құнның басқа (мысалы, дисконтталған ақша ағыны жоспарларына негізделген) бағаларына қол жеткізу мүмкін болмағанда ғана, және тек осы жағдайда ғана орын алады. Егер ұйым құрылысы жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлік әділ құны сенімді түрде анықтау мүмкін еместігін анықтаса, бірақ жылжымайтын мүліктің әділ құнын құрылыс аяқталғанда сенімді түрде анықтауға болады деп күтсе, ұйым сол құрылысы жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлік, оның әділ құнын сенімді түрде анықтау мүмкін болғанша немесе құрылыс аяқталғанша (қайсысы ертерек), өзіндік құны бойынша бағалауы тиіс. Егер ұйым инвестициялық жылжымайтын мүлік (құрылысы жүріп жатқаннан басқасының) әділ құнын әрдайым сенімді түрде анықтау мүмкін емес екендігін анықтаса, ұйым сол инвестициялық мүлікті 16 ХҚЕС-ындағы (IAS) құнның есеп үлгісін қолданып бағалауы тиіс. Инвестициялық жылжымайтын мүлік қалдық шамасы нөл болады деп болжамдалуы тиіс. Ұйым 16 (IAS) ХҚЕС-ын инвестициялық жылжымайтын мүлік нвестициялық жылжымайтын мүлік сатылғанға дейін қолдануы тиіс.

53А Бұрын өзіндік құны бойынша бағаланған, құрылыс жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын сенімді түрде бағалау мүмкін болғанда, ұйым сол мүлікті оның әділ құнымен бағалауы тиіс. Сол мүліктің құрылысы аяқталғанда, оның әділ құны сенімді түрде анықталады деп саналады. Егер бұлай болмаған жағдайда, 53 тармаққа сәйкес, мүлік жөнінде 16 ХҚЕС-ындағы (IAS) құнның есеп үлгісін қолданып есеп беріледі.

53В Құрылыс жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын сенімді түрде бағалауға болады деген болжамды тек бастапқы тану кезінде жоққа шығаруға болады. Құрылыс жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлік нысанын әділ құнымен бағалаған ұйым құрылысы аяқталған инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын сенімді түрде анықтау мүмкін емес деген ұйғарымға келе алмайды.

54. Ерекше жағдайларда, ұйым, 53-тармақта айтылған себеппен, инвестициялық жылжымайтын мүлікті 16 ХҚЕС (IAS) бойынша құнның есеп үлгісін қолданып бағалауға мәжбүр болғанда, ол өзінің барлық басқа инвестициялық жылжымайтын мүліктерін, құрылыс жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлікпен қоса, әділ құнымен бағалайды. Осы жағдайларда, ұйым құнның есеп үлгісін тек бір инвестициялық жылжымайтын мүлікке қолдана алса да, ұйым қалған жылжымайтын мүліктердің әрқайсысы жөнінде әділ құн үлгісін қолданып есеп беруді жалғастыруы тиіс.

55. Егер ұйым бұрын инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісін әділ құн бойынша өлшеген ретте, ол осы объектіні әрі қарай да, ол істен шығып қалғанға дейін (немесе осы объект иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болатын, немесе ұйым объектіні әдеттегі шаруашылық қызмет барысында кейіннен сату мақсатымен қайта құра бастаған кезге дейін), тіпті нарықтағы салыстырмалы операциялардың саны қысқаруына және нарықтық бағаларға қол жетпеуіне қарамастан, әділ құн бойынша өлшегені жөн.

Нақты шығындар бойынша есепке алу үлгісі

56. Бастапқы танудан кейін нақты шығындар бойынша есеп үлгісін таңдаған ұйым жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектілерінің барлығын 16 ХҚЕС-ының (IAS) талаптарына сәйкес бағалауы тиіс, бұл есеп үлгісі үшін 5 Сатуға арналган ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылган қызмет ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес сатуға арналған жылжымайтын мүлік ретінде жіктеу өлшемдеріне жауап беретін (немесе сатуға арналған ретінде жіктелген шығып қалу тобына енгізілген) объектілер кірмейді. Сатуға арналғандар ретінде жіктеу өлшемдеріне жауап беретін немесе сатуға арналған ретінде жіктелген шығып қалу тобына енгізілген) жылжымайтын мүлікке инвестициялардың объектілері 5 ХҚЕС-ына (IFRS) сәйкес өлшенуі тиіс.

57. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің санатына ауыстыру немесе осы санаттан шығару қолданылу мақсаты өзгерген кезде ғана, және тек осы жағдайда ғана жүргізіледі, атап айтқанда:

(a) инвестициялық жылжымайтын мүлік иеленуші орналасатын жылжымайтын мүлік санатына ауыстырылған кезде жылжымайтын мүлікті иеленуші орналасатын жылжымайтын мүлік ретінде пайдаланудың басталуы;

(b) инвестициялық жылжымайтын мүлікті босалқыға ауыстыру кезінде сату мақсатымен қайта құрудың басталуы;

(c) иеленуші орналасатын жылжымайтын мүлік санатынан инвестициялық жылжымайтын мүлікке ауыстыру үшін иеленуші орналасатын кезеңнің аяқталуы; немесе

(d) босалқылардан инвестициялық жылжымайтын мүлікке ауыстыру үшін, басқа тарапқа операциялық жалға берудің басталуы.

(e) [жойылған]

58. 57 (b)-тармағына сәйкес ұйым объектіні оның арналу мақсаты өзгерген жағдайда ғана жылжымайтын мүлікке инвестициялардан босалқыларға ауыстыруға міндетті, объектіні сату мақсатымен оны қайта құра бастау бұған дәлел болады. Егер ұйым жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектісінен оны қайта құрмай шығарып тастауға шешім қабылдаса, ұйым ол тану тоқтатылғанға (қаржылық жағдай туралы есептен шығарылғанға) дейін объектіні инвестициялық жылжымайтын мүліктің құрамында көрсете береді және оны босалқылардың құрамында көрсетпейді. Сөйтіп, егер ұйым жылжымайтын мүлікке инвестициялардың бар объектісін жылжымайтын мүлікке инвестициялар ретінде одан әрі пайдалану үшін қайта құра бастаса, объекті жылжымайтын мүлікке инвестициялар мәртебесін сақтайды және қайта құру кезінде иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік ретінде сыныпталмайды.

59. 60-65-тармақтарды ұйым жылжымайтын мүлікке инвестицияларға қатысты әділ құн бойынша есеп үлгісін пайдаланған кезде туындайтын тану және бағалау мәселелеріне пайдаланады. Егер ұйым нақты шығындар бойынша есеп үлгісін пайдаланса, объектілерді жылжымайтын мүлікке инвестициялар, иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік және босалқылар санаттары арасында ауыстыру ақпаратты бағалау және ашып көрсету мақсаттары үшін ауыстырылатын объектілердің қаржылық жағдай туралы есептік құнын, сондай-ақ осы объектілердің құнын өзгертуге әкеп соқтырмайды.

60. Объектіні әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүлікке иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік немесе босалқылар санатына ауыстырған кезде, 16 ХҚЕС-ына (ІAS) немесе 2 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес кейіннен есепке алу үшін оның арналу мақсатын өзгерту күнгі жағдай бойынша оның әділ құны осы объектіге шыққан нақты шығындар ретінде қаралуы тиіс.

61. Егер иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүлік санатына ауысса, ұйым объектінің арналу мақсаты өзгеретін күнге дейін 16 ХҚЕС-тын (IAS) ережелерін қолдануы керек. Ұйым 16 ХҚЕС (IAS) бойынша жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік құны мен жоғарыда аталған күнгі жағдай бойынша оның әділ құны арасындағы айырманы 16 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес қайта бағалау сияқты ескеруі керек.

62. Иесі-орналасқан жылжымайтын мүлік әділ құны бойынша сақталған инвестициялық жылжымайтын мүлікке айналған күнге дейін ұйым жылжымайтын мүлікті амортизациялайды және кез келген құнсызданудан болған залалдарды таниды. Ұйым сол күнгі 16 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік құны мен оның әділ құны арасындағы айырманы 16 ХҚЕС-ына (IAS) сәйкес қайта бағалауды қарастырғандай қарайды. Басқаша айтқанда:

(a) Нәтижесіндегі жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнының кез келген азаюы пайда немесе шығын арқылы танылады. Дегенмен, сома сол жылжымайтын мүлікті қайта бағалау кірісіне жатқызылған дәрежеде, азаю басқа толық табыс арқылы танылады және үлес ішіндегі қайта бағалау кірісін азайтады.

(b) Нәтижесіндегі жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнының кез келген көбеюі төмендегідей қарастырылады:

(і) Көбеюдің сол жылжымайтын мүліктің алдыңғы құнсыздану залалын өзгертуінің дәрежесіне қарай, көбею пайда немесе шығын арқылы танылады. Пайда немесе шығын арқылы танылған сома, ешқандай құнсыздану залалы танылмағанда, анықталар (амортизация шегерілген) қаржылық жағдай туралы есептік құнды қайта қалыптастыруға қажет сомадан аспайды.

(іі) Көбеюдің кез келген қалған бөлігі басқа толық табыс арқылы танылады және үлес ішіндегі қайта бағалау кірісін көбейтеді. Кейін инвестициялық жылжымайтын мүлік шығарылып тасталғаннан соң, үлеске кіргізілген қайта бағалау кірісі таратылмаған табысқа өтуі мүмкін. Қайта бағалау кірісінен таратылмаған табысқа өткізу пайда немесе шығын арқылы жасалмайды.

63. Объектіні босалқылардан әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүлік санатына ауыстырған кезде, аталған күнгі жағдай бойынша объектінің әділ құны мен оның қаржылық жағдай туралы есептік құны арасындағы айырма пайда немесе шығын құрамында танылуы тиіс.

64. Объектіні босалқылардан әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүліктің санатына ауыстырған кездегі есеп тәртібі босалқыларды сатудың есеп тәртібіне сәйкес келеді.

65. Ұйым өз бетінше салынған әділ құн бойынша көрсетілетін инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің құрылысы немесе қайта құрылуы аяқталған кезде, аталған күнгі жағдай бойынша жылжымайтын мүліктің әділ құны мен оның қаржылық жағдай туралы есептік құны арасындағы айырма пайда немесе шығын құрамында танылуы тиіс.

66. Объект істен шығып қалғаннан кейін оған байланысты экономикалық пайда алу болжанбайтындай болып істен шығып қалған немесе пайдаланудан біржола алып тасталған жағдайда, инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісін тану тоқтатылуы тиіс (ол қаржылық жағдай туралы есептен шығарылады).

67. Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің істен шығуы сату немесе қаржылық жалға беру арқылы жүзеге асырылады. Инвестициялық жылжымайтын мүлік істен шыққан күнін анықтау үшін ұйым 18 ХҚЕС-та (IAS) баяндалған тауарлар сатудан алынған кірісті тану өлшемдерін басшылыққа алуы және 18 ХҚЕС-ына (IAS) көрнекі мысалдардағы тиісті ұсынымдарды ескеруі керек. 17 ХҚЕС (IAS) қаржылық жалгерлікке беру және кері жалгерлік шартымен сату жолымен істен шығуына қатысты қолданылады.

68. Егер 16-тармақта баяндалған тану принципіне сәйкес ұйым жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектісінің бір бөлігін өтеу құнын активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнында таныса, ол алмастырылған бөліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнын тануды тоқтатады. Нақты шығындар бойынша есеп үлгісін пайдалана отырып ескерілетін инвестициялық жылжымайтын мүлік жағдайларда алмастырылған бөлік жеке амортизацияланған бөлік бола алмайды. Егер ұйым үшін алмастырылған бөліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнын анықтау мүлдем мүмкін болмаса, онда ол алмастыратын бөліктің құнын ол сатып алынған немесе салынған кездегі алмастырылған бөліктің құнының көрсеткіші ретінде пайдалана алады. Әділ құн бойынша есеп үлгісіне сәйкес инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің әділ құны алмастырылуы тиіс объектінің бір бөлігі өз құнын жоғалтып алу фактісін көрсетеді. Кейбір жағдайларда объектінің бір бөлігі ауыстырылған кезде оның әділ құнын қай сомаға кеміту қажет екенін анықтау қиынға соғады. Объектінің бір бөлігін алмастырған кезде оның әділ құнын кемітудің баламасы, егер мұндай қадам мүлдем мүмкін болмаса, алмастыру құнын активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнына енгізу, содан кейін объектінің бөліктерін алмастыруды талап етпейтін жаңа сатып алулар үшін талап етілгендей әділ құнды қайта бағалауды жүргізу болып табылады.

69. Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісін есептен шығару немесе істен шығару нәтижесінде туындайтын өзге пайдалар немесе шығындар активтің істен шығуы мен қаржылық жағдай туралы есептік құнынан таза түсімдердің арасындағы айырма ретінде анықталуға және есептен шығару немесе шығып қалу орын алған кезеңде пайда немесе шығын құрамында танылуы тиіс (кері жалгерлікпен сатуға қатысты 17 ХҚЕС (IAS) өзге қадамды талап ететін жағдайды қоспағанда).

70. Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісі істен шыққан жағдайда алынуы тиіс өтем бастапқыда әділ құн бойынша танылады. Атап айтқанда, инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісі үшін ақы төлеу мерзімі ұзартылған жағдайда, алынуы тиіс өтем алдымен объектінің төлем мерзімі ұзартылмай ақшалай қаражатты төлеу кезіндегі бағасы бойынша көрсетіледі. Өтемнің атаулы сомасы мен объектінің төлем мерзімі ұзартылмай ақшалай қаражатты төлеу кезіндегі баға арасындағы айырма пайыздың тиімді мөлшерлемесі әдісін пайдалана отырып 18 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес пайыздық кіріс ретінде танылады.

71. Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісі істен шыққаннан кейін ұйымда қалған міндеттемелерді есепке алу үшін ұйым 37 ХҚЕС-ты (IAS) немесе басқа Стандарттардың тиісті ережелерін қолданады.

72. Құнсызданған, жоғалтылған немесе берілген инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілері үшін үшінші тұлғалардан алынған өтемдер мұндай өтем алынуы тиіс болған кезде пайда немесе шығын құрамында танылуы тиіс.

73. Инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілерінің құнсыздануы немесе жоғалуы, өтемді төлеу туралы талаптар немесе үшінші тұлғаларға төлеу және алмастырушы активтерді кейінгі сатып алу немесе құрылысын салу жеке экономикалық оқиғалар болып табылады және төменде көрсетілгендей бөлек ескеріледі:

(a) инвестициялық жылжымайтын мүліктің құнсыздануы 36 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес танылады;

(a) инвестициялық жылжымайтын мүліктің есептен шығарылуы немесе шығып қалуы осы стандарттың 66-71-тармақтарына сәйкес танылады;

(b) құнсызданған, жоғалтылған немесе берілген жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектілері үшін үшінші тұлғалардан түскен өтемдер өтем алынуы тиіс болған кезде пайданың немесе шығынның құрамында танылады; және

(c) алмастыру ретінде қалпына келтірілген, сатып алынған немесе салынған активтердің құны осы Стандарттың 20-29-тармақтарына сәйкес танылады.

Әділ құн бойынша есеп үлгісі және нақты шығындар бойынша есеп үлгісі

74. Төменде ақпаратты ашып көрсетуге қойылатын талаптар 17 ХҚЕС (IAS) көзделгендерге қосымша қолданылады. 17 ХҚЕС (IAS) сәйкес инвестициялық жылжымайтын мүлік иесі операциялық жасалған жалдау шарттары туралы ақпаратты жалға берушінің ашып көрсетуге қойылатын талаптарына сәйкес ашып көрсетеді инвестициялық жылжымайтын мүлік қаржылық және операциялық жалдау шартының талаптары бойынша иелік ететін ұйым жасалған жалдау шарты туралы ақпаратты жалға алушының ақпаратты ашып көрсетуге қоятын талаптарына сәйкес - қаржылық жалдау үшін және жалға берушінің - операциялық жалгерлік үшін қойылатын талаптарына сәйкес ашып көрсетеді.

75. Ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі керек:

(a) оның әділ құн бойынша немесе нақты шығындар бойынша есепке алу үлгісін қолдануын;

(b) егер ол әділ құн бойынша есеп үлгісін қолданатын болса, оның иелігінде операциялық жалдаудың шарты бойынша тұрған жылжымайтын мүліктің үлесін жылжымайтын мүлікке инвестиция ретінде жіктей ме және ескере ме және қандай жағдайларда;

(c) объектіні сыныптау қиын болып көрінген жағдайларда (14-тармақты қараңыз), инвестициялық жылжымайтын мүлік және иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлікті, сондай-ақ әдеттегі шаруашылық қызмет барысында сатуға арналған жылжымайтын мүлікті шектеу мақсаттарында ұйым пайдаланатын өлшемдер;

(d) [жойылған];

(e) инвестициялық жылжымайтын мүліктің объектісінің әділ құны (қаржы есептілігінде өлшенген немесе ашып көрсетілген) танымал әрі тиісті кәсіпкерлік біліктілікті меңгерген, сондай-ақ осындай санаттағы инвестициялық жылжымайтын мүлікті бағалау жасау тәжірибесі бар және тап сол аумақта орналасқан тәуелсіз бағалаушының бағалауы негізінде, анықтауына негізделген. Мұндай ашып көрсетудің болмау фактісі қаржы есептілігіне ескертулерде ашып көрсетіледі;

(a) пайда немесе залал құрамында танылған:

(i) инвестициялық жылжымайтын мүліктің жалгерлік кірісі;

(ii) кезең ішінде жалгерлік кіріс келтіретін инвестициялық жылжымайтын мүлікке қатысты тікелей операциялық шығыстар (оның ішінде жөндеуге және ағымдағы қызмет көрсетуге арналған шығыстар);

(iii) кезең ішінде жалгерлік кіріс келтірмейтін инвестициялық жылжымайтын мүлікке қатысты тікелей операциялық шығыстар (оның ішінде жөндеуге және ағымдағы қызмет көрсетуге арналған шығыстар); және

(iv) инвестициялық жылжымайтын мүлікте нақты шығындар бойынша есеп үлгісі пайдаланылатын активтер қорынан әділ құн бойынша есеп үлгісі пайдаланылатын қорға сатқан кезде пайдада немесе шығында танылған әділ құнның жинақталған өзгерісінің сомасы (32С-тармағын қараңыз);

(g) инвестициялық жылжымайтын мүлікті сату немесе істен шығып қалудан кіріс пен түсімдерді бөлу мүмкіндігіне қатысты шектеулердің болуы және сомалары;

(h) инвестициялық жылжымайтын мүлікті сатып алу, салу немесе қайта құру не жылжымайтын мүлікті жөндеу, ағымдағы қызмет көрсету немесе жақсарту бойынша келісімшарттық міндеттемелер.

 Әділ құн бойынша есеп үлгісі

76. 75-тармаққа сәйкес ашып көрсетілетін ақпаратқа қосымша, 33-55-тармақтарда айтылған әділ құн бойынша есеп үлгісін қолданатын ұйым сондай-ақ есепті кезеңнің басындағы инвестициялық жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнын есепті кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай туралы есептік құнмен салыстыруды ашып көрсетіп, мыналарды көрсетуі керек:

(a) объектілер сатып алу нәтижесінде және активтің қаржылық жағдай туралы есептік құнында танылатын келесі шығындарды капиталдандыру нәтижесінде ұлғаюы жеке ашып көрсетілетін ұлғаюлар;

(b) бизнесті біріктіру арқылы сатып алу нәтижесіндегі өсімін;

(c) сатуға немесе шығып қалуға арналған топқа енгізілген ретінде жіктелген, 5 ХҚЕС (IFRS) сәйкес сатуға арналған ретінде жіктелген активтер мен басқа шығып қалулар;

(d) әділ құнды түзету нәтижесіндегі басқа таза табыстар немесе шығындар;

(e) қаржы есептілігін тапсырудың басқа валютасына көшіру кезінде және шетелдік қызметті есеп беруші ұйымның табыстау валютасына көшуі кезінде туындайтын таза бағамдық айырманы;

(f) инвестициялық жылжымайтын мүліктің объектілерін босалқылар мен иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік санаттарына, және керісінше ауыстыру; және

(g) басқа да өзгерістерді.

77. Егер инвестициялық жылжымайтын мүлік үшін алынған бағалаулар едәуір шамада қаржы есептілігінің мақсаттары үшін, мысалы, 50-тармақта сипатталғандай жеке активтер мен міндеттемелер ретінде танылатын активтерді немесе міндеттемелерді қайта есепке алуды болдырмас үшін түзетілсе, онда ұйым бұрын қосылып, танылған жалдық міндеттемелерде танылған жиынтық соманы бөлек көрсете отырып қаржы есептілігіне енгізілген алынған бағалау мен түзетілген бағалау арасындағы салыстырманы және басқа елеулі түзетулерді ашып көрсетуі тиіс.

78. Ұйым жылжымайтын мүлікке инвестицияларды 16 ХҚЕС-та (IAS) айтылған негізгі есеп тәртібін пайдалана отырып өлшейтін, 53-тармақта сипатталған айрықша жағдайларда, 76-тармақта талап етілетін салыстыру инвестициялық жылжымайтын мүлік осы объектісіне қатысты сомаларды инвестициялық жылжымайтын мүліктің басқа объектілеріне қатысты сомалардан бөлек ашып көрсетуі тиіс. Бұдан басқа, ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуі тиіс:

(a) инвестициялық жылжымайтын мүліктің сипаттамасы;

(b) әділ құн жеткілікті сенімділік деңгейінде өлшене алмайтын себептерді түсіндіру;

(c) мүмкіндігінше инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнының өлшемі болжамды түрде тұрған шекараны; және

(d) әділ құн бойынша инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісі істен шығып қалған кезде:

(i) әділ құн бойынша көрсетілмейтін инвестициялық жылжымайтын мүлік объектісінің істен шығып қалу фактісін;

(ii) инвестициялық жылжымайтын мүлік мұндай объектісінің сату кезіндегі қаржылық жағдай туралы есептік құнын; және

(iii) танылған табыс немесе шығын сомасын.

Өзіндік құн бойынша есеп моделі

79. 75-тармақ талап ететін ақпаратты ашып көрсетуге қосымша 56-тармақта айтылған нақты шығындар бойынша есеп үлгісін қолданатын ұйым сондай-ақ мынадай ақпаратты ашып көрсетеді:

(a) амортизация есептеудің қолданылатын әдістері;

(b) пайдалы қолданудың қолданылатын мерзімдері немесе амортизация нормалары;

(c) есепті кезеңнің басындағы және соңындағы жылдық қаржылық жағдай туралы есептік құн мен жинақталған амортизация (құнсызданудан болған жинақталған залалдармен қоса);

(d) мыналарды көрсететін есепті кезеңнің басындағы және соңындағы инвестициялық жылжымайтын мүліктің қаржылық жағдай туралы есептік құнын салыстырып тексеру:

(i) объектілер сатып алу нәтижесіндегі және актив ретінде танылатын келесі шығындарды капиталдандыру нәтижесіндегі өсім жеке ашып көрсетіп, ұлғаюды;

(ii) бизнесті біріктіру арқылы сатып алу нәтижесіндегі өсімін;

(iii) сатуға арналған ретінде жіктелген немесе 5 ХҚЕС (IFRS) сәйкес сатуға арналған ретінде жіктелген топқа енгізілген активтер мен өзге шығып қалуларды;

(іv) амортизацияны;

(v) 36 ХҚЕС-қа (IAS) сәйкес есептілікте құнсызданудан болған залалдар деп танылған соманы және есепті кезең ішінде құнсызданудан болған қалпына келтірілген соманы;

(vі) қаржы есептілігін берудің басқа валютасына ауыстырған кезде және шетелдік қызметті есеп беретін ұйымның валютасына ауыстыру кезінде туындайтын таза бағамдық айырманы;

(vіі) инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілерін босалқылар және иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік санаттарына, және керісінше ауыстыруды; және

(vііі) басқа да өзгерістерді; және

(е) инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын. Ұйым инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнының сенімділігін жеткілікті дәрежеде анықтай алмайтын, 53-тармақта айтылған айрықша жағдайларда, ол мынадай ақпаратты ашып көрсетуі керек:

(i) инвестициялық жылжымайтын мүліктің сипаттамасын;

(ii) әділ құн жеткілікті сенімділік деңгейінде есептеле алмайтын себептерді түсіндіруді; және

(iii) мүмкіндігінше инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнының өлшемі болжамды түрде тұрған шекараны.

Әділ құн бойынша есеп үлгісі

80. Бұрын 40 ХҚЕС-ын (IAS) қолданған (2000 жылғы редакция) және операциялық жалгерлік шарты бойынша оның иелігіндегі жылжымайтын мүліктің тиісті критерийлерінің кейбірін немесе барлығын қанағаттандыратын объектілерін инвестициялық жылжымайтын мүлік ретінде жіктеуге және ескеруге шешім қабылдаған ұйым осы таңдаудың ықпалын осы таңдау бірінші рет жасалған кезеңнің басында бөлінбеген пайданың сальдосын түзету ретінде тануы тиіс. Бұған қоса:

(a) егер ұйым инвестициялық жылжымайтын мүліктің осы объектілерінің әділ құнын алдыңғы кезеңдерде (5-тармақта келтірілген әділ құн анықтамасын қанағаттандыратын және 36-52-тармақтардағы ұсынымдарға сәйкес есептелген) бұрын ашып көрсеткен болса (қаржы есептілігінде немесе өзгеше жолмен), ұйымның мыналарды жүзеге асыруы құпталады, бірақ талап етілмейді:

(i) осындай әділ құн ашып көрсетілген ең алғашқы есепті кезеңде бөлінбеген пайданың бастапқы сальдосын түзету; және

(ii) аталған кезеңдер ішіндегі салыстырма көрсеткіштерді қайта есептеу; және

(b) егер ұйым (а) тармақта көрсетілген ақпаратты бұрын ашып көрсетпеген болса, ол салыстырма ақпаратты қайта есептеуі тиіс емес және ол осы фактіні ашып көрсетуі керек.

81. Осы Стандарт 8 ХҚЕС (IAS) талаптарынан ерекшеленетін қадамды қолдануды талап етеді. 8 ХҚЕС (IAS), қайта есептеу мүмкін болмайтын жағдайды қоспағанда, салыстырма ақпаратты қайта есептеуді талап етпейді.

82. Ұйым осы Стандартты алғаш рет қолданған кезде, бөлінбеген пайданың бастапқы сальдосын түзету жылжымайтын мүлікке инвестициялар үшін «қайта бағалаудан мүлік құны өсуінің» бабының құрамына кіретін соманы қайта сыныптауды қамтиды.

Нақты шығындар бойынша есеп үлгісі

83. 8 ХҚЕС (IAS) ережелері ұйым осы Стандартты алғаш қолданған кезде және есеп үлгісін нақты шығындар бойынша таңдаған кезде туындайтын есеп саясатының кез келген өзгерістеріне қатысты қолданылады. Есеп саясатының өзгеруі жылжымайтын мүлікке инвестициялар үшін «қайта бағалаудан мүлік құны өсуінің» бабының құрамына кіретін соманы қайта сыныптауды қамтиды.

84. 27-29-тармақтарда баяндалған активтерді айырбастау операцияларының нәтижесінде сатып алынған инвестициялық жылжымайтын мүліктің бастапқы бағалауға қатысты талаптар болашақ операцияларға ғана перспективалы түрде қолданылуы тиіс.

 Бизнес бірлестіктері

84A 2013 жылдың желтоқсан айында шыққан 2011-2013 Кезеңіндегі Жылдық Жетілдірулер 14А тармағын және 6 тармақтың алдындағы тақырыпшаны қосты. Ұйым түзетуді қабылдаған бірінші кезеңнің басынан бастап инвестициялық жылжымайтын мүлікті сатып алуға перспективті түрде осы түзетулерді қолдануы тиіс. Демек, алдыңғы кезеңдердегі жылжымайтын мүлікті сатып алуды есепке алу реттестірілмеуі тиіс. Алайда, ұйым күшіне ену күнінде немесе одан кейін орын тапқан бірінші жылдық кезеңнің басында осыған дейін орын тапқан жылжымайтын мүлікті жеке сатып алуларға қатысты осы түзетулерді қолдануға таңдай алады. Егер тек қана сол ертерек операциялардың түзетулерін қолдануға қажет болатын ақпарат ұйымға қолжетімді болса.

85. Ұйым осы Стандартты 2005 жылғы 1 қаңтардан немесе осы күннен кейін басталатын жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Мерзімінен бұрын қолдану мақұлданады. Егер ұйым осы Стандартты 2005 жылғы 1 қаңтарға дейін басталатын кезеңдерге қатысты қолданса, ол осы фактіні ашып көрсетуі керек.

85А 1 Қаржылық есептілікті ұсыну ХҚЕС (IAS) (2007 жылғы редакция) бойынша ХҚЕС-тарында (IFRS) қолданылған терминологияға түзету енгізілді. Сонымен бірге 62 тармаққа түзетулер енгізілді. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 1 ХҚЕС-ын (IAS) (2007 жылғы редакция) ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.

85В 2008 жылдың мамырында шығарылған ХҚЕС-тарына (IFRS) жетілдірулер бойынша 8, 9, 48, 53, 54 және 57-тармақтарына түзетулер енгізілді. 22-тармақ алынып тасталды және 53А және 53В-тармақтары қосылды. Осы түзетулерді ұйым 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе бұдан кейінгі күннен бастап проспективті түрде жылдық кезеңдер үшін қолдануы тиіс. Ұйымға түзетулерді, егер құрылысы жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүліктердің әділ құны сол күндері анықталған болса, құрылысы жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлікке 2009 жылдың 1 қаңтарына дейінгі кез келген күннен бастап қолдануға рұқсат етіледі. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс және бір уақытта 16 Жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар ХҚЕС-ының (IAS) 5 және 81 Е -тармақтарына енгізілген түзетулерді қолдануы тиіс.

85С 2011 жылдың мамырында жарияланған 13-ші ХҚЕС 5-ші тармақта әділ кұнның анықтамасың түзетті, 26, 29, 32, 40, 48, 53, 53B, 78-80 және 85B тармақтарға түзетулер енгізіп, 36-39, 42-47, 49, 51 and 75(d)тармақтарды жойды. Ұйым ол түзетулерді 13-ші ХҚЕС-ті қолданған кезде қолдануы тиіс.

85D 2013 жылдың желтоқсан айында шыққан 2011-2013 Кезеңіндегі Жылдық Жетілдірулер 6 тармақтың басына және 84 тармақтың соңына тақырып қосып, 14А және 84А тармақтарын қосты. Ұйым 2014 1 қаңтардан кейінгі жылма-жыл кезеңдер үшін осы түзетулерді қолдануы тиіс. Бұдан ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді ертерек мерзім ішінде қолданса, бұл деректі ашып көрсетуі тиіс.

86. Осы Стандарт 40 Инвестициялық жылжымайтын мүлік ХҚЕС-ын (IAS) (2000 жылы шығарылған) ауыстырады.