34-ші Халықаралық Қаржылық Есептілік Стандарты (IAS 34)
Аралық Қаржылық Есептілігі

Осы Стандарттың мақсаты аралық қаржылық есептілігінің минимум мазмұнын айқындау жəне аралық кезеңдегі толық жəне ықшамдалған қаржылық есептілігінде тану мен бағалауға арналған қағидаттарды белгілеу болып табылады. Дер кезіндегі жəне сенімді аралық есептілік инвесторлардың, кредиторлардың жəне басқа тұлғалардың ұйымның пайданы жəне ақша қаражатының ағымдарын құру мүмкіндіктерін анықтау, оның қаржылық жай-күйі мен өтімділігін бағалау қабілетін арттырады.

1. Осы Стандарт қандай ұйымдардың аралық кезең аяқталғаннан кейін қандай жиілікпен жəне қаншалықты тездікпен аралық қаржылық есептілігін жариялауы тиіс екендігін белгілемейді. Алайда, үкіметтер, бағалы қағаздар айналысын реттейтін органдар, қор биржалары жəне бухгалтерлік ұйымдар борыштық немесе үлестік бағалы қағаздары нарықта еркін айналатын ұйымдар аралық қаржылық есептілігін жариялауды жиі талап етеді. Осы Стандарт ұйым Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарына сəйкес аралық қаржылық есептілігін жариялауға мəжбүр болған немесе жариялауды шешкен жағдайда қолданады. Қаржылық есептіліктің Халықаралық Стандарттарының Комитеті^[1] акциялары еркін айналатын ұйымдардың осы Стандартта ұсынылған тану, бағалау жəне ашу қағидаттарына сəйкес келетін аралық қаржылық есептілігін ұсынуын қолдайды. Атап айтқанда, акциялары еркін айналатын ұйымдардың мыналарды:

(а) аралық қаржылық есептілігінен кем дегенде олардың қаржы жылының бірінші жартысының аяғындағы жай-күйі бойынша; жəне

(b) аралық қаржылық есептілігін аралық кезең аяқталғаннан кейін 60 күннен кешіктірмей ұсынуына қолдану көрсетіледі.

2. Жылдық немесе аралық қаржылық есептілігінің Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарына сəйкестігі жеке бағаланады. Ұйымның нақты қаржы жылының ішінде аралық қаржылық есептілігін бере алмау немесе осы Стандартқа сəйкес емес аралық қаржылық есептілігін беру фактісі ұйымның жылдық қаржылық есептілігінің, егер олар барлық қалғандары бойынша олардың талаптарына жауап беретін болса, онда есептіліктің Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарына сəйкес еместігін білдірмейді.

3. Егер ұйымның аралық қаржылық есептілігі Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарына сəйкес ұсынылса, онда ол осы Стандарттың барлық талаптарын орындауы тиіс. Осыған байланысты 19-тармақ тиісті ақпараттың мəнін ашуды қажет етеді.

4. Осы Стандартта мынадай терминдер төменде көрсетілген мəндерде пайдаланылады:

Аралық кезең - бұл ұзақтығы толық қаржы жылынан қысқа қаржылық есеп беру кезеңі.

Аралық қаржылық есептілігі- аралық кезеңдегі не қаржылық есептілігінің толық жиынтығынан (1 Қаржылық есептілігін ұсыну (2007 жылғы редакция) (IAS) сипатталғандай) не ықшамдалған қаржылық есептіліктер жиынтығынан (осы Стандартта сипатталғандай) тұратын қаржылық есептілігі.

5. 1 (IAS) ХҚЕС-ы қаржылық есептiлiгiнiң толық жиынтығы мыналарды қамтиды:

(а) кезеңнің соңындағы қаржылық жағдай жөніндегі есептілік;

(b) кезең ішіндегі пайда мен залалдың жиынтық табыс жөніндегі есептілігі;

(с) кезең ішіндегі үлес өзгерістері жөніндегі есептілік;

(d) кезең ішіндегі ақша қаражатының қозғалысы жөніндегі есептілік;

(e) есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын жəне басқа да түсіндірме ескертпелерді қоса, ескертулер;

(еа) 1 ХҚЕС (IAS) анықтаған 38 және 38A тармақтарына сәйкес алдыңғы кезеңге қатысты салыстырмалы ақпарат; және

(f) ұйым есеп саясатын ретроспективті түрде қолданатын немесе өз қаржылық есептілігіндегі баптар жөнінде ретроспективті түрде қайта есеп беретін немесе ұйым өз қаржылық есептілігіндегі баптарды қайта жіктейтін ең бастапқы салыстырмалы кезеңнің басындағыдай 1 ХҚЕС (IAS) анықтаған 40A-40D тармақтарына сәйкес қаржылық жағдай жөніндегі есептілік.

Кәсіпорын осы Стандартта қолданылатын атаулардан басқа есептілікке атау беруі мүмкін. Мысалы, кәсіпорын «жиынтық табыс есептілігін» «пайда мен залалдың және басқа да жиынтық табыстың есептілігі» орнына қолдана алады.

6. Есептіліктің уақытылы тапсырылуы үшін шығындар тұрғысынан жəне бұрын берілген есептіліктегі қайталауларды болдырмау үшін, ұйым жылдық қаржылық есептілікпен салыстырғанда аралық күндердегі жай-күйі бойынша азырақ ақпарат ұсынуға мəжбүр болуы мүмкін немесе ұсынуға шешім қабылдай алады. Осы Стандарт ықшамдалған қаржылық есептіліктері жəне ішінара түсіндірме ескертулер кіретін аралық қаржылық есептілігінің ең аз мазмұнын айқындайды. Аралық қаржы есептілігі жылдық қаржылық есептіліктерінің соңғы толық жиынтығымен салыстырғанда жаңартылған ақпарат ұсынуға арналған. Тиісінше, ол жаңа қызметтің жаңа түрлеріне, оқиғалар мен жағдайларға байланыстырылады жəне есептіліктерде бұрын ұсынылған ақпаратты қайталамайды.

7. Осы Стандарт ұйымға аралық қаржылық есептілігіне ықшамдалған қаржылық есептілігінің жəне ішінара түсіндірме ескертулердің орнына қаржылық есептіліктердің толық жиынтығын (1 ХҚЕС-ында (IAS) сипатталғандай) жариялауға тыйым салмайды. Стандарт сондай-ақ ұйымның ықшамдалған қаржылық есептілігіне осы Стандартта айқындалғандай, баптар мен ішінара түсіндірме ескертулердің минимум санынан жоғары ақпарат енгізуіне тыйым салмайды. Осы Стандарттағы тану жəне бағалау жөніндегі нұсқаулар сондай-ақ аралық кезеңдегі толық қаржылық есептілігіне қолданылады жəне мұндай есептілікке осы Стандарт талап ететін (атап айтқанда, 16-тармақта көзделген ішінара ескертулерді ашу), сол сияқты басқа да Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары (IFRS) талап ететін барлық ашып көрсетулер (əсіресе) кіреді.

Аралық қаржылық есептілігінің кем дегендегі құрамдас бөліктері

8. Аралық қаржылық есептілігіне кем дегенде мынадай құрамдас бөліктер кіруі тиіс:

(а) ықшамдалған қаржылық жағдай туралы есептілік;

(b) жиынтық табыс туралы ықшамдалған есептілік, төмендегілердің біреуі ретінде ұсынылған:

(і) ықшамдалған жалғыз есептілік; немесе

(іі) ықшамдалған жеке табыс туралы есептілік жəне жиынтық табыс туралы ықшамдалған есептілік;

(с) үлестегі өзгерістер туралы ықшамдалған есептілік;

(d) ақша қаражатының қозғалысы туралы ықшамдалған есептілік; жəне

(е) ішінара түсіндірме жазбалар.

8А Егер ұйым пайда немесе шығынның компонентін 1 Қаржылық есептілігін ұсыну (2011 жылғы редакция) ХҚЕС-ының (IAS) 10А-тармағында сипатталғандай табыс туралы жеке есептілікте ұсынса, ол сол жеке есептіліктен ықшамдалған аралық ақпаратты ұсынады.

Аралық қаржылық есептілігінің нысаны жəне мазмұны

9. Егер ұйым өзінің аралық қаржы есептілігі ретінде қаржы есептіліктерінің толық жиынтығын жариялайтын болса, онда осы құжаттардың нысаны мен мазмұны қаржылық есептіліктердің толық жиынтығына қойылатын 1 ХҚЕС-ының (IAS) талаптарына сəйкес болуы тиіс.

10. Егер ұйым өзінің аралық қаржы есептілігі ретінде ықшамдалған қаржы есептіліктерінің жиынтығын жариялайтын болса, онда бұл ықшамдалған есептілікке, ең аз дегенде, осы Стандартта талап етілетін соңғы жылдық қаржы есептілігіне енгізілген тақырыптар мен аралық сомалардың əрқайсысы жəне ішінара түсіндірме ескертулер кіруі тиіс, егер қосымша баптардың немесе ескертулердің болмауы ықшамдалған аралық есептіліктің жаңылыс басуына əкелген жағдайда, олар кіргізілуі тиіс.

11. Аралық кезең ішіндегі пайдалар мен шығындар компоненттерін ұсынатын есептілікте, ұйым 33 Акцияға шаққандағы пайда ХҚЕС-тың (IAS) шегінде болғанда, ұйым сол кезең ішіндегі акцияға келетін негізгі жəне таратылған табысты ұсынуы тиіс. ^[2]

11А Егер ұйым пайда немесе шығынның компонентін 1 Қаржы есептілігін ұсыну (2011 жылғы редакция) ХҚЕС-ының (IAS) 10А -тармағына да сипатталғандай табыс туралы жеке есептілікте ұсынса, ол бір акцияның базалық жəне таратылған табысын сол жеке есептілікте ұсынады.

12. 1 ХҚЕС-ында (IAS) (2007 жылғы редакция) қаржы есептілігінің құрылымы бойынша нұсқаулар бар. 1 ХҚЕС-ын (IAS) қолдану жөніндегі нұсқаулықта қаржылық жағдай туралы есептілікті, жиынтық табыс туралы есептілікті жəне үлестегі өзгерістер туралы есептілікті ұсыну нысандарын көркемдеу мысалдар келтіріледі.

13. [Жойылған]

14. Егер ұйымның ең соңғы жылдық есептілігі шоғырландырылған есептілік болса, онда аралық қаржы есептілігі шоғырландырылған негізде жасалады. Бас ұйымның қаржы есептілігінің жекелеген нысандары ең соңғы жылдық қаржы есептілігіндегі шоғырландырылған есептілікпен келісілмейді немесе салыстырыла алмайды. Егер ұйымның жылдық қаржы есептілігі шоғырландырылған қаржы есептілігіне толықтыру ретінде бас ұйымның қаржы есептілігінің жекелеген нысандарын қамтыған болса, онда осы стандарт бас ұйымның қаржы есептілігінің жекелеген нысандарын ұйымның аралық қаржы есептілігіне қосуды талап етпейді жəне қосуға тыйым салмайды.

Елеулі оқиғалар мен операциялар

15. Ұйым өзінің аралық қаржылық есебіне қаржылық жағдайдағы жəне ұйымның соңғы жылдық есептілік күнінен басталған қызмет нəтижелеріндегі өзгерістерді пайымдау үшін маңызды болып табылатын оқиғалар мен операцияларға түсініктемелерді енгізуі тиіс. Сол оқиғалар мен операцияларға қатысты ашылған ақпарат ең соңғы жылдық қаржылық есептілікте ұсынылған маңызды ақпаратты толықтыруы тиіс.

15A Ұйымның аралық қаржылық есебін пайдаланушының сол ұйымның ең соңғы жылдық қаржылық есебіне қолы жетімді болуы тиіс. Сондықтан, аралық қаржылық есептіліктің ескертулерінде ең соңғы жылдық қаржылық есептілікте баяндалған қатысты түрдегі елеусіз толықтыруларды көрсетудің қажеті жоқ.

15В Төменде олар елеулі болған жағдайда ашып көрсетілуі тиіс оқиғалар мен операциялардың тізімі келтірілген: тізім толық емес.

(а) өткізудің ықтимал таза құнына дейін босалқылар құнын төмендету жəне мұндай төмендетудің қайтарылуы;

(b) қаржылық акцияларды, мүлікті, ғимараттар мен құралдардың, материалдық емес активтердің немесе өзге активтердің құнсыздануынан болған шығынды тану жəне мұндай құнсыздану шығынының қайтарылуы;

(с) қайта құру құнына кез келген қорлардың қайтарылымы;

(d) мүлік, ғимараттар мен құралдардың алынуы мен берілуі;

(e) мүлік, ғимараттар мен құралдарды сатып алу шығыны;

(f) сот қаралары;

(g) алдыңғы кезеңдер қатесін түзету;

(h) ұйымның қаржылық акцияларының əділ құнына нұқсан келтіретін іскер немесе экономикалық жағдайлардағы өзгерістер, егер сол акциялар мен міндеттемелер амортизацияланған құндағы əділ құнда қаралса;

(i) қаржы кезеңінің басы немесе аяғында қайтарылмаған несие қаржысы немесе несие келісім-шартының бұзылуы;

(j) қатысты тараптар операциялары;

(k) қаржы құралдарының əділ құнын өлшеу барысындағы əділ құн иерархиясының деңгейлері арасындағы операциялар;

(l) мақсаттағы өзгерістің нəтижесі ретіндегі қаржылық активтердің жіктелуіндегі өзгерістер немесе сол активтердің пайдаланылу мақсатындағы өзгерістер;

(m) шартты міндеттемелер мен шартты активтердегі өзгерістер.

15С Жеке ХҚЕС (IFRS) 15В тармақта келтірілген атаулардың көбі үшін ашып көрсету талаптарын қамтамасыз етеді. Оқиға немесе операция соңғы жылдық есеп беру кезеңінен бері ұйымның қаржылық жағдайы немесе əрекетіндегі өзгерістерді түсіну үшін елеулі болса, онда оның аралық қаржылық есебі оған түсініктеме беріп, соңғы есеп беру кезеңінің қаржылық есебі енгізілген маңызды ақпаратпен толықтыруы тиіс.

16. -

18. [Жойылған]

 Өзге де ақпараттарды ашып көрсетулер

16А 15-15С тармақтарға сəйкес елеулі оқиғалар мен операцияларды ашып көрсетуге қосымша ұйым төмендегі ақпаратты маңызды жəне аралық қаржы есептілігінде еш жерде əлі ашылмаған болса, онда ұйым, аралық қаржы есептілігінің ескертулеріне енгізуі тиіс. Ақпарат, əдетте, қаржы жылының негізінде ұсынылуы тиіс.

(а) аралық қаржы есептілігінде соңғы жылдық қаржы есептілігінде пайдаланылған есеп саясаты жəне есептіліктеу əдістері пайдаланылғаны туралы хабарлама немесе, егер бұл саясат жəне əдістер өзгерген болса, онда бұл өзгерістің сипаты мен əсеріне сипаттама.

(b) аралық операциялардың маусымдылығы немесе циклдығы туралы түсіндірме түсініктемелер.

(с) активтерге, міндеттемелерге, капиталға, таза пайдаға ықпал ететін баптардың сипаты жəне сомасы немесе қызметінің сипатына, мөлшеріне немесе саласына орай ұйым үшін ерекше болып табылатын ақша қаражатының сипаты, мөлшері, ықпалы.

(d) ағымдағы қаржы жылының өткен аралық кезеңдерінде ұсынылған сомаларды бағалаудағы өзгерістердің немесе өткен қаржы жылдарында ұсынылған сомаларды бағалаудағы өзгерістердің сипаты жəне сомасы.

(е) борыштық жəне үлестік бағалы қағаздардың шығарылуы, қайта сатып алу жəне қайта өтеу.

(f) жай акциялар жəне басқа акциялар бойынша төленген дивиденд (жалпы көлемі немесе акцияға шаққанда).

(g) келесі сегмент ақпараты ((IFRS) 8 Операциялық бөлімдер ұйымнан өзінің жылдық қаржы есептілігінде сегменттік деректерді ашуын талап еткен жағдайда ғана ұйымның аралық қаржы есептілігінде сегменттік ақпаратты ашу талап етіледі):

(i) сыртқы тұтынушыдан түсім, егер ол қазіргі кездегі бас иеленушімен қаралған пайда немесе шығын сегементін бағалауда немесе басқа жағдайда қазіргі кездегі бас иеленушіге тұрақты түрде қамтамасыз ету қосылған болса.

(ii) сегментаралық түсімдер, егер ол қазіргі кездегі бас иеленушімен қаралған пайда немесе шығын сегементін бағалауда немесе басқа жағдайда қазіргі кездегі бас иеленушіге тұрақты түрде қамтамасыз ету қосылған болса.

(iii) кiрiс немесе залал сегментін бағалау.

(iv) егер осындай сомалар шешім қабылдаушы тұлғаға хабарланса, жариялануға тұрарлық соңғы жылдық қаржы есептілігінде ашып көрсетілінген сомадан материалдық өзгеріс бар жалпы активтер мен міндеттемелер.

(v) сегментацияның негізінде немесе кiрiс немесе шығынды бағалау негізінде соңғы жылдық қаржы есептілігінен айырмашылықты бейнелеу.

(vi) ұйымның кіріс немесе шығыннан салық төлеу (кiрiске салынатын салық) жəне тоқтатылған операциялардан бұрын кiрiс немесе шығынды сегменттік бағалауы жалпы ашып көрсетілуі тиіс мұқият тексеруі. Алайда, егер ұйым салық төлеу (кiрiске салынатын салық) сияқты сегменттік ашып көрсетілу бабын орнатса, ұйым сол баптардан кейінгі кiрiс жəне шығынға кiрiс жəне шығын жалпы сегменттік бағалауды салыстырып тексеруі мүмкін. Материалдарды салыстырып тексеру баптары мұқият тексеруде жеке анықталуы жəне сипатталуы тиіс.

(h) аралық кезеңнің қаржы есептілігінде көрсетілмеген, аралық кезеңінен кейін болған оқиғалар.

(і) ұйымдарды біріктіруді, еншілес ұйымдарды басқаруға ие болу жəне басқарудан айрылу мен ұзақ мерзімді инвестицияларды сатып алуды, сатуды, қайта құрылымданған жəне тоқтатылған қызметті қоса, аралық кезең ішінде ұйымның құрамындағы өзгерістердің əсері. Ұйымдарды біріктіру мəселесі бойынша, ұйым 3 Бизнес бірлестіктері (IFRS) ХҚЕС-ында қамтылған ақпаратты ашуға міндетті.

(j) Қаржы құралдары үшін әділ құн туралы ақпаратты ашып көрсету 13 ХҚЕС Әділ құнды есептеу 91-93(h), 94-96, 98 және 99 тармақтары және 7 ХҚЕС Қаржы құралдары:ашып көрсету 25, 26 және 28-30 тармақтары талап етеді.

(k) 10 ХҚЕС Шоғырландырылған Қаржы Есептіліктері анықтағандай, инвестициялық ұйым болып жарияланған немесе инвестициялық қызметін тоқтатқан кәсіпорындар үшін 12 ХҚЕС Басқа кәсіпорындардағы қатысулар туралы ақпараттарды ашып көрсетудің 9B тармағы.

Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарына сəйкестігі туралы ақпаратты ашу

19. Егер ұйымның аралық қаржы есептілігі осы Халықаралық қаржылық есептіліктің стандартына сəйкес жасалынса, онда бұл факт ашылуы тиіс. Аралық қаржы есептілігі əрбір қолданылатын ХҚЕС (IFRS) жөніндегі тұрақты комитет берген əрбір қолданылатын түсіндірменің барлық талаптарын орындамаса ғана, ол Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттарына сəйкес деп сипатталмауы тиіс.

Аралық қаржы есептілігін ұсыну талап етілетін кезеңдер

20. Аралық қаржы есептілігіне төмендегі кезеңдер үшін мынадай аралық қаржылық есептіліктер (ықшамдалған немесе толық) кіруі тиіс:

(а) ағымдағы аралық кезеңнің аяғындағы жағдай бойынша бухгалтерлік қаржылық жағдай туралы есеп жəне тікелей алдағы қаржы жылының аяғындағы жағдай бойынша салыстырмалы бухгалтерлік қаржылық жағдай туралы есептілік;

(b) тікелей алдыңғы қаржы жылының салыстырылатын аралық кезеңдеріндегі (ағымдағы жəне осы күн қарсаңындағы жыл үшін) жиынтық табыс туралы есептіліктермен салыстырылған ағымдағы аралық кезеңдегі жəне өспелі қорытындымен ағымдағы қаржы жылындағы жиынтық табыс туралы есептіліктер. 1 ХҚЕС-ында (IAS) (2007 жылғы редакция) рұқсат етілгендей, аралық есептілік əрбір кезең үшін жиынтық табыс туралы жалғыз есептілікті немесе пайда немесе шығынның компоненттерін көрсететін (жеке табыс туралы есеп) есептілікті жəне пайда немесе шығыннан басталатын жəне басқа жиынтық табыстың компоненттерін көрсететін екінші есептілікті (жиынтық табыс туралы есеп) ұсынуы мүмкін.

(с) тікелей алдыңғы қаржы жылының салыстырылатын кезеңіндегі есеппен салыстырғандағы ағымдағы қаржы жылындағы өспелі қорытындымен үлестегі өзгерістерді көрсететін есептілік; жəне

(d) тікелей алдыңғы қаржы жылының салыстырылатын кезеңіндегі есеппен салыстырғанда ағымдағы қаржы жылы үшін жалпы қорытындымен ақша қаражатының қозғалысы туралы есептілік.

21. Шаруашылық қызметі анық маусымдық сипаттағы ұйым үшін аралық есептілік күнімен аяқталатын он екі ай үшін қаржылық ақпарат жəне өткен он екі ай үшін салыстырмалы ақпарат пайдалы болуы мүмкін. Тиісінше, шаруашылық қызметі анық маусымдық сипаттағы ұйымдардың алдыңғы тармақта талап етілетін ақпаратқа толықтыру ретінде осындай ақпарат ұсыну мүмкіндігін қарауы қуатталады.

22. А қосымшасы ұйымнан жарты жылдық жəне тоқсандық есептіліктер беруі талап етілетін кезеңдерді көрсетеді.

 Маңыздылығы

23. Аралық қаржы есептілігінің мақсаты үшін бапты қалай тану, бағалау, жіктеу немесе ашу туралы шешімдер қабылдау кезінде маңыздылық аралық кезеңдегі қаржы деректеріне қатысты бағалануы тиіс. Маңыздылықты бағалау кезінде аралық өлшемдердің жылдық қаржы деректерінің өлшемдеріне қарағанда баға көрсеткіштеріне көбірек сүйене алатындығын мойындаған жөн.

24. 1 Қаржы есептілігін ұсыну ХҚЕС-ы (IAS) жəне 8 Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларындағы болатын өзгерістер жəне қателер ХҚЕС-ы (IAS), егер баптың болмауы немесе дұрыс ұсынылмауы қаржы есептілігін пайдаланушылардың тиісті экономикалық шешімдеріне ықпал ете алатын болса, онда оны маңызды деп айқындайды. 1 ХҚЕС-ы (IAS) (мысалы), тоқтатылған қызметті қоса алғанда, маңызды баптарды жекелей ашуды талап етеді, ал 8 ХҚЕС-ы (IAS) есептіліктік бухгалтерлік бағалардағы өзгерістерді, есеп саясатындағы қателер мен өзгерістерді ашуды талап етеді. Бұл екі Стандартта маңыздылыққа қатысты сандық бағдарлар болмайды.

25. Маңыздылықты бағалау кезінде əрқашан негіздеме қажет болатындықтан, аралық сандарды түсінуді жеңілдетеді деген дəлелмен тану жəне ашу туралы шешімді тек қана аралық кезеңдегі деректердің негізінде қабылдауды көздейді. Осылайша, мысалы, ерекше баптар, есеп саясатындағы немесе бағалаулардағы өзгерістер жəне қателер ашпау жағдайында туындауы мүмкін жаңылыстарды болдырмас үшін аралық кезеңдегі деректерге қатысты маңыздылық негізінде танылады жəне ашылады. Аралық кезең ішіндегі қаржылық жағдайды жəне ұйымның қызмет нəтижелерін пайымдау үшін маңызы бар ақпараттың барлығын аралық қаржы есептілігіне қосуды қамтамасыз ету басым мақсат болып табылады.

26. Егер аралық есептілікте ұсынылған соманы бағалау қаржы жылының қорытынды аралық кезеңі ішінде елеулі өзгеретін болса, онда бірақ осы қорытынды аралық кезеңі ішіндегі қаржы есептілігінің жекелеген нысаны жарияланбайтын болса, онда бағалаудағы осы өзгерістің сипаты жəне сомасы осы қаржы жылындағы жылдық қаржы есептілігінің ескертулерінде ашылуы тиіс.

27. 8 ХҚЕС-ы (IAS) не ағымдағы кезеңде елеулі ықпал ететін, не, күткеніміздей, келесі кезеңдерде елеулі ықпал ететін бағалаудағы өзгеріс сомасының сипатын ашуды (егер бұл мүмкін болса) талап етеді. Осы Стандарттың 16А (d)-тармағы аралық қаржы есептілігінде осындай ашуларды талап етеді. Мысалдарға осы қаржы жылының бұрынырақтағы аралық кезеңінде есептілікте ұсынылған қорларды есептіліктен шығаруға, қайта құрылымдауға немесе құнсызданудан болған шығындарға жататын қорытынды аралық кезеңдегі бағалаудағы өзгерістер кіреді. Алдыңғы тармақта талап етілген ақпаратты ашу 8 ХҚЕС-ының (IAS) талаптарына сəйкес келеді жəне тек бағалаудағы өзгеріске ғана қатысты қолдану саласын ықшамдауға арналған. Ұйымнан жылдық қаржы есептілігіне аралық кезеңнің қосымша қаржылық ақпаратын қосу талап етілмейді.

Есеп саясатының жылдық саясаттың бір бөлігі ретіндегі элементтері

28. Ұйым аралық қаржы есептілігінде келесі жылдық қаржы есептілігінде көрсетілуі тиіс соңғы жылдық қаржы есептілігі жасалған күннен кейін болған есеп саясатындағы өзгерістерді қоспағанда, жылдық қаржы есептілігіндегі есеп саясатын қолдануы тиіс. Алайда, ұйым есептілігінің кезеңділігі (жылдық, жартыжылдық немесе тоқсандық) оның жылдық нəтижелерін бағалауға ықпал етпеуі тиіс. Осы мақсатқа қол жеткізу үшін бағалаулар аралық есептілікті жасау кезінде жыл басынан бастап белгіленген күнге дейін өткен кезең негізінде жасалуы тиіс.

29. Ұйымның өзінің аралық қаржы есептілігінде жылдық қаржы есептілігіндегі есеп саясатын қолдануды талап етуі аралық кезеңнің бағалаулары əрбір аралық кезеңнің жеке тəуелсіз есептіліктік кезеңі тəрізді болып табылатындай болжам туғызуы мүмкін. Қалай болғанда да, ұйымның есептілікті ұсыну жиілігі жылдық нəтижелердің бағаларына ықпал етпеуі тиіс, 28-тармақ аралық кезеңнің қаржы жылының бір бөлігі болып табылатындығын растайды. Жыл басынан бастап есеп жасалған күнге дейінгі бағалаулар ағымдағы қаржы жылының алдыңғы аралық кезеңдерінде ұсынылған сомаларды бағалаудағы өзгерістерге əкелуі мүмкін, бірақ, аралық кезеңдерге арналған активтерді, міндеттемелерді, кірістер мен шығыстарды тануға арналған қағидаттар жылдық қаржы есептілігіндегі қағидаттар сияқты.

30. Түсіндіру үшін:

(а) аралық кезеңдегі қорларды ішінара есептіліктен шығарулардан, қайта құрылымдаудан немесе құнсызданудан болған шығындарды тану жəне бағалау қағидаттары, ұйым тек жылдық қаржы есептілігін жасаған жағдайда ғана қолданатын қағидаттар секілді болады. Алайда, егер осындай баптар бір аралық кезеңде танылатын жəне бағаланатын болса, ал бағалау сол қаржы жылының кейінгі аралық кезеңінде өзгеретін болса, онда бастапқы бағасы келесі аралық кезеңде не шығынның қосымша сомасын қосу не бұрын танылған соманы қалпына келтіру арқылы өзгереді;

(b) аралық кезеңнің аяғында активті айқындауға жауап бермейтін шығындар активтің анықтамасын қанағаттандыратын-қанағаттандырмайтыны туралы болашақ ақпаратты алу сəтіне дейін де, қаржы жылының ішіндегі аралық кезеңдер бойында пайданы тең етіп бөлу үшін де бухгалтерлік қаржылық жағдай туралы есептілікте көшірілмейді; жəне

(с) пайдаға салық төлеу бойынша шығыстар əрбір аралық кезеңде бүкіл қаржы жылы үшін күтулі пайдаға салынатын салықтың орташа алынған жылдық ставкасының ең жақсы деген бағалауы негізінде танылады. Бір аралық кезеңдегі пайдаға салынатын салық төлеу бойынша есептелген шығыстардың сомалары, егер пайдаға салынатын жылдық салық мөлшерлемесінің есептіліктік бағасы өзгеретін болса, онда сол қаржы жылының кейінгі аралық кезеңінде түзетіледі.

31. «Қаржы есептілігін əзірлеу жəне ұсыну концепциясына»¹(əрі қарай концепция)^[3] сəйкес тану дегеніміз - бұл «элементті айқындамасына жауап беретін жəне тануға арналған талаптарды қанағатандыратын баптарды бухгалтерлік қаржылық жағдай туралы есепке немесе пайдалар мен шығындар туралы есепке қосу процесі». Активтер, міндеттемелер, кірістер мен шығыстар айқындамаларының жылдық есептілік секілді, аралық қаржы есептілігінің күнін тану үшін іргелі мəні бар.

32. Активтерге аралық күндерде жəне қаржы жылының аяғында ұйымның болашақ экономикалық пайдаларының бірдей тексерістері қолданылады. Қаржы жылының аяғында өзінің сипаты бойынша активтер ретінде жіктелінбейтін шығындар аралық күндерде де жіктелмейтін болады. Аралық есептілік күніндегі міндеттеме тура осылай, жылдық есептілікті жасау күнгі болатын осы күнгі нақты міндеттемені білдіруі тиіс.

33. Орын алған активтер мен міндеттемелердің тиісті келулері мен шығулары табыстың (түсімнің) жəне шығыстардың маңызды сипаттамасы болып табылады. Егер осы түсімдер мен шығулар болып өтсе, онда тиісті кірістер мен шығыстар танылады, əйтпесе олар танылмайды. Қаржы есептілігін əзірлеу жəне ұсыну концепциясында «сенімді түрде анықтала алатын активтің азаюына немесе міндеттеменің көбеюіне байланысты болашақ экономикалық пайдаларда азаю туындаған кезде шығыстар пайдалар мен шығындар туралы есептілікте танылады. Қаржы есептілігін əзірлеу жəне ұсыну концепциясы активтердің немесе міндеттемелердің айқындамасын қанағаттандырмайтын баптарды бухгалтерлік қаржылық жағдай туралы есептілікте тануға рұқсат бермейді» делінген.

34. Қаржы есептілігінде көрсетілген активтерді, міндеттемелерді, кірістерді, шығыстарды жəне ақша қаражатының қозғалысын бағалау кезінде жылдық есептілікті ғана ұсынатын ұйым бүкіл қаржы жылы бойында алынған ақпаратты есепке ала алады. Оны бағалау іс жүзінде жыл басынан бастап есептілікті ұсынған күнге дейін болған кезең негізінде жүзеге асырылады.

35. Жартыжылдық есептілікті беретін ұйым бағалауды жүзеге асыру үшін өзінің қаржы есептілігінде бірінші алты ай үшін жыл ортасында немесе тікелей жартыжылдық аяқталғаннан кейінгі бар ақпаратты, ал он екі айлық кезең үшін - жыл аяғында немесе тікелей жыл аяқталғаннан кейінгі бар ақпаратты пайдаланады. Он екі айлық көрсеткіштер есептілікте бірінші алты ай үшін ұсынылған сомаларды бағалаудағы ықтимал өзгерістерді көрсететін болады. Бірінші алты айлық кезең үшін аралық қаржы есептілігінде ұсынылған сомалар ретроспективті түрде түзетілмейді. Алайда 16А(d) жəне 26-тармақтар бағалауларға кез келген елеулі өзгерістердің сипаты мен сомасының ашылуын талап етеді.

36. Өзінің есептілігін жарты жылда бір реттен жиі өткізетін ұйым кірістер мен шығыстарды қаржы есептілігінің əрбір жиынтығы жасалатын кездегі бар ақпаратты пайдалана отырып, жыл басынан бастап əрбір аралық кезең үшін есептіліктік күнге дейін өткен кезең негізінде айқындайды. Ағымдағы аралық кезеңде ұсынылған кірістер мен шығыстардың сомалары осы қаржы жылының алдыңғы аралық кезеңдерінде ұсынылған сомаларды бағалаудағы кез келген өзгерістерді көрсететін болады. Өткен аралық кезеңдерде ұсынылған сомалар ретроспективті түрде түзетілмейді. Алайда 16 А (d) жəне 26-тармақтар есептіліктік бағалауларға кез келген елеулі өзгерістердің сипаты мен сомасының ашылуын талап етеді.

 Маусымдық, циклды немесе кездейсоқ алынатын түсім

37. Қаржы жылының ішінде алынатын маусымдық, циклды немесе кездейсоқ түсім, егер болжамдар жəне кейінге қалдыру ұйымның қаржы жылының аяғында бөлінбейтін болса, онда болжанбауға немесе аралық есептілік күнгі жағдайы бойынша көшірілмеуі тиіс.

38. Мысалдарға дивидендтік кіріс, лицензиялық төлемдер жəне мемлекеттік субсидиялар кіреді. Бұдан басқа, кейбір ұйымдар басқа аралық кезеңдерге қарағанда, қаржы жылының белгілі бір аралық кезеңдерінде молырақ түсім алады, мысалы, бөлшек сауда жасайтын саудагерлердің маусымдық түсімі. Мұндай түсім ол туындаған жағдайда ғана танылады.

 Қаржы жылының ішінде біркелкі емес шығындар

39. Ұйымның қаржы жылының ішінде біркелкі туындамаған шығындары, егер жəне тек қана егер де шығындардың бұл түрін болжау жəне қаржы жылының аяғына көшіру орынды болса ғана, аралық есептіліктің мақсаты үшін болжануы жəне көшірілуі тиіс.

 Тану жəне бағалау қағидаттарын қолдану

40. В қосымшасы 28-39-тармақтарда белгіленген тану мен бағалаудың жалпы қағидаттарын қолдану мысалдарын қамтиды.

 Бағалауларды пайдалану

41. Аралық қаржы есептілігінде қолданылуы тиіс бағалау рəсімдері алынатын ақпараттың сенімділігіне жəне ұйымның қаржылық жағдайы мен қызметінің нəтижелерін пайымдау үшін маңызы бар барлық елеулі қаржылық ақпараттың тиісінше ашылғанына кепілдік беруі тиіс. Жылдық, сондай-ақ аралық қаржы есептілігіндегі сомалары орынды бағалауларға негізделетіндіктен, аралық қаржы есептілігін дайындау, жалпы алғанда, жылдық қаржы есептілігін жасауға қарағанда бағалау əдістерін көбірек қолдануды талап ететін болады.

42. С қосымшасы аралық кезеңдерде есептіліктік бағалауды пайдаланудың үлгілерін келтіреді.

43. Есеп саясатындағы өзгеріс, қандай да бір жаңа ХҚЕС (IFRS) ауысуды белгілеген өзгерісті қоспағанда, міндетті түрде мыналар арқылы көрсетілуі тиіс:

(а) ағымдағы қаржы жылының осының алдындағы аралық кезеңдердегі жəне 8 ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес жылдық қаржы есептілігінде қайта есептелетін осының алдындағы қаржы жылдарының салыстырылып отырған аралық кезеңдеріндегі қаржы есептілігін қайта есептеу; немесе

(b) қаржы жылының басында шын мəнісінде жаңа есеп саясатын қолданудың барлық алдыңғы кезеңдерге тиісті жиынтық ықпалын айқындау мүмкін болмаған кезде - жаңа есеп саясатын келешекте шын мəнісінде мүмкін болатын барынша ертерек күннен бастап қолдану үшін, ағымдағы қаржы жылының осының алдындағы аралық кезеңдердегі жəне осының алдындағы қаржы жылдарының салыстырылып отырған аралық кезеңдеріндегі қаржы есептілігін түзету.

44. Бұрынғы қағидаттың мақсаты бүкіл қаржылық жыл бойына тұтастай операциялардың нақты сыныбына бірыңғай есеп саясатын қолдануды қамтамасыз етуден тұрады. 8 ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес, есеп саясатындағы өзгеріс, егер мұны орындау іс жүзінде қаншалықты мүмкін болса, онда ұзап кеткен соншалықты уақыттағы осының алдындағы кезеңнің қаржылық деректерін қайта есептіліктей отырып, ретроспективті қолдану арқылы көрсетіледі. Алайда, өткен қаржылық жылға қатысты түзетудің жиынтық сомасын іс жүзінде айқындау мүмкін болмаса, онда 8 ХҚЕС-ына (IAS) сəйкес тиісті жаңа есеп саясаты келешекте шын мəнісінде мүмкін болатын неғұрлым ертерек күннен бастап қолданылады. 43-тармақта ұсынылған қағидаттың күші не ретроспективті түрде, не, егер бұл іс жүзінде мүмкін болмаса, перспективті түрде қаржы жылының басынан кешіктірмей, ағымдағы қаржы жылы жүргізілген есеп саясатындағы кез келген өзгерісті қолдануды талап етуден тұрады.

45. Есеп саясатындағы өзгерісті ағымдағы қаржылық жыл ішіндегі аралық күнгі жағдай бойынша көрсетуге рұқсат беру бір қаржылық жылдың ішінде операциялардың нақты сыныбына əр түрлі екі есеп саясатын қолдануға мүмкіндік берген болар еді. Мұның өзі аралық бөлудегі қиындықтарға, операция нəтижелерін бұрмалауға, аралық кезеңнің ақпаратын талдауды жəне түсінуді күрделендіруге əкеліп соққан болар еді.

46. Осы Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты 1999 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін басталатын кезеңдерді қамтитын қаржылық есепке қатысты күшіне енеді. Стандартты мерзімінен бұрын қолдану құпталады.

47. 1 ХҚЕС (IAS) (2007 жылғы редакция) бойынша ХҚЕС-тарында (IFRS) қолданылған терминологияға түзету енгізілді. Сонымен бірге 4-, 5-, 8-, 11-, 12- жəне 20-тармақтарына түзетулер енгізілді. 13-тармағы алынып тасталды жəне 8А жəне 11А тармақтары қосылды. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 қаңтарынан немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 1 ХҚЕС-ын (IAS) (2007 жылғы редакция) ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.

48. 3 ХҚЕС(IFRS) (2008 жылғы редакция) бойынша 16(і) тармағына түзетулер енгізілді. Ұйым осы түзетулерді жылдық кезеңдер үшін 2009 жылдың 1 шілдесінен немесе осы күннен кейін бастап қолдануы тиіс. Егер ұйым 3 ХҚЕС-ын (IFRS) (2008 жылғы редакция) ертерек мерзімде қолданса, осы түзетулер сол ертерек мерзім ішінде қолданылуы тиіс.

49. 2010 жылдың мамырында жарияланған ХҚЕС-қа Жетілдірулер (IFRS) 15-,27-,35- жəне 36-тармақтарға түзетулер енгізіп, 15А-15С жəне 16А тармақтарын қосып, 16-18 - тармақтарды жойды. Ұйым ол түзетулерді 2011 жылдың 1 қаңтарынан немесе одан кейінгі кезеңде қолдануы тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат етіледі. Егер ұйым түзетулерді мерзімінен ерте қолданса, онда ол бұл жəйтті ашып көрсетуі тиіс.

50. 2011 жылды мамыр айында 13-ші ХҚЕС 16A (j) тармағын шығарды. Ұйым 13-ші ХҚЕСын қолданғанды осы өзгерісті ескеруі тиіс.

51. Басқа жиынтақ табыс жайлы ақпаратты ашып көрсету (1-ші ХҚЕСына Түзету), 2011 жылдың маусым айында қабылданды, 8, 8A, 11A және 20 тармақтарын түзетті.Ұйым 1-ші ХҚЕСын қолданғанды 2011 жылдың масым айында қабылданған осы өзгерістерді ескеруі тиіс.

52. 2012 жылы мамыр айында шығарылған 2009-2011 Кезеңдегі Жылдық Жетілдірулер 5-ші тармаққа өзгертулер енгізілген. Кәсіпорын 8-ші ХҚЕС-е(IAS) Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер мен қателер сәйкес 2013 жылдың 1 қаңтарының басына дейін және одан кейінгі кезеңде мына көрсетілген өзгертулерді қолдану керек. Ертерек қолдануға да болады. Егер де ұйым ертерек қолданса, онда ол фактілерді ашып қарауы тиіс.

53. 2012 жылы мамыр айында шығарылған 2009-2011 Кезеңдегі Жылдық Жетілдірулер 16A тармағына өзгертулер енгізілген. Кәсіпорын 8-ші ХҚЕС-е(IAS) Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларында болатын өзгерістер мен қателер сәйкес 2013 жылдың 1 қаңтарының басына дейін және одан кейінгі кезеңде мына көрсетілген өзгертулерді қолдану керек. Ертерек қолдануға да болады. Егер де ұйым ертерек қолданса, онда ол фактілерді ашып қарауы тиіс.

54. 2012 жылы қазан айында шыққан Инвестициялық Ұйымдар (10 ХҚЕС(IFRS), 12 ХҚЕС(IFRS), және 27 ХҚЕС(IAS)) 16A тармағын өзгертті. Ұйым бұл түзетуді осы күннен немесе 2014 жылдың 1 қаңтарынан кейін қолдануға тиіс. Ертерек қолданысқа рұқсат беріледі. Егер ұйым түзетуді ертерек қолданса, ұйым бұл жайтты ашып көрсетуі тиіс және енгізілген барлық түзетулер қолданысқа енеді.