Қазақстан Республикасында Әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі ұлттық
іс-қимылдар жоспары туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің
19 шілдедегі № 999 қаулысы
(2006.09.02. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
ҚР Үкіметінің 2006.29.06. № 600 Қаулысымен күші жойылды
Қазақстанда әйелдердің жағдайын жақсарту, әйелдердің жағдайы жөніндегі IV Бүкіл дүниежүзілік конференцияның (Пекин, 1995 ж.) іс-қимылдар тұғырнамасын іске асыру мақсатында:
Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Қазақстан Республикасында Әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі ұлттық іс-қимылдар жоспары бекітілсін.
2. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі Қазақстан Республикасында Әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың ұлттық жоспарын белгіленген тәртіппен Біріккен Ұлттар Ұйымының Әйелдердің жағдайы жөніндегі комиссиясына жіберсін.
3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.
Қазақстан Республикасының
| Премьер-Министрі | Н. Балғымбаев |
Үкіметінің 1999 жылғы 19 шілдедегі
№ 999 қаулысымен бекітілген
Қазақстан Республикасында
Әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі
іс-қимылдардың ұлттық жоспары
Қазақстан Республикасы - өзінің негізгі мақсат-мұраты қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігі үшін экономикалық даму, мемлекет өміріндегі толғақты мәселелерді демократиялық жолмен шешу деп жариялаған, жас, егемен мемлекет.
Нарықтық қатынастарға көшуге байланысты Қазақстан халқының әлеуметтік-экономикалық жағдайын жақсарту жөнінде Үкімет қабылдаған шаралар ойдағыдай нәтижелер бермеді.
Жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім азайды, өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы өндірісінің көлемі кеміді, жұмыссыздық ұлғайды, халықта баланың тууы азайып, өлім көбейіп кетті, көші-қон құбылысы үдей түсті, соның салдарынан республика тұрғындарының саны кеміді.
Елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту үшін "Қазақстан 2030" ұзақ мерзімді стратегиялық бағдарламасы қабылданды. Ұзақ мерзімді басымдықтар ретінде мыналар айқындалады:
шетелдік инвестициялардың және ішкі қорлардың жоғары деңгейімен қатар ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсу,
Қазақстанның экономикалық ресурстарын тиімді пайдалану;
Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты;
осы заманғы инфрақұрылымды дамыту және басқалар.
1999 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша Қазақстанда 8038 мың әйел болды, бұл халықтың жалпы санының 51,4 процентін құрайды. Әйелдердің еңбекке қабілетті жасқа дейінгісі - 29,8%, еңбекке жарамды жастағысы 53,7%, еңбекке жарамды жастан асқаны - 16,5%. Әйелдердің 56%-і қалалар мен қала төңірегінде тұрады. 1997 жылы әйелдердің орташа өмір сүруінің ұзақтығы 70,2 жыл болды, бұл еркектерге қарағанда 11,2 жыл ұзақ (59 жыл). Ұлттық іс-қимылдар жоспарын Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Отбасы мен әйелдер істері жөніндегі Ұлттық комиссия БҰҰ ұсынған нұсқаға сәйкес, қоғамдық ұйымдардың және халықаралық ұйымдардың қатысуымен және мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп жасады.
Стратегиялық мақсат - "Қазақстан - 2030" ұзақ мерзімді даму стратегиясына сәйкес әйелдердің қоғамдық-саяси өмірдегі белсенділігі мен ролін арттыру және әйелдердің жағдайын жақсарту үшін мүмкіндіктер жасау және пәрменді тетіктер дайындау.
Нарыққа көшу, өндірістің құлдырауы, бүкіл шаруашылықты жүргізу жүйесінің қайта құрылымдалуы, адамдардың кәсіпкерлік тәжірибесі және бастапқы капиталы болмауы, әлеуметтік кепілдіктер жүйесінің өзгеруі республика халқының едәуір бөлігінің тіршілік дәрежесі төмендеуіне әкеліп соқтырды.
Салық түсімдері есебінен өмір сүріп келген және, көбінесе, кәсіпорындардың меншігі болып табылатын бүкіл әлеуметтік сала аса қиын қаржы тапшылығына ұшырады.
Ең алдымен, көп балалы аналар мен асыраушысынан айрылған отбасылар, зейнеткерлер мен мүгедектердің үлкен бөлігі, жұмыссыздар, сондай-ақ жалақысын дер кезінде алмайтын қызметкерлер, еңбегіне ақы аз төленетін бюджеттік ұйымдардың өкілдері, жұмысқа қабілетсіз жастар кедейлердің арасына тап болды. Бұл ретте қалалықтарға қарағанда, ауыл халқы кедейірек тұрады.
Халықтың кірісінің негізгі көзі жалақы болып отыр.
Орташа айлық жалақы 1998 жылы 9682 теңгені (124 АҚШ долларын) құрады. Әйел еңбегі басым секторларда (білім беру, денсаулық сақтау, қызмет көрсету салаларында) республикадағы ресми орташа жалақыдан үштен бір еседен астам төмен. Күнкөрістің ең азы айына 3,3 мың теңге жағдайында, ел бойынша орташа алғанда жан басына шаққандағы ақшалай табыс айына 3 мың теңгеге жуық қана болды. Аз қамтылған азаматтарды әлеуметтік қолдау үшін Үкімет белгілі дәрежеде шаралар қолдануда. Мәселен, 1999 жылға дейін балалары бар отбасыларына әлеуметтік көмек жәрдемақылардың мынадай бес түрі бойынша көрсетіліп келді:
бірыңғай;
7 жасқа дейінгі төрт және одан көп баласы бар, жұмыс істемейтін, көпбалалы аналарға;
адамның шалдыққан иммунтапшылығы вирусын жұқтырған балаларға немесе СПИД-пен ауыратындарға;
қысқа мерзімді әскери қызметшілердің балаларына;
үйде тәрбиеленетін және оқу оқитын, мүгедек балаларға.
Бұл ретте бірыңғай жәрдемақы аз қамтылған отбасыларына ғана тағайындалып келді, жәрдемақылардың қалған бөлігі халықтың неғұрлым әлеуметтік-осал санаттарына олардың кірістеріне қарамастан беріліп отырды.
1998 жылы балаларға арналған жәрдемақыны жан басына шаққандағы орташа айлық жиынтық кірісі екі есептік көрсеткіштен аспаған отбасылары алды. Бұл көрсеткіш зейнетақыларды, жәрдемақыларды және өзге де әлеуметтік төлемдерді есептеу үшін пайдаланылады және жыл сайын республикалық бюджет туралы заңда бекітіліп отырады. Өткен жылы оның мөлшері 645 теңгені (8,2 АҚШ долларын) құрады. Бірыңғай жәрдемақымен 923,2 мың бала қамтылып, жәрдемақының барлық түрлерін алатындардың 98%-ін құрады.
Одан басқа, тұрғын үй жәрдемақылары тұрғын үйді ұстаудың және коммуналдық қызметтерді тұтынудың ақысына жұмсаған шығындары іс жүзінде жиынтық жүзінде жиынтық табысының 30 процентінен асып кеткен, аз қамтылған отбасыларына төленді.
1999 жылдан бастап жәрдемақылар атаулы көмекпен ауыстырылды, ол балалы отбасыларына, адамның тууы мен өлуі жағдайларында, сондай-ақ тұрғын үйді ұстау мен коммуналдық қызметті тұтынуға ақы төлеу үшін берілетін болады.
Әлеуметтік көмек жергілікті бюджеттерден қаржыландырылады. Жергілікті бюджеттерді қалыптастыру үшін де, жұмсау үшін де жауаптылықта болатын жергілікті атқарушы өкімет органдары әкімшілер ретінде әрекет етеді. Отбасының атаулы әлеуметтік көмекке мұқтаждылық шегінің мөлшері әкімдердің шешімдерімен айқындалады.
Қазақстанда кедейлікті азайту үшін айқындаушы кезең жұмыс орындары жасалуын және жалақы ұлғайтылуын қамтамасыз ететін ауқымды да тұрақты өркендеу болуы тиіс.
Халықтың кірісі саясатында негізгі міндет еңбекке ақы төлеу, оның ішінде жалақының ең аз мөлшерін күнкөрістің ең аз мөлшеріне дейін біртіндеп жеткізу, барлық ақшалай кірістердің жариялылығын ынталандыру және мемлекеттік мекемелер қызметшілердің еңбегіне ақы төлеудің жалпы деңгейін көтеру жолымен оны ұлғайту болып табылады. Әлдеқандай себептермен жұмыс таба алмай жүрген еңбекке жарамды тұрғындар шағын несиемен кеңінен қамтылатын болады.
А. бөлімі бойынша іс-шаралар жоспары. Әйелдер мен кедейлік
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекеттер | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Елдің әлеуметтік-эконо- | "Әлеуметтік қамсыздандыру- | Конвенцияға |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзiмi | Қаржыландыру көздерi |
| 5 | 6 | 7 |
| Еңбекәлеуметмин, ІІМ, Отба- | 2005 ж. | |
Б. Әйелдердің білімі және оларды оқыту
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес, барлық азаматтарға, олардың жынысына қарамастан, мемлекеттік оқу орындарында орта білім алуына кепілдік беріледі. Қазақстан азаматтарының конкурстық негізде мемлекеттік оқу орындарында жоғары білім алуға құқығы бар. Білім беру мемлекеттің бақылауында болады, мемлекет оның міндетті стандарттарын белгілеп отырады.
Қазақстан Республикасының конституциясына сәйкес барлық азаматтарға, олардың жынысына қарамастан, мемлекеттік оқу орындарында міндетті орта білім алу қамтамасыз етіледі. Қазақстанның азаматтарының конкурстық негізде мемлекеттік оқу орындарында тегін жоғары білім алуға мемлекет құқығы бар. Білім беру мемлекеттің бақылауында болады, мемлекет оның міндетті стандарттарын белгілеп отырады.
Қазақстанда білімді әйелдер еркектерден көбірек. Жоғары және орта арнаулы білімі бар мамандардың арасында олар 62%-ті құрайды.
Білім беру жүйесінде жұмыс істейтін әйелдердің зиялылық өресі жоғары (77%). Соған қарамастан, 16 облыстық және қалалық оқу басқармалары бастықтарының арасында 7 ғана әйел бар (44%). Жоғары оқу орындарындағы басшылардың арасында әйелдердің проценті өте төмен. 51 мемлекеттік жоғары оқу орнының арасында екеуінің ғана ректоры әйел (4%).
Жоғары білімді мемлекеттік білім гранттары немесе несиелері арқылы да алуға болады. Бұл жағдайда ең алдымен кедей отбасыларының балалары мен ауылды жерлерде оқығандар қиыншылық көруде. Аз қамтылған отбасыларында қыздардың білім алуына жете көңіл бөлінбейді.
Балабақшаларда сәбилерді ұстаудың ақысы көтеріле түсуде. 1991 жылмен салыстырғанда мектепке дейінгі балалар торабы 80%-ке дерлік қысқарды.
Білім беру саласындағы негізгі міндеттер: қаржылық ресурстарды, әсіресе ауылдық мектептер үшін үнемді пайдалану, дәріс берудің әдістемелерін жетілдіру, аз қамтылған отбасылары балаларының білім алуына жол берілуін қамтамасыз етуге көбірек көңіл бөлу, мүгедек балаларды кәдімгі мектептерге тарту болып табылады.
Б. бөлімі бойынша іс-шаралардың жоспары.
Әйелдердің білімі және оларды оқыту
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекет | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Халыққа гендерлік | Жыныстық ғұрыптарды жою | Министрдің |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| Денбілімспортмин, | 2000 ж. | Республикалық және жергілікті |
"Қазақстан - 2030" ұзақ мерзімді даму стратегиясында азаматтардың денсаулығы, білім мен игілігі негізгі басымдықтардың бірі ретінде айқындалған.
Халыққа медициналық қызмет көрсетуді жақсарту мақсатында 1998 жылғы 18 наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулығын жақсарту жөніндегі бірінші кезектегі шаралар туралы" Жарлығы қабылданды. Сондай-ақ Президенттің 1998 жылғы 16 наурыздағы Жарлығымен, ананың денсаулығын қорғау, отбасын жоспарлау бала тамағы, респираторлық індеттер (пневмония) мен балалардың диарей ауруларының және басқалардың алдын алу және емдеу бөлімдерін қамтитын "Халық денсаулығы" мемлекеттік бағдарламасы қабылданды.
Республикада аналар және перинаталь өлімдерін азайту жөніндегі бағдарлама, Рұқтық (репродуктивтік) денсаулықты сақтау жөніндегі ұлттық бағдарлама, СПИД-тің алдын алу және онымен күрес жүргізу жөніндегі 1996-2000 жылдарға арналған ұлттық іс-қимылдар бағдарламасы, жыныс жолымен берілетін аурулардың алдын алу және оны бақылау жөніндегі 1996-2000 жылдарға арналған бағдарлама, т.б. жұмыс істеуде. Ұлттық генетикалық тіркелім әзірленді және салауатты өмір салтын қалыптастыру жөніндегі бағдарлама жасалуда.
Соған қарамастан әйелдер денсаулығының индексі небәрі 30%-ті құрайды, ал жекелеген облыстарда (Шығыс Қазақстан, Ақмола, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан) 20%-тен де төмен.
Аналар мен сәбилер өлімінің, түсік тастау мен жыныс қатынастары арқылы ауысатын аурулардың деңгейі жоғары болып отыр. Рұқтық денсаулық жөніндегі қызметтерге, әсіресе ауыл тұрғындарының жаппай қолын жеткізу қамтамасыз етілген жоқ.
Ана өлімі көбейіп кетті. 1998 жылы ол тірі бала туған әрбір 100 мың анаға 77,5-тен келді. Әсіресе Шығыс Қазақстан облысында жағдай қолайсыз, бұл көрсеткіш орташа республикалық деңгейден 1,6 есе асқынған және 123,6-ға жеткен, Қостанай мен Ақтөбе облыстарында - 1.57 есе (122), Астана қаласында - 1.48 есе (115), Павлодар облысында 1.36 (105.5).
Жүкті әйелдердің жартысынан астамы анемиямен ауырады, Оңтүстік Қазақстан облысында осы ауруға болашақ аналардың 76%-і, Астана қаласында 63% - шалдыққан.
Іштен аномалиямен туған балалардың саны көбейіп келеді. 1998 жылы олар 3371 болды. Әйелдерді контрацептивтермен қамту баяу.
1998 жылы оларды 1,5 млн. әйел, яғни фертильдік жастағы әйелдердің 41%-і ғана қолданды.
Әйелдердің денсаулығын қорғау стратегиясы халықтың аналар тобы үшін рұқтық (репродуктивтік) денсаулықтың стандарттарын әзірлеуді, қауіпсіз аналық әдістемелерін енгізуді, халықты осы заманғы контрацевтивтермен қамтамасыз етуді, аймақтардың ерекшеліктерін және халықтың әртүрлі топтарының рұқтық (репродуктивтік) әдет-ғұрпын ескере отырып, отбасын жоспарлау саласында ғылыми-әлеуметтік зерттеулер жүргізуді көздейді.
Репродуктивті денсаулықты қорғау мақсатында әйелдерге жүктілік және босану жөнінде біржолғы жәрдемақылар төленеді. Қазіргі кезде бұл жәрдемақыларды төлеу ата-аналардың өздеріне жүктелген. Бұл ретте жәрдемақылардың мөлшері орташа айлық жалақының есебінен айқындалады, бірақ 10 еселенген айлық есептік көрсеткіштің мөлшерінен аспауы тиіс.
Бала туған кезде аз қамтылған отбасыларына әлеуметтік жәрдем жасалатын болады, оның мөлшері жергілікті бюджеттердің мүмкіндіктеріне қарай анықталады.
Республикада әйелдердің репродуктивті денсаулығын қорғау, экологиялық репродуктология мәселелері, жыныс жолымен берілетін ауруларды емдеудің, диагноз жасау мен алдын алу, халықтың салауатты өмір салтын қалыптастыру жөнінде елеулі ғылыми зерттеулер жүргізілуде.
БҰҰ Халықтардың орналасу қорымен бірге Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстарында халықтың рұқтық (репродуктивтік) әдет-ғұрыптары мен денсаулығы бойынша әлеуметтік-әдістемелік зерттеулер жүргізілді. Мұндай зерттеулер бүкіл Қазақстан бойынша жүргізіліп жатыр.
1999 жылы балалары жоқ жұбайлар жұптарына жәрдемдесу үшін экстракорпоральдық ұрықтандыру лабораториясын ашу жоспарланып отыр.
Репродуктивті денсаулықты қорғаумен жекелеген үкіметтік емес әйелдер ұйымдары да шұғылданады, олардың саны Қазақстанда 30-ға жуықтайды.
Бұдан әрі әйелдердің денсаулығына қатысты қабылданған барлық бағдарламаларды іске асыру, сондай-ақ жаңа нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу жалғаса бермек.
В. бөлімі бойынша іс-шаралардың жоспары. Әйелдер және денсаулық
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекет | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Әйелдер мен балалардың | "Халық денсаулығы" мемле- | Қолданылып |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Орындау мерзім | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| Денбілімспортмин, | 2000-2020 жж. | Республикалық және жергілікті |
| Облыстардың, Астана және | 2000 ж. | Республикалық және жергілікті |
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес адамның намысына қол сұғуға болмайды. Ешкім де азаптауға, зорлыққа, адамның намысын түсіретін басқа да қатыгездік немесе шабуыл әрекеттеріне ұшырауға тиісті емес.
Әркімнің өз ар-ожданын және намысын қорғауға құқығы бар. Қатыгездік пен зорлық-зомбылық салтын насихаттауға жол берілмейді.
Соған қарамастан қылмыскерлік деңгейі мен зорлық фактілері жоғары күйінде қалуда. Мәселен, 1997 жылы 97,5 мың қылмыс жасаған адам анықталды, оның ішінде 13,7 мыңы (14%-і) әйелдер.
Әйелдерге жасалатын зорлықтың ең көп тараған түрі тұрмыстық (денеге, психологиялық, жыныстық) зорлық. Бұл ретте әйелдерге қатысты зорлық фактілері толық статистикалық деректер жоқ, өйткені, мұндай әрбір оқиға құқық қорғау органдарында ресми түрде тіркеле бермейді.
Кейбір сарапшылардың пікірінше, қазақстанда барлық әйелдердің 60%-тен астамы өмірінде бір рет дене тұрғысынан немесе жыныс қатынасынан зорлыққа ұшырайды. Тек 1996 жылы ғана 2026 рет зорлық тіркелген. 1995 жылы 718 адам өлтірілген, яғни өлген адамдардың әрбір төртіншісі әйел болған.
Жезөкшелік етек алып келеді, бұл негізінен әйелдерге жасалатын экономикалық зорлық (коммерциялық секс) нысанында көрінуде.
Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияға қосылғаннан кейін ішкі істер министрлігінде әйелдерге қатысты зорлықтың көріністерімен күрес жүргізу жөнінде арнаулы бөлімше құрылды.
Қылмыстық және Қылмыстық-іс жүргізу кодекстеріне әйелдерге қатысты жасалған қылмыс үшін жауаптылықты күшейтуді көздейтін өзгерістер мен толықтырулар дайындалуда.
Бұдан кейін жаңа актілерді қабылдау және қолданылып келген нормативтік құқықтық актілердің халықаралық нормаларына оларды сәйкестендіру, зорлықтың құрбаны болғандарға оларды әлеуметтік оңалту жөнінде пәрменді көмек көрсетілуін қамтамасыз ету, зорлыққа тап болған әйелдермен жұмыс істеу үшін мамандарды арнайы даярлауды және оқытуды ұйымдастыру мен басқа да шаралар қарастырылуда.
Әйелдер, жасөспірімдер мен балалар үшін әлеуметтік бейімдеу, дағдарыс орталықтарын құру көзделіп отыр.
ҚР Үкіметінің 2006.09.02. № 95 Қаулысымен бөлім өзгертілді (бұр.ред.қара)
Г. бөлімі бойынша іс-қимылдар жоспары. Әйелдерге қарсы зорлық
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекет | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Әйелдерге қатысты зор- | Әйелдерге қатысты зорлық | Сараптама |
кестенің жалғасы
| Жауапты атқарушылар |Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері | |
| 5 | 6 | 7 |
| Әділетмин, Бас прокуратура | 2007 ж. 1-тоқсан | |
Д. Әйелдер мен қарулы жанжалдар
Қазақстан Республикасы өмірінің негіз боларлық принциптері қоғамдық келісім және саяси тұрақтылық болып табылады. Конституцияға сәйкес, ұлтаралық келісімді бұзатын кез келген әрекет Конституцияға жат саналады. Қазақстан ядросыз мемлекеттердің қатарына жатады және көршілес елдермен бейбіт қатар өмір сүру, басқа мемлекеттермен өзара тиімді жағдайларда интеграцияға түсу, келісім актілеріне басымдық беру және басқа мемлекеттердің ісіне араласпау саясатын жүргізіп отыр.
Соған қарамастан, басқа мемлекеттердегі қарулы жанжалдардың салдарынан Қазақстанда босқындар проблемасы пайда болды.
Босқындардың құқықтық жағдайы, босқындар мәртебесін алудың тәртібі мен ережелері "Халықтың көші-қоны туралы" Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 13 желтоқсандағы заңымен айқындалған. Соңғысында халықаралық шарттарда қарастырылған жағдайлардан басқасында, босқындарды елден олардың келген жеріне қайтаруға немесе мәжбүрлі түрде апарып тастауға тыйым салынады.
1998 жылдың желтоқсанында Қазақстан БҰҰ-ның 1951 жылғы Конвенциясына және босқындардың мәртебесіне қатысты 1967 жылғы оған қосымша хаттамаға қосылды.
Қазіргі кезде "Босқындар туралы" заңның жобасы әзірленді, ол БҰҰ-ның Босқындар істері жөніндегі Жоғары комиссары басқармасының (БҰҰ БІЖКБ) құқықтық сараптамасынан өткен.
Республиканың көші-қон қызметтеріне өздерін босқындар деп тану жөнінде 536 отбасы (1025 адам) өтінім жасады. 161 отбасына (440 адамға) босқындық мәртебесі берілді.
Қазақстанға босқындардан басқа репатриант-босқындар (оралмандар) келіп жатыр. Бұлар бір кезде Қазақстаннан саяси, ұлттық, діни және басқа себептер бойынша қудалаудың салдарынан зорлықпен немесе құқыққа жат шаралармен аласталған қазақтар, қазір олар өздерінің тарихи отанына қайтып оралуда.
Репатриант босқындар әскери қимылдар болып жатқан аймақтар - Тәжікстан мен Ауғанстаннан келіп жатыр. 1991 жылдан 1998 жылға дейінгі кезеңде 3560 отбасы (16,1 мың адам) келді. Репатриант босқындардың жағдайлары өте күрделі. Олардың арасында сауатсыздар көп. Іс жүзінде бәрі дерлік ұлтаралық қатынас тілін (орыс тілін) білмейді. Репатриант босқындардың көпшілік бөлігінің мамандықтары және тіршілік ету мүмкіндіктері жоқ. Әсіресе, әйелдер ауыр жағдайда қалып отыр.
Репатриант-босқындардың және басқа қоныс аударушылардың проблемаларын шешу үшін Қазақстанда көші-қон процестерін басқару жөнінде өкілеттік берілген - Көші-қон және демография жөніндегі агенттік құрылды.
Д. бөлімі бойынша іс-шаралар жоспары. Әйелдер және қарулы жанжалдар
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекеттер | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Босқындар проблемалары | Қазақстан Республикасы | Заңның |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| КДА (Көші қон және демогра- | 1999 ж. | |
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес жер, оның қойнауы, су, өсімдік және жануар әлемі, басқа да табиғи ресурстар мемлекеттің меншігінде болады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, ережелер мен шектерде жеке меншікте болуы мүмкін.
Әркімнің қауіпсіздік пен гигиена талаптарына жауап беретін еңбек жағдайларына, еңбегі үшін әлдеқандай кемсітушіліксіз сыйақы алуға, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік қорғалуға құқығы бар. Әркім еркін кәсіпкерлік қызметке құқылы.
Қазақстан Республикасының азаматтары заңды түрде сатып алған кез келген мүлікті жеке иеленуге құқығы бар, оның ішінде мұраға қалдыру құқығына заңмен кепілдік берілген. Соттың шешімі болмайынша ешкімді өз мүлкінен айыруға болмайды.
Қазақстанның экономикалық белсенді халқы 7,5 миллион адамға жуықтайды. Жұмыс істеушілердің жалпы санында әйелдердің үлес салмағы 46%. Әйелдердің неғұрлым көп бөлігі денсаулық сақтауда, дене шынықтыруда, әлеуметтік қамсыздандыруда - жалпы жұмыс істеушілер санының 82%-і, білім беруде - 77%, қоғамдық тамақтану мен ақпараттық-есептеу қызметінде - 76%, мәдениетте - 70%, саудада - 3%, "қаржы-несие және сақтандыру" саласында 66% болып отыр. Әйелдер өнеркәсіптің тоқыма, тігін, тамақ және электроника салаларында да көп.
Экономиканы қайта құрылымдау жеке меншік секторында, шағын және орта бизнесте, өндірістік емес қызмет көрсету саласында әйелдердің үлесін көтеруге себеп болды. 1997 жылы тұрмыстық қызмет көрсету саласында 11,6 мың (56,5%), шағын бизнесте - 76 мыңға жуық (38%) әйел жұмыс істеді.
1998 жылдың аяғында республикада 156,4 мың жұмыссыз әйел ресми түрде тіркелді, мұның өзі жұмыссыздардың 62 %-ін құрайды.
Еңбекке орналастыру мәселесі бойынша өтініш жасаған әйелдердің арасынан небәрі әрбір 6-шы әйел ғана жұмысқа ие болды. Жұмыс берушілер мұны әйелдердің еңбек рыногында бәсекелестікке қабілетінің төмендігімен түсіндіреді. Жұмыстан босатылғандардың арасында едәуір бөлігін он жылдан астам жұмыс стажы, жоғары және арнаулы орта білімі бар әйелдер құрайды.
Жұмыс күшіне деген сұраныстың түсіп кетуіне байланысты 45-тен жасы асқан жоғары және арнаулы орта білімі бар әйелдер өз мамандықтары бойынша жұмыс табу үмітінен айрылған.
Жұмыссыздар ретінде танылған әйелдердің жартысына жуығының асырауында жас балалар бар, олардың арасында мүгедек балаларды асырап отырған аналар 5%-ті құрайды.
Әйелдер арасындағы жұмыссыздықтың орташа ұзақтығы еркектерге қарағанда едәуір жоғары, 6,1 айға жуықтайды. Ұзақ уақыт жұмыссыз жүрген әйелдер жігі пайда болуда.
Қазіргі уақытта әйелдер экономиканың тіркелмейтін секторынан жұмысты тезірек тауып жүр. Көптеген әйелдер үшін "шоп-турлар" бірден бір кіріс көзі болып табылады. Мұның өзі отбасылық бюджеттің жартысынан астамын құрайды.
Халықтың өзін өзі жұмыспен қамтуы, отбасылық және жеке кәсіпкерлікті дамыту мақсатында Үкімет Қазақстан Республикасында неғұрлым аз қамтылған азаматтарға шағын несиелер берудің 1998-2000 жылдарға арналған бағдарламасын іске асыруда.
Бағдарламаны іске асыру үшін "Шағын несие" үкіметтік емес ұйымы құрылды. Шағын несиенің мөлшері 1 адамға 400 АҚШ долларын құрайды. Шағын несиелерді берген кезде аз қамтылған әйелдерге басымдық беріледі. "Шағын несие" ҒӨБ барлығы жалпы сомасы 510 миллион теңгенің шағын несиесін берді. Алғандардың арасында 63%-і әйелдер.
Шағын несиелерді берумен, сондай-ақ аз қамтылған азаматтарды қолдау жөніндегі жалпы ұлттық қор да айналысады. Ол 3,4 миллион теңге сомасында 8,7 мың шағын несиені таратты.
Қазақстан Республикасының Үкіметі құрған ұйымдардың қызметімен қатар шағын және орта бизнесті дамыту жөніндегі халықаралық ұйымдардың бағдарламалары іске асырылуда. Олар берген несиелердің үлесі жалпы несиенің 15 %-ін құрайды.
1998 жылы барлығы 29 мыңға жуық шағын несие берілді, мұның әлі де жеткіліксіз екендігі аян, жұмыспен қамтылмаған халықтың саны сарапшылардың бағалауынша қазір 1 млн. адамнан асады.
Е. бөлімі бойынша іс-шаралардың жоспары. Әйелдер және экономика
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекеттер | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Әйелдердің жер және | Ауыл шаруашылығы өндірісін | Қолданылып жүрген |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
Ж. Әйелдер өкімет құрылымдарында
Қазақстан Республикасының Конституциясында азаматтар жынысына қарамастан, мемлекеттік істерді басқаруға тікелей және өздерінің өкілдіктері арқылы қатысуға құқылы деп жазылған.
Еркектер мен әйелдерге мемлекеттік органдарға және жергілікті өзін өзі басқару органдарына сайлауға және сайлануға, сондай-ақ республикалық референдумға қатысуға тең құқықтар берілген. Заңдарда әйелдер үшін мемлекеттік қызметке қол жеткізуіне ешқандай шектеулер жоқ.
Сайлау заңдарында да Президентке, Парламенттің, мәслихаттардың және жергілікті өзін өзі басқару органдарының депутаттарына кандидаттарды ұсынған кезде барлық азаматтардың теңдігі көзделген.
Іс жүзінде дәлелденіп отырғанындай, саясатпен айналысатын және жоғары және жергілікті заң шығарушы және атқарушы өкімет органдарында, сондай-ақ қоғамдық бірлестіктерде басшылық лауазымдарда істейтін әйелдер саяси басымдықтарды қайта қарауға өз үлестерін қосып отыр, перспективалық және ағымдағы мемлекеттік жоспарларға өзіндік ерекшелігі бар әйел проблемаларын көрсететін мәселелерді енгізуге қол жеткізуде.
Соңғы 2-3 жылда басшылық лауазымдардағы әйелдердің өкілдігі ұлғайды, Парламентте 114 депутаттың - 15-і әйелдер, олардың ішінде 3 әйел - негізгі тұрақты комитеттер - Сенаттың Экономика, қаржы және бюджет жөніндегі, Сенат пен Мәжілістің Заң және сот-құқық реформасы жөніндегі комитеттерінің төрағалары.
Үкіметке әйелдер мынадай тұрғыда көрінеді: 2 министр, 4 мемлекеттік комитет пен агенттіктің басшылары, 10 вице-министр, комитеттер мен агенттіктер төрағаларының орынбасары.
5 әйел облыс әкімдерінің орынбасары, 2 әйел елші болып табылады. Қазақстан Республикасының Ғылым академиясын әйел басқарады. 74,5 мың қызметші әйел экономиканың әртүрлі салаларында басшы лауазымдар атқарады. Қазіргі кезде елде мемлекеттік қызмет жүйесін жетілдіру жөнінде жұмыс жүргізілуде. Мәселен, Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылғы 24 ақпандағы № 13 Өкімін іске асыру мақсатында мемлекеттік қызметке кіруге ықылас білдірген азаматтарды құжаттар конкурсынан өткізу және сынақтау жолымен конкурстық іріктеу жүргізілуде.
Өткізілген конкурсқа қатысуға өтінім берген азаматтардың құжаттарын конкурстық реттеудің нәтижесі бойынша мемлекеттік органдар мәлімдеген 61 орынға 229 қатысушы жіберілді, олардың ішінде 115-і әйелдер болды.
Кәсіподақтарда, елдің қоғамдық және саяси өмірінің проблемаларымен айналысатын қоғамдық бірлестіктерде басшы лауазымдағы әйелдердің саны едәуір көбейді.
Соған қарамастан саяси шешімдерді әзірлеу және қабылдау процесі әзірше еркектердің құзыры (прерогатива) болып қалуда. Қызметкерлерінің басым көпшілігін әйелдер құрап отырғанына қарамастан, білім беру, өнер, мәдениет, бұқаралық ақпарат сияқты салалардағы басшы лауазымдарда олар аз.
Ж.бөлімі бойынша іс-шаралардың жоспары. Әйелдер өкімет құрылымдарында
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекет | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Әйелдердің өкімет құры- | Мемлекеттік қызметтегі бос | Қазақстан |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| МҚА (келісім бойынша), | Әрқашан | |
З. Әйелдерді ілгерілетудің ұстындық (институционалдық) тетіктері
Отбасының мүдделерін қорғау, елдің саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени өміріне әйелдердің атсалысуы үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің жанынан Отбасы және әйелдер ісі жөніндегі ұлттық комиссия құрылды. Бұған дейін Қазақстан Республикасы Президентінің жанында Отбасы, әйелдер және демография саясатының проблемалары жөніндегі кеңес жұмыс істеп келген болатын.
Ұлттық комиссияның төрағасы Қазақстан Республикасының министрі болып табылады. Ұлттық комиссияның құрамына мемлекеттік қайраткерлер, ғылыми және мәдени жұртшылықтың, кәсіпорындардың, ұйымдардың өкілдері, кәсіпкерлер, мемлекеттік қызметшілер, барлығы 28 адам кірді. Мұндай комиссиялар облыстар, Астана және Алматы ққ. әкімдерінің жанында да құрылды. Оларды әкімдердің орынбасарлары басқарады.
Ұлттық комиссияға, "Қазақстан-2030" ұзақ мерзімді даму стратегиясы мақсатындағы аймақтық ерекшеліктерді ескере отырып, отбасына, әйелдер мен балаларға қатысты кешенді мемлекеттік саясатты қалыптастыру үшін басымдықтарды айқындау және ұсынымдар әзірлеу, отбасына, әйелдер мен балаларға қатысты мемлекеттік саясаттың тұғырнамасы мен баяндамасын әзірлеуге қатысу, осы салаға қатысты заңдардың және өзге де нормативтік құқықтық актілердің жобаларын дайындау және қарау, және т.б. міндеттер жүктеледі.
Ұлттық комиссия қызметінің басымдығы ретінде әйелдердің саясатқа, өкімет органдарына, экономикаға араласуы, оларды жұмыспен қамту, отбасы проблемалары және зорлықтан қорғау белгіленген.
Осы басымдықтарды атқару үшін халықаралық ұйымдардың бірлесіп, әйелдердің мәслихаттар мен Қазақстан Республикасының Парламенті сайлауларына белсенді қатысуы үшін сайлау технологияларын зерделеу жөнінде бірқатар семинарлар өткізді.
БҰҰДБ-мен бірлесіп гендерлік статистика жөнінде аймақтық семинар өткізілді. Статистика жөніндегі агенттіктің жоспарларында оларды таяу уақытта енгізу көзделіп отыр.
Қолданылып жүрген заңдарға гендерлік сараптама жасалуда. БҰҰ, ЕҚЫҰ қатысуымен тең құқықтар мен мүмкіндіктер туралы заңның жобасы әзірленіп жатыр.
З. бөлімі іс-шаралардың жоспары.
Әйелдерді ілгерілетудің ұстындық (институционалдық) тетіктері
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекеттер | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Отбасы және әйелдер | Депутаттардың заң шығару- | Заңның жобасы |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| Парламент, Отбасы және | 2000 ж. | |
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес адамның құқықтары әркімге туғанынан тиесілі, таласы жоқ және шеттетуге болмайды деп саналады. Ешкім шыққан тегі, әлеуметтік, лауазымдық және мүлік жағдайлары, жынысы, нәсілі, ұлты, тілі, дінге деген көзқарасы, нанымдары, тұрған жері бойынша немесе кез келген өзгеше жағдаяттар бойынша әлдеқандай кемсітушілікке ұшырауға тиісті емес.
Бұл құқықтардың жүзеге асырылуы білім алуда және кәсіби даярлықта, қоғамдық-саяси және мәдени қызметте әйелдерге еркектермен тең мүмкіндіктер берілуімен, сондай-ақ әйелдердің еңбегі мен денсаулығын қорғау жөніндегі арнаулы шаралармен; еңбекті ана болумен қатар атқаруға мүмкіндік беретін жағдайлар жасаумен, құқықтық қорғаумен, отбасын және әке болуды, ана мен баланы материалдық және моральдық қорғаумен қамтамасыз етіледі.
Қазақстан Республикасының "Неке және отбасы туралы" 1998 жылғы 17 желтоқсандағы Заңы еркектер мен әйелдердің некелік одағының еріктілік принципін, отбасында жұбайлардың теңдігін бекітеді.
Жұбайлар тең құқықтарды пайдаланады және тең міндеттілікте болады. Некедегі кезінде жұбайлар жинаған мүлік олардың ортақ игілігі болып табылады. Әйелдің балалар үшін олар 16 (18) жасқа жеткенге дейін алимент (асырау пұлы) алуға құқығы бар және т.б.
Қазақстанда әйелдердің еңбекке, оның ақысын алуға, демалуға және әлеуметтік қамтамасыз етілуге тең құқығы бар.
Әйелдердің еңбегіне Қазақстан КСР-ның Еңбек туралы заңдар кодексінің арнайы тарауы арналған. Онда жұмысқа қабылдаған кезде кепілдіктер беру және жүкті әйелдерді және балалары бар әйелдерді жұмыстан босатуға тыйым салу, үш жасқа дейінгі балалары бар аналарға жалақысы сақталмайтын қосымша демалыс беру; әйелдердің сондай-ақ жерасты жұмыстарында пайдалануға тыйым салу және т.б. көзделген.
Жұмыссыздық, жалпы тіршілік деңгейінің төмендеуі жағдайларында әйелдердің бір бөлігі бұл құқықтар мен шектеулерді кемсітушілік ретінде қабылдап отыр, өйткені бұл олардың еңбекке жайғасуына бөгет жасауы мүмкін.
Қолданылып жүрген заңдарда әйелдердің құқығын қорғаудың қылмыстық-құқықтық шаралары бекітілген. Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 16 шілдедегі қылмыстық кодексіне алғаш рет "Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыс" деген жаңа тарау енгізілді.
Балаларды немесе еңбекке қабілетсіз ата-аналарды күтуге, еңбекке қабілетсіз зайыбын (ерін) күтуге, балаларының өмірі мен денсаулығын сақтауды қамтамасыз ету, т.б. жөніндегі міндеттерін тиісті дәрежеде атқаруға қаражат бөлуден әдейі бас тартушылар үшін жауаптылық қарастырылған.
Қылмыстық кодексте әйелдерге қатысты жаза қолдануда шек қойылған. Жүкті әйелдерге, сегіз жасқа жетпеген балалары бар, сондай-ақ елу жасқа жеткен әйелдерге бас бостандығын шектеу қолданылмайды. Жүкті, кәмелетке толмаған балалары бар әйелдерге қамауға алу қолданылмайды. Әйелдерге өмірлік бас бостандығынан айыру да белгіленбейді.
1998 жылғы 29 маусымда Қазақстан Әйелдерге қатысты кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы конвенцияға қосылды. 1995 жылғы 26 мамырда ТМД шеңберінде Қазақстан Республикасы адамның құқықтары мен негізгі бостандықтары туралы конвенцияға қосылды, онда әйелдерге қатысты өлім жазасын қолданбау туралы нысан бекітілген. Адам құқықтары бойынша Қазақстан 20-дан астам халықаралық конвенциялар мен шарттарға қосылған.
Бұдан әрі әйелдердің саяси құқықтары туралы, аналарды қорғау, күйеуі бар әйелдердің азаматтығы туралы, некеге отыруға келісім беру, некелік жас және некені тіркеу және отбасына, әйелдер мен балаларға қатысты және басқа конвенцияларға Қазақстанның қосылуы туралы мәселені қарау көзделіп отыр.
Алайда, Қазақстан Республикасының Конституциясында айқындалған азамат құқықтарының көпшілігі нақты мемлекеттік кепілдіктермен, ең алдымен соттың қорғауымен, олардың бұзылғандығы үшін жауаптылықпен бекітілмеген. Әйелдерге қарсы зорлық фактілері, еңбек қатынастарындағы, қызметі бойынша жылжудағы және т.б. теңсіздік көріністері қоғамның қатты алаңдаушылығын туғызып отыр.
Қалыптасқан ахуалды өзгерту мақсатында Қазақстан Республикасының Президенті 1997 жылдың 5 наурызында Қазақстан Республикасында Әйелдердің жағдайын жақсартудың мемлекеттік саясаты конвенциясын мақұлдады. Ол әйелдерге қатысты мемлекеттік саясаттың жалпы стратегиясы мен басым бағыттарын айқындайды.
И. бөлімі бойынша іс-шаралардың жоспары. Әйел құқығы - адам құқығы
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекеттер | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Әйелдердің құқығын іс | Гендерлік теңдіктің: | |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| Әділетмин, Бас прокуратура | 2000 ж. және | Халықаралық ұйымдардың |
| | | |
К. Әйелдер мен бұқаралық ақпарат құралдары
Соңғы жылдары бұқаралық ақпарат құралдарында әйелдерге қатысты көптеген бағдарламалар пайда болды. Соған қарамастан, ұзақ мерзімді мемлекеттік стратегияны жүзеге асыруды талап ететін бірқатар проблемалар бар.
Гендерлік проблематикаға лайықты көңіл бөлінбей келеді.
Әйелдерге қатысты зорлықтың көріністері, бұқаралық ақпарат құралдарындағы адамгершіліктік намысты түсіретін баспалық және көрсетпелік өнімдік әйелдердің әлеуметтік мәртебесіне, әйелдің, әсіресе өскелең ұрпақтың лайықты бейнесін қалыптастыруға кері әсерін тигізеді.
Бұқаралық ақпарат құралдары әйелдің байыпты бейнесін қалыптастыруға, оны жасампаз тұлға, елдің дамуындағы қоғамдық процестің белсенді құрылысшысы ретінде көрсетуі тиіс.
Дәйекті ақпараттық саясатты жүзеге асыру үшін мынадай стратегиялық мақсаттар мен басымдықтар:
әйелдердің өз мүдделерін бұқаралық ақпарат құралдары арқылы білдіруіне және жаңа коммуникациялық технологияларға кең жол ашу;
әйелдерді бұқаралық ақпарат құралдарында объективті және жаттандылықсыз бейнелеу іске асырылатын болады.
К. бөлімі бойынша іс-шаралардың жоспары.
Әйелдер және бұқаралық ақпарат құралдары
| Рет | Мақсаты және | Нақты іс-әрекеттер | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Қазақстан Республика- | Тұрақты жарияланымдар, | Жарияланымдар, |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| Мәдениетақпармин, Отбасы | Әрқашан | Республикалық және жергілікті |
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес мемлекет қоршаған ортаны қорғауды, әйелдер мен адамның денсаулығы үшін қолайлы жағдай жасауды өзінің мақсаты етіп қойып отыр.
Қоршаған ортаны қорғауды заңды түрде реттеу мақсатымен республикада "Қазақстан Республикасындағы азаматтардың денсаулығын қорғау туралы", "Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық ахуалы туралы", "Қоршаған ортаны қорғау туралы", "Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы", "Еңбекті қорғау туралы" заңдар жұмыс істеуде.
Қазақстандағы экологиялық ахуалға, ең алдымен, экономикадағы оның шикізаттық бағдарлануы, күрделі табиғи-климаттық жағдайлары әсер етуде.
Қазақстан аумағында экологиялық апатты - Арал өңірі аймағы бар. Семей ядролық полигонындағы және басқа әскери полигондардағы сынақтар табиғатқа зор залалын тигізді.
Қазақстанның айтарлықтай күрделі шаруашылық кешені өнеркәсіптік, тұрмыстық, улы қалдықтардың едәуір көлемі жинақталуына, атмосфера ауасының, топырақ пен су бөгендерінің ластануына ықпалын тигізді.
Өзекті проблемалардың бірі халықты сумен жабдықтаудың тапшылығы болып табылады.
Ауыз судың тапшылығы, су құбырларының тозуы ауыз суының сапасы төмендеуінің және ішек аурулары таралуының себептеріне айналды.
Қоршаған ортаның қолайсыз жай-күйі әйелдер мен балалардың денсаулығына кері әсерін тигізуде, ал әлеуметтік экономикалық жағдайдың нашарлауы елдегі демографиялық ахуалға ықпал етуде. 1992-1997 жылдарда халықтың табиғи өсуі 1000 адамға шаққанда 12,1-ден 4,6-ға дейін төмендеді.
1996 жылы Экологиялық қауіпсіздік конвенциясы қабылданды. Ол қоршаған ортаны қорғау саласындағы іс-қимылдардың ұлттық жоспарының басымдығын (НПДООС/УР), ХХІ ғасырға арналған стратегияны айқындап берді.
1999 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі БҰҰ мен дүниежүзілік банктің Қазақстандағы өкілдіктерімен бірлесіп елді тұрақты дамытудың ықшам экологиялық бағдарламасына қол қойды.
Оны іске асыру үшін (НПДООС/УР) республикалық орталығы құрылды.
Елдегі экологиялық ахуалды жақсарту үшін 26 арнаулы бағдарлама әзірленді. Оның ішінде "Ауыр металдардың техногендік биогеохимиялық провинциялар жағдайларында әйелдердің рұқтық (репродуктивтік) функциясына әсері және сауықтыру іс-шараларының жүйесін әзірлеу", "Қазақстан Республикасы су жүйелерінің эпидемиялық жарамдылығын қолдауға бағытталған іс-шараларды әзірлеу және іске асыру" және басқа бағдарламалар бар.
Л. бөлімі бойынша іс-шаралардың жоспары.
Әйелдер және қоршаған орта
| Рет | Мақсаты және | Нақты iс-әрекеттер | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
| 1 | Қоршаған ортаның жай- | Қазақстан Республикасының | Ұлттық iс-қимыл- |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| Денбілімспортмин, | 1999 ж. | Республикалық және жергілікті |
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес балалар туралы қамқорлық, ата-аналардың табиғи құқығы және міндеті болып табылады. Отбасы мен балалар мемлекеттің қамқорлығында болады.
Қолданылып жүрген заңдар білім алуда, медициналық қызметті пайдалануда және өмір тіршілігінің барлық басқа салаларында қыздарға ұл балалармен тең құқықтар береді.
Қазақстанда тұратын барлық ұлыстарда қыздарға қатысты теріс ұлттық дәстүрлер іс жүзінде байқалмайды.
1993 жылы Қазақстан "Сәбидің құқықтары туралы" БҰҰ конвенциясына қосылды, оның ережелері Қазақстан Республикасының тиісті заң актілерінде бекітілген. Қазіргі кезде Қазақстанда 14 жасқа дейінгі шамада 2283 мың қыз балақайлар мен 436,8 мың жасөспірім (15-17 жас) қыз өмір сүреді. Оқу бағдарламаларының шегінде қыздарға адамгершілік-жыныстық тәрбие, жеке гигиена жөнінде сабақтар беру, салауатты өмір салтын дарыту көзделіп отыр. Алайда, бұл жұмыс барлық мектептерде бірдей жүргізілмейді.
Әдетте, қыздар ұлдарға қарағанда ыждағатты және жақсы оқиды. Алайда, 1997/98 оқу жылында ЖОО студенттерінің жалпы санында қыздар 33% қана болып отыр.
Қазақстан Республикасының заңдары қыздарға қарсы зорлық жасағаны үшін қылмысты жауаптылықты көздейді. Ішкі істер министрлігінің деректері бойынша жыл сайын 2 мыңға жуық қыз зорлау мен оларға қастандық жасау әрекеттері ресми түрде тіркеледі. Іс жүзінде мұндай оқиғалар әлдеқайда көп, өйткені жәбірленгендердің бәрі бірдей құқық қорғау органдарына өтініш жасай бермейді.
М. бөлімі бойынша іс-шаралардың жоспары. Қыздар
ҚР Үкіметінің 13.11.00 ж. № 1705; 19.07.02 ж. № 808 қаулыларымен тарау өзгертілді
| Рет | Мақсаты және | Нақты iс-әрекеттер | Аяқтау |
| 1 | 2 | 3 | 4 |
таблицаның жалғасы| Жауапты атқарушылар | Атқару мерзімі | Қаржыландыру көздері |
| 5 | 6 | 7 |
| Денбілімспортмин, | 2001 ж.екінші | Республикалық және жергілікті |
Қазақстан Республикасында әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың ұлттық жоспары әйелдердің жағдайы жөніндегі ІV конференцияда (Пекин, 1995 ж.) айқындалған 12 басымдықты қамтиды. Бұл басымдықтар Қазақстан Республикасының Президенті Отбасы және әйелдер істері жөніндегі ұлттық комиссия үшін белгілеген іс-қимылдың төрт негізгі бағыттарына топтастырылған. Бұл - әйелдердің және олардың отбасыларының денсаулығын жақсарту, елдің қоғамдық-саяси өміріне әйелдердің белсене араласуы және олардың шешімдер қабылдау деңгейіне дейін көтерілуі, экономикалық ілгерілеу және әйелдерге қатысты зорлықтың жолын кесу.
Іс-қимылдардың ұлттық жоспарының мақсаты мен міндеттеріне кезең-кезеңмен жету көзделіп отыр: І кезең (қысқа мерзімді) - 1999-2000 ж., ІІ кезең (орта мерзімді) - 2001-2005 жж. ІІІ кезең (ұзақ мерзімді) 2006-2030 жж.
Әйелдердің денсаулығы мәселелері жөніндегі негізгі мақсаттар әйелдердің рұқтық (репродуктивтік) денсаулығын қорғау және отбасын жоспарлау, анемия ауруын және әйелдер мен балалардың денсаулығына экологиялық құбылыстардың зиянды ықпалын төмендету, жыныс жолымен берілетін аурулардың алдын алу, т.б. болып табылады.
Әйелдерді экономикалық ілгерілету экономикалық және жер ресурстарына олардың тең жағдайда жіберілуін қамтамасыз етуді, әйел кәсіпкерлігін дамыту үшін қолайлы жағдайларды жасауды, отбасы мен әйелдерді әлеуметтік қорғаудың жүйесін жетілдіруді көздейді.
Қолданылып жүрген заңдарды қайта қарау жолымен іс-қимылдардың жоспарын, сондай-ақ әйелдерді зорлықтан қорғау және зорлықтың құрбандарын сауықтыру жөніндегі пәрменді тетіктерді жасауды, зорлықтан зардап шеккен әйелдер үшін деректердің ақпараттық базасын, дағдарыстық орталықтар мен сенімгерлік телефондарын құруды және т.б. көздейді.
Әйелдердің саяси қатысуы саласында әйелдерді өкімет құрылымына ілгерілетудің пәрменді тетіктерін жасауды, гендерлік көзқарастарды, оның ішінде тең құқықтары мен мүмкіндіктер туралы заңды ескере отырып, заңдардың қолданылып жүргендерін қайта қарауды және жаңасын әзірлеуді көздейді.
Қазақстан Республикасында әйелдердің жағдайын жақсарту жөніндегі іс-қимылдардың ұлттық жоспарын қаржыландырудың республикалық және жергілікті бюджеттерде қарастырылған шегінде, сондай-ақ шетелдік инвестицияларды, донор-елдер мен халықаралық ұйымдардың көмектерін тарту жолымен жүзеге асырылады.